پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : “جسد ناچیزم را در راهرو مدرسه ای به خاک سپارید،تاگورم هر روزه شاهد هلهله و شادی دانش آموزان باشد.” این آخرین وصیت نامه اولین معلم این سرزمین “میرزا حسن رُشدیه”(١٢٣٠ه.ش تبریز و١٣٢٣قم) می باشد.

میرزا حسن با خواندن مقاله ای در روزنامه ثریا که شمار ایرانیان با سواد را از هر هزار نفر ده نفر ذکر کرده بود، از سفر به نجف جهت تحصیلات حوزوی به سفارش پدر چشم پوشیده و عازم بیروت شد و در دارالمعلمین آنجا به فراگرفتن شیوه های نوین آموزش پرداخت. او اولین مدرسه و دبستان به سبک نوین را در سال ۱۲۶۶ه.ش در محله “ششگلان”تبریز بنا نهاد. این مبارز نستوه در راه ایجاد مدارس نوین از طرف متحجران بارها تکفیر و تهدید و مدراس نوبنیانش که با مشقّات بسیار دایر مینمود ،تعطیل و تخریب میشدند. این بزرگمرد پس از ده ها بار تکفیر و تحقیر،ضرب و شتم،سوء قصد به جان و اموالش، تهاجم و تخریب مدارسش،خسته گشته، اما ناامید نگردیده و مقاومت و جان نثاری نموده تا عاقبت ریشه دبستان و علم مدرن را در ایران عقب مانده قاجاری نشانده و آنرا بارور ساخت ؛تا با مجاهدتهایش ثابت نماید آنچه پاینده و جاریست همانا علم و دانش است و آنچه رو به زوال و فناست جهالت و خرافات بوده و میباشد.

درست ۱۳سال قبل از فوت این عالم فرزانه،و نود سال قبل میراث ماندگار و جاودانه اش که همانا تاسیس مدارس نوین بوده در سال۱۳۱۰ه.ش در نتیجه سیاستهای تمرکزگرایانه و مدرن سازی مقتدرانه رضاشاه و البته ناخرسندی، مخالفت و کارشکنی عده ای از روحانیون و شیوخ منطقه با این سبک و علوم جدید، آموزش و پرورش نوین و رسمی در شهر “پاوه” دورترین و محرومترین شهر ایران بنام “دبستان سعدی” بنیان می یابد. (هرچند آقای حیرت سجادی در کتاب پیشینه آموزش وپرورش کردستان،اولین دبستان پاوه را دبستان شاهپور در سال ١٣٠۵ می داند؛ ولی در مصاحبه نگارنده با چند تن از آن پیشکسوتان، آموزش و پرورش رسمی در پاوه همان سال١٣١٠و دبستان سعدی میباشد.بنظر میرسد در فاصله سالهای ١٣٠۵ تا ١٣١٠ آموزش و پرورش بصورت غیر رسمی و موقت در پاوه دایر بوده است. )

در این سالها منطقه اورامانات تا سال ۱۳۳۷ ه.ش از توابع استان کردستان بوده و معمولا مدیران و آموزگاران از آنجا عازم این منطقه میشدند. اولین گروه از مدیران و معلمان اعزامی از سنندج به پاوه کسانی چون آقایان: “محمود انور،صادق معتمدی،کریم علاقه بندان،حسین سعیدنیا،صالح خردمند،سید محمود سجادی،محمدسعید عدنانی،حبیب اله مهدی زاده،ایوب کابلی،حیدر محی،قادربگ نجفی،حبیب اله اویسی،نظام الدین مردوخ پور و… بوده اند.

در همان سالهای اولیه، اولین معلم بومی پاوه ای نیز جناب “قادربگ نجفی” بوده که دارای سواد حجره ای و آموزگار پایه اول در سالهای ١٣١٣تا ١٣١۵ بوده با حقوق ماهیانه ١٠٠ ریال که منزل مسکونی خویش را وقف مدرسه می نماید. البته بعدها در سال ١٣١٩ اداره معارف استان کردستان ماهیانه مبلغ ۴۵ ریال بابت اجاره منزل ایشان که دبستان سعدی در آن مستقر بوده پرداخت می نماید.

آقای عبدالحمید بهرامی پاوه نیز بعنوان مستخدم دبستان با حقوق ماهیانه ١٠٠ریال مشغول به فعالیت بوده است. اولین گروه دانش آموزان رسمی منطقه پاوه کسانی چون آقایان: “عبدالکریم رسول آبادی،آغه برا اسلامی نیا، اسداله عزیزی، غفار بگامیری، عبدالرحیم مقصودی، تقی محمودی، فراح عبدی، امین مرادی، احمد مختاری، عزت بگ لهونی، عبدالرحمان ولدبیگی،محمد ملاشریفی و…بوده اند.

