گذری بر زندگی “محمد مصطفی زاده”نویسنده ،زبانشناس، محقق و پیام آور بزرگ هورامان/ابراهیم شمس
پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : محمد مصطفی زاده نویسنده، زبانشناس ، محقق و پیام آور بزرگ هورامان در سال ۱۳۴۹ شمسی در شهر نودشه دیده به جهان گشود. دوران تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در شهر نودشه گذرانده و سپس با نقل مکان به مریوان، دوران دبیرستان را در آن شهر سپری می کند. […]
- ۲۶ دی ۱۳۹۸
- کد خبر 88533
- بدون دیدگاه
پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : محمد مصطفی زاده نویسنده، زبانشناس ، محقق و پیام آور بزرگ هورامان در سال ۱۳۴۹ شمسی در شهر نودشه دیده به جهان گشود. دوران تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در شهر نودشه گذرانده و سپس با نقل مکان به مریوان، دوران دبیرستان را در آن شهر سپری می کند. در دهه ی۷۰ تحصیلات خود را در رشته کارشناسی پرستاری در دانشگاه شهید بهشتی تهران می گذراند و در سال ۱۳۷۴ پس از فارغ التحصیلی به عنوان پرستار در بیمارستان فجر مریوان مشغول به خدمت می شود. و از سال ۱۳۷۶ تا آخرین روز زندگی اش در قسمت بیمه و درمان کمیته امداد مریوان خدمت خود را ادامه می دهد. سرانجام در ۲۶ دی ماه ۱۳۹۱ برای همیشه به دیار باقی می شتابد. روحش شاد و یادش گرامی باد.
وی صاحب سه اثر بسیار گرانبها در زبان هورامی است:
۱-زوانی هۆرامی و دنیای مودێڕن
۲-نامه نویسته‌ی به زوانی هه‌ورامی:
۳-زوانو ژیوای
و یک شعار که تا ابد در ذهن و اندیشه دوستداران ایشان و مکتب هورامان باقی خواهد ماند: « بنویسمێ به زوانی هه‌ورامی، بوانمێوه به زوانی هه‌ورامی، که ئاڵاو قهڵهمی نه‌بڕیه‌ینه باڵاو هیچ ملله‌تێویه‌ره.»
هورامان برای سالهای مدیدی در ابعاد مختلف فرهنگی و تاریخی و زبانی در گوشه انزوا و فراموشی بسر می برد. و زبان هورامی در سالهای اخیر به حالت احتضار افتاده و نفس های آخر خود را می کشید. محمد مصطفی زاده از معدود کسانی بود که این حالت را درک کرده و با تمام وجود آن را احساس می کرد و سالها در پی راه چاره ای بود تا بتواند آن را از این مخمصه بزرگ رهایی بخشد. تمام توان خود را به کار انداخت تا هورامان بتواند فرهنگ غنی و تمدن کهن خود را باز یابد؛ خود باشد و روی پای خود بایستد. او زبان هورامی را زبان زیستن می دانست و باورش این بود که برای بقا، مانایی و پویایی این زبان، باید آن را از درون منازل به داخل بازار و اجتماع آورد و در آموزشگاهها، مدارس و دانشگاهها آن را تدریس و در رسانه های جمعی و رادیو وتلویزیون از آن استفاده نمود و با آن کتاب و نشریه و روزنامه نوشت. وی معتقد بود زبان هورامی زبانی مستقل، خودکفا و بی نیاز از زبانهای دیگر است. و با علم و منطق این ادعای خود را به کرسی نشاند.
۱-زوانی هۆرامی و دنیای مودێڕن
این کتاب در سال ۱۳۸۹ توسط انتشارات موسسه فرهنگی و هنری رگا در ۲۴۱ صفحه و تیراژ هزار جلد چاپ و منتشر گردید. مصطفی زاده با نوشتن و چاپ کتاب «زوانی هۆرامی و دنیای مودێڕن» همراه و همگام با کورش امینی دیگر نویسنده هورامی زبان، زبان و فرهنگ هورامی را وارد عرصه نوینی کرد و پرچمدار جریانی به نام مکتب هورامان شد. وی در جایی از کتابش مطلبی دارد تحت عنوان: چرا بنویسیم؟: « … با خودم گفتم: اگر با زبانی که داری با آن صحب می کنی، ننویسی، دیگر صحبت کردن با آن معنایی ندارد… ندایی از درونم پاسخ داد: آیا می دانی چرا آب و نان می خوری؟ چرا نفس می کشی؟ چرا می خوابی؟ اگر پاسخ اینها را یافتی، آن وقت است که به این پاسخ می رسی که چرا باید بنویسی؟ اگر ندانستی، بدان که خیلی مانده تا معنای انسان بودن را بفهمی… »
در مقدمه این کتاب می خوانیم: «پارێزنه‌ی زوانی ئه‌رک و مه‌رامیوی به‌رزی ئینسانی و نه‌ته‌وه‌یین ؛ چوون هه‌ر زوانێو په‌ی وێش وه‌رچه‌م و دنیایوی تایبه‌تیش هه‌ن، که به لاشیه‌ی ئا زوانیه، ئا وه‌رچه‌م و دینایچه لا مشۆ. وێنه‌ش که‌ردێ ئینه‌یدێ یانێوه‌نه که جه هه‌ر چوار سه‌وه‌ره‌نه په‌نجه‌رێش هه‌نێ، ئه‌گه‌ر گردوو په‌نجه‌ره‌کاش هورچندێ یا لاشا به‌ردێ و ته‌نیا جه یه‌ک سه‌وه‌ره‌نه په‌نجه‌رێو بازدێوه، ئایا وه‌رچه‌م و روشنایی ئا یانه‌یه که‌م مه‌بۆوه؟ ».
