پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه :«رضا حیدری» در نشست بررسی روزنامه نگاری تحقیقی و مسائل آن که در دفتر سرپرستی خبرگزاری ایرنا در کرمانشاه برگزار شد، اظهار داشت: روزنامه‌نگاری تحقیقی عالی‌ترین سطح روزنامه‌نگاری است و اگر رسانه قرار است خود را معرفی کند، ارزش و جایگاه رسانه‌ها بر مبنای این موضوع قابل بررسی است.

وی افزود: چنانچه ما بارها دیده‌ایم که یک رسانه بر مبنای روزنامه‌نگاری تحقیقی نه تنها جریان اطلاع رسانی که روند تصمیم گیری سیاسی را هم تغییر داده است؛ واقعیت این است که ما در ایران به همان اندازه که در حوزه اطلاع رسانی پیشرفت‌هایی کسب کرده ایم به همان اندازه در حوزه تحقیق و پژوهش خبری دچار مشکل هستیم.

مدیر خبرگزاری فارس کرمانشاه ادامه داد: این عقب ماندگی از نظر من هشت دلیل اصلی دارد؛ «دولت/حاکمیت کنترلگر» مانع نخست بر سر راه شکوفایی روزنامه‌نگاری تحقیقی است؛ اگر دوران مشروطیت را سر آغاز روزنامه‌نگاری نوین بدانیم از همان زمان دولت‌ها بر روی مطبوعات کنترل شدیدی داشتند از آن زمان به بعد به اندازه ای که پیش رفتیم نقش استبدادی دولت‌ها، منطور دولت‌های پیش از انقلاب است؛ در کنترل مطبوعات بیشتر شد و تشدید این وضعیت نه تنها روزنامه‌نگاری تحقیقی را با موانع جدی روبه رو کرد که حتی روند اطلاع رسانی را هم به شدت مختل ساخت. این وضعیت در دوران پس از انقلاب هم با فراز و نشیب‌های روبرو بود و دولت‌های مختلف دیدگاه‌ها و برخورد متفاوتی با رسانه‌ها داشتند.

این مسئول رسانه‌ای با برشمردن مانع دوم در مسیر روزنامه نگاری تحقیقی، بیان داشت: مانع دوم این است که اساساً در جامعه ما بسیاری از رسانه‌ها رسانه «دولت بنیاد» هستند و توسط دولت یا حاکمیت ایجاد شده‌اند. کما اینکه اولین روزنامه‌ای که در ایران منتشر شد به دستور دولت بود. این موضوع یکی از آسیب‌های روزنامه نگاری و خبرنگاری تحقیقی است.

حیدری ادامه داد: غالب رسانه‌هایی که دولت بنیاد هم نیستند رسانه زرد هستند و در حوزه‌های تحقیقی و افشای فساد فعالیت جدی ندارند؛ طبیعی است که خط قرمزهای رسانه دولت بنیاد نه در داخل رسانه بلکه در جای دیگری تعریف می شود و نمی تواند ورود موثری در حوزه روزنامه‌نگاری تحقیقی، افشای فساد و زد و بندها داشته باشد.

وی افزود: روزنامه دولت بنیاد در خوشبینانه‌ترین حالتش‌ روند اطلاع رسانی را مختل نمی‌کند اما بی شک به روزنامه‌نگاری تحقیقی آسیب خواهد زد؛ معتقدم یکی از علل گرایش مردم به رسانه‌های بیگانه نیز از همین جا نشأت می‌گیرد؛ البته رسانه دولت بنیاد تنها منحصر به ایران نیست بلکه در سراسر دنیا مصادیق متعددی دارد به عنوان نمونه بی.بی.سی یک رسانه دولت بنیاد است و نمی‌توان آن را رسانه مستقل، مردمی و خصوصی دانست؛ البته آن‌ها در حفظ ظاهر و حرفه‌ای نشان دادن خود موفق بوده‌اند و رسانه‌های ما، مانند صدا و سیما در حفظ ظاهر موفق نبوده‌اند.

مدیر خبرگزاری فارس در کرمانشاه به عامل سوم ضعف در روزنامه نگاری تحقیقی اشاره کرد و افزود: نداشتن رسانه خصوصی و مستقل مانع روزنامه‌نگاری تحقیقی است، به عبارت دیگر مجموعه رسانه‌های خصوصی و مستقل هرگز به توان و قدرت رسانه‌های دولت بنیاد نخواهد رسید.

حیدری با اشاره به ضعف قانون گذاری در حمایت از روزنامه نگاران تحقیقی، عنوان داشت: نبود ظرفیت قانونی یا قانون حمایتگر مانع دیگری است که از شکوفایی روزنامه‌نگاری تحقیقی جلوگیری می‌کند؛ ما قوانین متعددی درباره رسانه‌ها داریم اما هیچ همبستگی و همسویی مشخصی در حمایت از روزنامه‌نگاری تحقیقی در بین آن‌ها وجود ندارد.

وی افزود: تنها چهار صفحه از قانون مطبوعات مربوط به مطبوعات و رسانه‌هاست است و بقیه آن مربوط به مولفین و انتشاراتی‌ها می شود. در مقابل با مصوبه‌ها و قانون‌های مختلف دیگری همین حقوق مطبوعات و رسانه‌ها محدود می‌شود؛ به عنوان مثال پرداختن رسانه به موضوع رسیدگی به اموال مسوولان در شورای عالی امنیت ملی ممنوع شد تا امکان نزدیک شدن خبرنگاران به این موضوع وجود نداشته باشد؛ در واقع سوال اصلی این است که اگر روزنامه‌نگاران کشور بخواهند کار تحقیقی کنند قانون از آنها حمایت می‌کند؟ پاسخ روشن است خیر! هرچند با آمدن آیت الله رییسی به دستگاه قضا تک مضراب‌های در حمایت از فعالیت تحقیقی رسانه‌ها زده شده اما واقع امر این است که کافی نیست.

