به گزارش سلام پاوه : مسیر کنونی نحوه مصرف آب به جایی جز یک ‘فاجعه بی‌آبی’ ختم نمی شود؛ این پیش بینی با نگاهی به آمار بارندگی سال های اخیر، روند مصرف منابع آبی و برآورد شرایط آینده قطعی است مگر اینکه فرمان مصرف به سمت دیگری چرخانده شود.

وزیر نیرو ۱۷ مهر اعلام کرد که ‘وضعیت آب در کشور بحرانی است’.

به گفته حمید چیت چیان ‘متوسط بارش ها در کشور خشک و نیمه خشک ایران در ۱۰ سال گذشته کمتر از میانگین جهانی بوده و در نتیجه با بروز خشکسالی های متعدد، منابع آب تجدید شونده به کمتر از ۱۲۰ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.’
آنچنان که رحیم میدانی، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا هم گفته، ‘امسال نزدیک به ۳۰۰ شهر کشور با جمعیتی افزون بر ۳۵ میلیون نفر با شرایط تنش آبی روبرو شده اند’.
وضعیت آب در برخی استان ها از جمله در مرکز و شرق کشور بدتر از نقاط دیگر است و همین موضوع سبب غفلت از اوضاع استان هایی همچون کرمانشاه شده است.
به گفته مدیرعامل آب منطقه ای استان کرمانشاه ‘از ابتدای مهر ۹۵ تاکنون متوسط بارندگی در این استان ۸۳ میلی متر بوده که ۲۵ درصد مدت مشابه سال گذشته و حدود نصف میانگین بلند مدت بوده است.’
کیاست امیریان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: گرچه بارندگی فصل زمستان ۹۵ نرمال پیش بینی شده اما برای بهار ۹۶ بارش های خوبی نخواهیم داشت و تبعا یک سال کم آب پیش رو داریم.
استان کرمانشاه ۱۱ سال از ۲۰ سال گذشته دچار کم آبی بوده و بارندگی آن در هفت سال از ۱۰ سال گذشته کمتر متوسط کشور بوده است.
شاید عاملی که سبب شده کاهش بارش ها، مصرف بی رویه و هدررفت منابع آبی نگرانی محسوسی را در استان کرمانشاه ایجاد نکند و سبب برانگیختن احساس عمومی نشود، شرایط آبی بهتری است که استان کرمانشاه نسبت به تعدادی از استان های کشور دارد.
مثلا هم اکنون ۷۳ درصد ظرفیت ذخیره پشت سدهای استان پر شده و به گفته امیریان این رقم تا بهار ۹۶ احتمالا بیشتر هم می شود.
هم اکنون هفت سد در کرمانشاه با ظرفیت ۸۳۰ میلیون متر مکعب به بهره برداری رسیده و احداث هفت سد دیگر با ظرفیت ۴۳۰ میلیون مترمکعب در دست اجراست.
اما سرنوشت شیوه مصرف کنونی آب چیزی جز یک ‘فاجعه آبی’ نخواهد بود؛ این پیش بینی با نگاهی به آمار بارندگی سال های اخیر، روند مصرف منابع آبی و برآورد شرایط آینده قطعی است.

** بدهی که هر سال سنگین تر می شود

شاید اینکه تنها ۶ دشت از ۲۳ دشت استان ممنوعه است، سبب بی خیالی جمعی از مدیران و بیشتر مردم در مصرف آب شده؛ از این منظر کرمانشاه وضع بهتری نسبت به میانگین کشوری دارد زیرا در نیمی از ۶۰۹ دشت کشور، توسعه و بهره برداری از آبخوان ها ممنوع است.
نکته قابل تامل و مغفول این موضوع را اسدالله رازانی، استاندار کرمانشاه ۲۶ اسفند ۹۴ در نشست شورای حفاظت از منابع آب استان بیان کرد و گفت، دشت های ممنوعه استان حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد از سطح کل دشت ها را در بر می گیرند؛ چیزی نزدیک به میانگین کشوری.
این وضعیت در استان کار به جایی رسانده که سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون متر مکعب بدهی آبی به بار می آید؛‌ یعنی هر سال حدود یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب از منابع زیرزمینی برداشت می شود اما بارش ها تنها یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آن را جبران می کند.
مدیرعامل آب منطقه ای استان کرمانشاه پیش بینی می کند که در سال آبی جاری هم اضافه برداشت خواهیم داشت و اگر بارندگی فصل بهار زود به اتمام برسد، کشاورزان برای آبیاری کشت خود به سمت برداشت از آب های زیرزمینی و چاه ها خواهند رفت.
بیرون کشیدن بی حساب منابع آب از دل زمین در دهه اخیر آنقدر گسترده بود که بنابر گفته امیریان سبب ‘یک شیب تند در پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی’ استان شد؛ شیبی که البته به تازگی کمتر شده است.
او اضافه کرد که میزان مشخصی برای افت سطح آب های زیرزمینی استان قابل بیان نیست اما این افت در حاشیه دشت ها بیشتر از سایر نقاط بوده است.

