پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : در کردستان و به ویژه در پاوه و هورامان ، علاوه بر احداث مساجد ، شکل دیگری از تأثیر نماز بر محیط جغرافیایی منطقه مشاهده می‌شود که علی رغم سادگی خود، کمتر می‌توان مانند آنرا در سایر نقاط مشاهده کرد و آن به وجود آمدن «ته‌وه‌ن نه‌ما= سنگ نماز» است.

اگرچه خاک و زمین برای نمازگزار پاک و جایز است، اما ایجاد «ته‌وه‌ن نما»ها در ناحیه‌ی هورامان، نشان‌دهنده‌ی اهمیت و ارزش نماز در نزد مردم این دیار است. به همین علت است که علاوه بر احداث مساجد، در کنار چشمه‌ها، زمینهای زراعی، باغات و تاکستانها، در مسیر راههای ارتباطی و حتی در دامنه‌های پرشیب کوهستانی، همراه با کار و تلاش جهت کسب روزی حلال، مکانهای خاصی را برای عبادت و بندگی به وجود آورده‌اند و به‌صورت عملی، ارزش و اهمیت نماز را در کنار چشمه‌های پاک و زلال به تصویر می‌کشند.
آنگاه که مردان و زنان پرتلاش در دامن طبیعت و در کنار چشمه‌ها، خستگی جسمشان را با وضو برطرف می‌سازند و با اقامه‌ی نمازشان به نشاط روحی و آرامش قلبی دست می‌یابند و به شکرانه‌ی نعمت حیات و ایمان، پیشانی‌اشان را برسنگ صاف و محکم می‌نهند، اوج و نهایت بندگی خویش را در مقابل معبود به‌حق، به نمایش می‌گذارند.

اقامه‌ی نماز بر روی«ته‌وه‌ن نما»ها آنگاه لذتبخش است که به دور از دغدغه‌ها و هیاهوی زندگی، انسان خود را با تمام موجودات و نباتات در تسبیح خداوند هماهنگ می‌سازد. بوی گیاهان خوشبوی کوهستان همراه با شنیدن آواز تسبیح‌گونه‌ی پرندگان در فصل بهار، نمازگزار را بر روی«ته‌وه‌ن نما»ی چشمه از خود بیخود می‌سازد و یاد بهشت برین را در وی تداعی می‌کند و آنرا از خالقش طلب می‌نماید، و یا آنگاه که در گرمای تابستان، سجده بر سنگ داغ «ته‌وه‌ن نما» می‌نهد به یاد عذاب دوزخ می‌افتد و نجات از آن را مسألت می‌نماید. هنگامی که در فصل پاییز با ریزش برگهای خزان بر سجده‌گاهش خزان طبیعت را می‌بیند. به یاد خزان عمرش می‌افتد و از معبودش ایمان و حسن عاقبت را طلب می‌کند.

بدون اغراق می‌توان گفت همه‌ی کسانی که بر این سنگ نمازها در فصول مختلف، چه به صورت فردی و یا جمعی نماز گزارده‌اند، به علت موقعیت خاص جغرافیایی «ته‌وه‌ن نما»ها، از اخلاص، حلاوت و لذت ایمان، بهره‌ی بیشتری برده‌اند.

فراموش نکنیم که این «ته‌وه‌ن نما»ها با دستان پرتوان و پینه بسته‌ی پدران و نیاکان ما در گوشه و کنار این سرزمین پاک ساخته شده‌اند و عملاً اقامه‌ی نماز را به ما آموخته‌اند و هیچگاه خستگی مفرط ناشی از کار و تلاش و زندگی سراسر محنت و مشقت، آنان را از اقامه‌ی نماز و احداث «ته‌وه‌ن نما»ها باز نداشته است و این ما هستیم تا به عنوان فرزندان خلف و صالح، به عمل نیک و پسندیده‌ی آنان ارج نهیم و در تعمیر، مرمت و ایجاد «ته‌وه‌ن نما»های جدید در سایر نقاط، روح نماز، دعا و نیایش را همچون نیاکان خویش، بر زمین عطرآگین و آسمان نیلگون هورامان جاری سازیم و با تربیت و پرورش نسل جدید و به خصوص جوانان رشید و غیور، دگرباره هورامان، نگین کوردستان و ایران شود.

ته ون نما ها از نظر مکانی و موقعیت جغرافیایی به چند دسته تقسیم می شوند:

1. ته ون نه ماهای واقع بر روی چشمه های فصلی و دائمی دره ها و دامنه های نواحی کوهستانی:

بدون اغراق می توان گفت : کمتر چشمه ای در ناحیه هورامان پاوه و حومه ، وجود دارد که در کنار آب پاک و گوارای آن ، ته ون نه مایی برای اقامه نماز ، درست نشده باشد و اغلب آنها با تراس بندی و یا در کنار هم چیدن سنگهای بزرگ و کوچک به گونه ای که نسبت به زمین اطراف مقداری بلندتر باشد شکل می گیرند. این ته ون نه ماها غالبا در سرچشمه و محل خروج آب و یا نزدیکترین فاصله به چشمه ، و به سمت قبله درست می شوند. وبین آب زلال و پاک کوهستان و محل اقامه نماز در خلوت و سکوت طبیعت رابطه ای از اخلاص و صفا برای راز و نیاز با خالق هستی به وجود می آورند از جمله  آنها در پاوه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

هانه خطیب – هانه قول قوله – اورینجان – هانه چه رمه- زه زل- پوینه – هانه شاهو- هانه برالو- مارانی – و ….