این مسئول رسانه‌ای بی توجهی به آموزش خبرنگاران را عامل دیگر ضعف در حوزه روزنامه‌نگاری تحقیقی عنوان کرد و افزود: کم توجهی روزنامه‌نگاران به فن روزنامه نگاری و رشد قارچی خبرنگارنماها آسیب دیگری است که مسیر رورنامه‌نگاری تحقیقی را ناهموار کرده است؛ همچنین گرایش رسانه‌ها به سمت شهروند خبرنگاری به معنای پذیرفتن این است که رسالت اصلی رسانه‌ها اطلاع رسانی است به همین دلیل است که کمتر خبرنگاری به سمت فعالیت خبری تحقیقی می رود.

مدیر خبرگزاری فارس در کرمانشاه ادامه داد: یک موضوع مهم دیگر در روزنامه‌نگاری تحقیقی، قوت و ضعف جامعه مدنی است. به عبارت دیگر در جامعه مدنی ضعیف صحبت کردن از روزنامه‌نگاری تحقیقی بی مبنا است زیرا وقتی مردم قایل و پیگیر حقوق خود نباشند و از مسوولان مطالبه گری نکنند، روزنامه‌نگاری تحقیقی شکل نخواهد گرفت.

وی افزود: مانع هفتم روزنامه‌نگاری تحقیقی وجود حاکمیت-دولت غیر پاسخگو است که می‌توان این موضوع را منطقه‌ای کرد و مصادیق زیادی در استان کرمانشاه هم برای آن برشمرد. به تازگی گزارشی در صدا و سیما دیدم‌که در برنامه زنده شبکه خبر خبرنگار قصد تهیه گزارش از یک اداره را داشت اما در همان ابتدا حراست اداره جلوی او را گرفت و راهش نداد. در واقع ساختار حتی به رسانه حاکمیت هم جوابگو نیست چه رسد به سایر رسانه‌ها.

حیدری آخرین مانع روزنامه نگاری تحقیقی را ضعف نهادهای صنفی روزنامه‌نگاران عنوان کرد و ادامه داد: مانع آخر روزنامه تحقیقی نهادهای صنفی ضعیف یا بسیار ضعیف مطبوعات هستند؛ روزنامه نگاران تشکیلات صنفی منسجم و خوبی ندارند که در شرایط مختلف حامی آن‌ها باشد و بتواند در صورت لزوم از آن‌ها پیشتیبانی کند؛ به صورت خلاصه می توان گفت که رسانه تحقیقی در سه بستر ایجاد می‌شود؛ نخست جامعه مدنی آگاه و فعال، دوم ساختارهای پاسخگو که با حمایت جامعه مدنی قوی و فعال ایجاد خواهد شد و سوم حمایت قانونی از رسانه‌ها.

مدیر خبرگزاری فارس در کرمانشاه با اشاره به نوع ساختار حاکم بر جغرافیایی ذهنی مسئولان کشوری و استانی به غیر پاسخگو بودن مسئولان و برخی از ساختارها به عنوان یکی از مشکلات جدی روزنامه نگاری اشاره کرد و بیان داشت: متاسفانه یک پیشینه و ساختار ذهنی تاریخی در جامعه وجود دارد که متاثر از ساختار استبدادی قرن‌های متمادی در کشور است. در نتیجه تاثیر این چارچوب فکری است که وقتی بخشی از مسوولان در مصدر قدرت قرار می‌گیرند خود را به مردم پاسخگو نمی دانند، همانند گذشته که وقتی فردی در مسند قدرت قرار می‌گرفت برای مردم دست نیافتنی بود.

وی افزود: در این زمینه «جان دیویی» یکی از صاحب نظران غربی بحثی به عنوان عامه و اقسام آن دارد که در آن معتقد است در جامعه سه نوع توده وجود دارد: نخست توده خاموش که نمودی در جامعه ندارد. دوم توده آگاه شامل کسانی است که می‌داند در اطرافشان چه می‌گذرد اما عمل نمی‌کنند و توده فعال هم شامل کسانی که می دانند و عمل می کنند.

این مسئول رسانه‌ای ادامه داد: واقعیت این است که ما در ایران از توده خاموش گذشته به یک توده آگاه رسیده‌ایم که از مسائل پیرامون خود آگاه است اما واکنشی انجام نمی‌دهد. مثلاً در انتخابات شرکت نمی‌کند. در جوامعی که توده فعال است یعنی هم به آگاهی رسیده و هم نسبت به وقایع جامع واکنش نشان می‌دهد و خود را صاحب نقش می‌داند که نتیجه آن شهروندانی پرسشگر، مطالبه‌گر و ناظر بر وقایع و تحولات جامعه و درنتیجه پاسخگو شدن مدیران است. طبیعی است در جامعه‌ای که شهروندانش فعال نیستند روزنامه‌نگاری تحقیقی هم جایگاهی نخواهد داشت.

حیدری در انتها خاطر نشان کرد: به صورت چکیده می‌توان گفت که وضعیت روزنامه‌نگاری تحقیقی در کشور بغرنج است و در کرمانشاه هم به دلیل ساختار مذهبی، فرهنگی، ایدئولوژیک، موقعیت جغرافیایی ویژه آن و نوعی نگاه امنیتی هم بر چالش‌های مقابل روزنامه‌نگاری تحقیقی افزوده است.