** کفگیر اعتبار به ته دیگ خورده

از سال ۹۳ طرحی در شورای عالی آب با عنوان ‘احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور’ مصوب شده که هدف از آن توقف اضافه برداشت ها و جبران کسری منابع زیرزمینی است؛ به عبارت دیگر به تعادل رساندن ورودی و برداشت منابع آب زیرزمینی.
این طرح در ابتدا با یک تخصیص بودجه خوب آغاز بکار کرد اما امسال کفگیر اعتبار آن به ته دیگ خورده است.
مدیرعامل آب منطقه ای استان کرمانشاه در باره وضعیت اجرای این طرح در استان کرمانشاه گفت: بخش هایی از طرح که چندان به منابع مالی متکی نیست، طبق برنامه پیش رفته اما سایر بخش ها به دلیل کمبود نقدینگی از برنامه عقب است.
آنچنان که امیریان گفت، ‘انسداد چاه های غیرمجاز، کنترل بهره برداری و نصب کنتور هوشمند بر روی چاه ها’ از جمله مواردی است که اجرای آن براساس برنامه زمان بندی پیش نرفته است.
طبیعی است که تا زمانی که نتوان میزان برداشت آب را اندازه گرفت و کنترل کرد، نمی توان قدم بعدی را برداشت و همچنان باید منتظر مصرف سرسام آور و هدررفت کلان منابع آبی بود.
تا پایان آبان ماه ۹۵ حدود ۳۲۰ حلقه چاه غیرمجاز در استان کرمانشاه مسدود شده در حالی که طبق برنامه پیش بینی شده، این آمار تا پایان سال باید به ‘هزار حلقه’ برسد.
نکته قابل تامل اینکه آمارها نشان می دهند، سرعت حفر چاه‌های غیرمجاز بیشتر از بستن آنهاست و این یعنی حتی اگر جلوتر از برنامه پیش نرویم، مهار چاه های غیرمجاز شدنی نیست.
از ۱۷ هزار چاه استان کرمانشاه، حدود پنج هزار حلقه غیرمجاز است.

** کشاورزی همچنان پیشتاز مصرف بی‌رویه

۹۲ درصد از آب استان کرمانشاه در بخش بی‌برنامه کشاورزی مصرف می شود؛ جایی که ‘نزدیک به ۵۰ درصد’ از آب مصرفی را ‘تلف’ می کند.
از ۹۴۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی و باغی استان، ۲۳۵ هزار هکتار آن آبی است که بخش زیادی از آن هم هنوز به سامانه آبیاری تحت فشار تجهیز نشده و به شیوه غیراصولی آب می خورد.
اصلاح شیوه های کشت و آبیاری هم یکی دیگر از بخش های طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی است که به گفته مدیرعامل آب منطقه ای استان کرمانشاه، جهاد کشاورزی استان به این حوزه ورود کرده است.
امیریان عنوان کرد: جهاد در تلاش است تا کشت محصولات آب‌بر(پرمصرف آبی) را تعدیل و محصولات کم‌آب‌بر را جایگزین آن کند و امسال کارهای خوبی در این زمینه خواهد شد.
او البته گفت که کشت محصولات آب‌بر ممنوع نمی شود زیرا امکانپذیر و قانونی نیست و تنها سعی می شود که از گستردگی آن کم شود.
رضا رحیمی، معاون امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری کرمانشاه اول دی ۹۵ در این باره تاکید کرد که منابع آبی استان به جای تولید ‘هندوانه و سیب زمینی’ باید برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر در حوزه هایی مانند کشت گلخانه ای و صنعت مصرف شود.

** راه چاره چیست؟

به نظر می رسد برای جلوگیری از وقوع بحران آبی در استان کرمانشاه، راهی جز بهبود هر چه سریع‌تر سیستم انتقال آب، تغییر الگو و کنترل مصرف و اصلاح و بروز کردن شیوه های کشت و آبیاری وجود ندارد؛ واقعیتی که لزوم تخصیص بودجه کافی و بهنگام برای اجرای طرح های موجود را دوچندان می کند.
کشت فراسرزمینی، کشت نشائی و گلخانه‌ای، آموزش روش‌های جدید و نوین مصرف آب به کشاورزان، استفاده از بذور مقاوم و تشکیل ‘پلیس آب’ از جمله راهکارهای اجرایی این حوزه بویژه در بخش کشاورزی است.
علیرضا دائمی، معاون برنامه ریزی و اقتصادی وزارت نیرو اسفند ماه ۹۴ در نشستی با عنوان ‘اقتصاد آب و انرژی با رویکرد بهره وری’ گفت که اگر استفاده از منابع راهبردی به همین منوال پیش برود، ‘در١٠ سال آینده اساسا در کشور چیزی به نام منابع آب زیرزمینی به صورت کلان نخواهیم داشت’.
استان کرمانشاه با ۲ میلیون نفر جمعیت و بیش از ۲۴ هزار کیلومتر مربع مساحت دارای ۹۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی و باغ است که تنها حدود ۲۵ درصد اراضی آن آبی است.

منبع : خبرگزاری ایرنا ، خبرنگار:عبداله الماسی