2. ته ون نه ماهای واقع در باغات و چشمه های آن :

این نوع نیزمانند ته ون نه ماهای چشمه های کوهستانی هستند ، با این تفاوت که چون این چشمه ها نزدیک باغات واقع شده اند و بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند ، از چشم انداز جالب تری برخوردارند و در فصول بهار ، تابستان و حتی پاییز ، مورد استفاده عموم مردم و به خصوص باغداران قرار می گیرند و تقریبا بزرگتر و جذاب ترند. از این ته ون نه ما ها بیش از 97 چشمه و باغ وجود دارد که از جمله آنان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

سراب هولی- چه مه ومیراوای- هانه رسول – هانه بان سالار – هانه ومه ری – هانه وتفان – حوزو پشتی- هانه و صوفی فراحی –و ….

3. ته ون نه ماهای واقع بر زمین های زراعی آبی و دیم:

این نوع از ته ون نه ماها ساده و گاهی با مستقر کردن یک ته ختانجیه (تخته سنگ) و یا کنار هم چیدن سنگهای کوچک و بزرگ به وجود آمدهاند و معمولا هنگام انجام امور زراعی مانند : شخم زدن ، آبیاری ، برداشت محصول و نیز برای عبور رهگذران مورد استفاده قرار می گیرند، و در اکثر زمینهای زراعی هورامان ، به خصوص در زمینهای آبی (دیله و میر آوا) در غرب و (ویمیر) در شرق پاوه و زمینهای دیم (بانه ره شه و زه رده بانه ) مشاهده می شوند .

4. ته ون نه ماهای واقع در تاکستانهای دیم :

اگر چه فصل کارو تلاش در این تاکستانها محدود و کوتاه است ، اما برای همان ایام کوتاه ، در کنار تاکستانها به صورتی ساده و ابتدایی ، گوشه ای از آن را برای اقامه نماز تحت عنوان ( ته وه ن نه ما) یا (ته ختانجیه)  اختصاص داده اند . تا مورد استفاده صاحبان تاکستان و سایر مردم قرار گیرد . این ته وه ن نه ماها گاه بر روی دیوارهای خشکه چین تاکستان که جهت تراست بندی و جلو گیری از فرسایش خاک ساخته شده اند و گاه در امتدا شیب با احداث یک سکو یا تراست ، به سمت قبله درست می شوند . از این نوع ته ون نه ماها می توان به موارد زیر اشاره کرد:تاکستانهای آقایان توفیق مصری – مرحوم حاج امین مرادی – نظام معاذی – استاد صابر بسطامی – مرحوم قادر نادری و….

5. ته ون نه ما های دیگر :

نوع دیگری از ته ون نه ماها وجود دارند که با استفاده از مصالح جدید مانند ماسه و سیمان و یا ترکیبی از این ملات با سنگها ، در نقاط مختلف ساخته می شوند . از این نوع ته ون نه ما ها در کنار چشمه های کوهستانی ، باغات و حتی زمینهای زراعی مشاهده می شود و این در حالی است که سازنده آن بدون هیچ توقع و چشم داشتی با هزینه و زحمت خویش و با تحمل مسافت زیاد و تنها برای رضای خدا ، این کار را انجام می دهد تا سجده گاهش را در حد توان ، جهت اقامه نماز ، زیبا ومحکم بگرداند. از جمله این ته ون نه ماها به موارد زیر می توان اشاره کرد :

هانه قول قوله – چه مو میرآوی – هانه وتفان – حوضو و په شتی – هانه شاهو – بانو پوینی – و ….

با توجه به آنچه  گفته شد ، می توان به اهمیت و تاثیر نماز بر چشم انداز جغرافیایی هورامان پی برد . اگر چه خاک و زمین برای نماز گزار پاک و جایز است . اما ایجاد ته ون نه ما ها در این ناحیه ، نشان دهنده اهمیت و ارزش نماز در نزد مردم این دیار است.

نتیجه

به طور خلاصه می توان گفت : ایجاد ته ون نه ما ها سبب تغییر چشم اندازجغرافیایی هورامان شده است و آثار این تغییرات نیز کاملا مشهود است و این هم ممکن نبود مگر به خاطر عشق و ایمان به دین و اقامه نماز. اگر رنج و محنت برای کسب روزی حلال ، نمازگزار را وادار به تلاش در درهای با صفای مشجر ، زمین های زراعی و یا بر سینه کوهستان می نمود  و اورا ز حضور در مسجد باز می داشت . در عوض مردان مجاهد و نستوه هورامان ، با دستان پرتوانشان ، تخته سنگهای بزرگ را در دامنه کوهستان بنا می نهادند . امروز با گذر بر هر چشمه ساری در ناحیه هورامان ، مکان های عبادت و اقامه نماز را می توان مشاهده کرد که نمازگزار موحد و مومن آن را ساخته است  و همواره محل عبادت بوده ، هست و خواهد بود و این از جمله تاثیر نماز بر چشم انداز جغرافیایی هورامان است.

   پایدار و ماندگار باد نماد نیایش هورامان، این یادگار ارزنده‌ی نیاکانمان و استوار و جاودان باد روح نماز و نیایش در هر عرصه و مکان.