لازم به یادآوریست در این مقطع زمانی تنها پسران حق تحصیل داشته اند.دانش آموزان در دو شیفت صبح و بعداظهر در دبستان جدیدالتاسیس سعدی به فراگیری دروس متداول آنروزی همچون: “شرعیات” تالیف آیت اله مردوخ،ادبیات فارسی که آنرا”فراید الادب” می نامیدند،دیکته ،حساب و نصاب مشغول بوده اند.و پس از شش سال برخی از آنان در نیمه راه بازمانده و برخی دیگر نهایت مدرک در این منطقه که همان ششم ابتدایی بوده اخذ و لقب میرزا را مفتخرانه دریافت نمودند.

لیست ۶٧ نفره از دانش آموزان این دبستان در سال تحصیلی ١٣١۵-١٣١۶ پیوست این یادداشت آورده می شود.

طبق این لیست در چند روز گذشته “میرزا محمد ملاشریفی” آخرین بازمانده این لیست و اولین نسل دانش آموزان مدرن پاوه پس از یک قرن اندوختگی و پویندگی بدرود حیات گفت.

از آن ۶٧ میرزا اکنون دیگر کسی از آنان در میان ما نیست تا راوی خاطرات و مخاطرات تلخ و شیرین نخستین درس و مشق و آموزگار و دبستان این شهر باشند. آن نسل نخستین به مدرسه رفته به راستی نسلی سواددار،مبادی آداب ،نافع و خدمتگزار در میان مردم و شاید کم دانش اما پر بینش و خود ساخته بودند. نسلی کە دانش و مدرسە را نە برای مدرک و شغل و تجارت،بلکه صرفا در راه کسب کمالات،خودساختگی و خدمت به خلق انتخاب نموده بودند و به حقیقت نیز چنین بود و بیشتر آنان همان سواد کم اما با ارزش را ،اسیر بایگانی و راهرو ادارات دولتی ننموده،بلکه آنرا در خدمت نیازهای مردمان محروم کوچه و برزن شهرخویش قرار دادند.

نسل بعدی آموزگاران منطقه اورامانات و ترویج سواد و دانش در روستاهای محروم منطقه از سرپل ذهاب تا مریوان برعهده همین طلیعه داران راستین بود با مرگ آخرین میرزای پاوه، پرونده یک قرن تولد،تحصیل،خدمت،پیری و مرگ آن نسل فرهیخته نیز بسته شد و قطعا نسلهای تحصیلکرده بعدی این منطقه،دانش و بینش و گام نهادن در عرصه مدرن آموزش و پرورش را مدیون و مرهون شهامت،رنجها و بینش همان نسل نخستین میرزاهای این شهر میباشد.

نهایتا در هفته گذشته معلم روزگار در کلاس زندگانی با لیستی از اسامی چنین حضور و غیابش را انجام داد:

١-احمد احمدی ‌ غایب
٢- آغه برا اسلامی نیا غایب
٣- عباس امین زاده غایب
۴- عزت انصاری غایب
۵- محمد افواهی غایب
۶- لطف اله اقبالی غایب
٧- مجید الیاسی غایب
٨- حاجی اله دوستی غایب
. غایب
. غایب
. غایب
.
و نهایتا
۶٧-محمد ملاشریفی غایب

یاد ،نام و میراثشان جاودانه و مانا باد.

این صرفا مقدمه و اشاره ای کوتاه بر آموزش و پرورش نوین در پاوه بوده و می طلبد اداره آموزش و پرورش شهرستان با دعوت از متخصصان این حوزه، پژوهشی کاملتر به سرانجام رسانده و نهایتا آنرا بصورت کتابی مدون و چاپی جهت استفاده همگان در دسترس عموم علاقه مندان قرار دهد.

منابع:

١- مصاحبه شخصی با آقایان:آغه برا اسلامی نیا،عبدالرحمان ولدبیگی،محمدکریم کاکابرایی، و…
٢-کتاب پیشینه آموزش وپرورش کردستان،سیدعبدالحمید حیرت سجادی١٣٨٠،تهران،نشرعابد
٣-کتاب زندگینامه،آراء،نظرات وخاطرات میرزا حسن رشدیه،محمدبقایی شیره جینی،تهران١٣٩۴،نشر سازمان اسناد وکتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران

نویسنده و جمع آوری تصاویر : دکتر صفر ولدبیگی