۲-نامه نویسته‌ی به زوانی هه‌ورامی:
این اثر مجموعه ای از نامه های احساسی است که توسط مصطفی زاده به زبان هورامی ترجمه، یا اینکه خود آنها را نوشته است. این کتاب در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات بلخ تهران در ۱۸۳ صفحه و در تیراژ ۲۰۰۰ جلد به چاپ رسیده است. مصطفی زاده زبان هورامی را زبانی کامل و مستقل می دانست و در برابر مخالفان این نظریه با جرات و جسارتی وصف ناشدنی و با منطق و دلیل حرف خود را به کرسی می نشاند. در مقدمه این کتاب قدرت بیان و دفاع وی از زبان هورامی کاملا مشهود است:
« وه‌ختێو باسوو زوانی کریۆ، بڕیو ئه‌جۆشا مشیۆم حه‌تمه‌ن په‌نا به‌رمێ په‌ی “چامسکی” و “رابێرت هاڵ”ی یا پێشێ “سووسوور”ی و خاکوو قه‌برو … و … بارمێ چنی وێما، بنیه‌یمێشاره وه‌رده‌مما و که‌رمێشا شاهێدٚێما په‌ی ئانه‌یه واچمێ: ئێمه‌یچ زوانما هه‌ن؟! هه‌رچننه ئا گه‌ورێ (ئانێشا که زینێنێ خودٚا پایه‌شا به‌رزته‌ر که‌رونه و ئانێچشا که مه‌ردٚێنێ خودٚا روحشا به به‌هه‌شتوو وێش شاد که‌رۆوه) دروسشا فه‌رماوان، به‌ڵام راسی مه‌گه‌ر زوان چه‌نی ئه‌ژناسه (تعریف) کریۆ؟ ئایا په‌ی ئه‌ژناسه که‌ردٚه‌ی زوانی حه‌تمه‌ن لازما واچمێ فڵان پڕوفسوری پاسه‌شه وات؟ ده‌ی خاسا ئه‌گه‌ر ده‌سه‌ڵاتت بو چێش؟ حه‌تمه‌ن ماچا: تا زور بو قه‌باڵه (ئه‌ژناسه‌ی ئاکادێمیک، دانش و … ) به‌تاڵا!!
مه‌سه‌لو زوانی مه‌سه‌لێوه ئینسانیه‌نه و به په‌یوه‌ند چنی حقوقوو ئینسانیه‌نه، دیارا به ناحه‌ق چه‌سپیه‌ینه به ده‌سه‌ڵات و سیاسه‌تیه‌وه. متاومێ واچمێ زوانی ئه‌دٚایی ئه‌ندامیۆ جه ئه‌نداماو په‌یکه‌روو ئینسانیا و به راسی گۆره‌ته‌رین ئه‌ندام و وه‌سیله‌و په‌یوه‌ند، له‌زه‌ت، دیفاع و ژیوایا. بێگومان مامه‌ڵه که‌ردٚه‌ی چنی زوانی پسنه‌نه مامه‌ڵه که‌ردٚه‌ی چنی ئه‌ندامیوی، ئینه‌یچه‌یچه وێش گۆره‌ته‌رین زوڵم به وێ، ئینسانیه‌ت و گردٚوو حێسه ئینسانیه‌کان .به داخه‌وه ئارو زوانی هۆرامی کۆته‌نه‌وه‌لا و خه‌ڵکوو ئێمه که‌مته‌ر کارش په‌ی که‌را؟! وه‌روو هه‌ر ده‌لیلێوێ که هه‌نه، بڕێو حه‌ز نمه‌که‌را پی زوانیه قسێ که‌را و بنویسا؟! ده‌سێویچ به شه‌رم و ته‌رسیه‌وه باسش که‌را و پاسه مدٚا چه‌مه‌وه که گوایی هۆرامی بیه‌ی نه‌نگ و مایه‌و سه‌رشوڕین؟؟ تاقمێو ته‌ریچ چنی زاروڵه‌کاشا به زوانێوته‌ر قسێ که‌را، به‌ڵام وێشا داعیه‌و هۆرامی بیه‌ی و دیفاع جه زوانی هۆرامیشا هه‌ن!؟ شه‌رم ئاوه‌رته‌ر ئانه‌نه که‌سانێویچ وه‌رگیری که‌را جه قسه که‌ردٚه‌ی و نویسته‌ی پی زوانیه!! شکه‌م نیه‌نه چانه‌یه که ئی باوه‌رێ پێچه‌وانه‌و ئاوه‌ز و ئه‌ندیشه‌ی به‌رزی ئینسانیه‌نێ. بێگومان ئا که‌سێچه به‌هاگاوه ئا ویرا ڤه‌ڵا که‌راوه، هه‌ڵای به دروسی مه‌عناو ئێنسان بیه‌ی نمه‌زانا. زوانی هۆرامی یۆ جه ڕه‌سه‌نته‌رین و کامڵته‌رین زوانه‌کاو ئێرانیا، کریۆ واچمێ بنچینه‌و زوانی فارسی و زوانه کوردیه‌کان.هیچکه‌س جه ڕه‌سه‌ن و ئه‌ساله‌توو وێش په‌شیمان نیا، مه‌گه‌ر ئینسانی لانزم و ویرگه‌نا.»
در ادامه این گفتار برای نمونه یکی از نامه های پر از ذوق و احساس وی آورده می شود:
« ئه‌دٚا گیان، هه‌ناسه‌و ژیوایم، سڵامت په‌ی کیانوو.ئیسه که قه‌ڵه‌مم هورگێرته‌ن و گه‌ره‌کما په‌ی تو بنویسوو، ئه‌جوم ئا گردٚه شار، ده‌گا، کۆ، که‌مه‌ر، ده‌شت و ڕوخانه که ئینه‌ی به‌ینمانه، لاشیێنێ و تو وه‌راوه‌رمه‌وه نیشتێنیه‌ره‌و پا چه‌مه ڕه‌حمیناته‌وه ته‌ماشه‌م که‌رینه. شه‌وه‌نه و گردٚوو هام که‌لاسیه‌کام وتێنێ، ته‌نیا من هایماو به ویر و خه‌یاڵوو توڤه به‌رز بیه‌ناوه و خه‌ریکه‌ناباڵێ گێروونه. جه یاگێوه دووره‌ڤه ده‌نگوو که‌ڵکه‌ڵه‌وانێوێ، بێ ده‌نگی شه‌وێش ماڕان و به نه‌رمی په‌ردٚه‌و گوشام له‌رنوڤه. چی شه‌وه تاریکێنه تاق و ته‌نیا نیشته‌ناره، به‌ڵام ئێحساسوو ته‌نیایی نمه‌که‌روو و ئه‌جوم ئینانا پاڵوو تونه. ئه‌دٚا گیان، نه‌واچی: چی نه‌وته‌نی؟ چێشتا؟ زوو که‌ره واچه‌م په‌نه! ئاخر وه‌ختێو که‌سێو فره وه‌شحاڵ بو، نمه‌تاوۆ ڤه‌روو وه‌شی و خه‌یاڵیش گێرونه. به ڕاسی په‌ی ورینێوێ شادٚی گردوو به‌دٚه‌نیش گێروره‌و شێونونه‌ش. ئه‌دٚا گیان، چانه‌یه که چی بێ وه‌ختیه‌نه به یاگو وته‌ی قه‌ڵه‌م و کاغه‌ز ئینا ده‌سمه ڤه‌و ویروو تو که‌روه‌وه، گه‌ره‌کما تویچ دلێ شادٚیه‌که‌یمه‌نه به‌شداره که‌روونه و هه‌ر پاسنه به سه‌ر به‌رزیه‌وه واچوو: ئه‌دٚا نازه‌نینه‌کێم من ئازموونه‌کامه‌نه هوروه‌سته‌نا و ساڵێوه‌م به سڵامه‌تی شمه به‌ردٚه سه‌ر. وه‌شڵه‌ی هه‌واڵوو هوروه‌سته‌ی واڵه‌کێچم ئه‌ژنه‌ویه‌یا و زانه‌یام چێش که‌رونه؟
ئه‌دٚا گیان قسێ فرێم په‌نه‌نێ، به‌ڵام وه‌ختم که‌ما و مازووشاوه په‌ی جارێوته‌ری.
دووره‌وه چه‌مێت ماچێ که‌روو 
کوڕت………………… »
۳- زوانو ژیوای
این کتاب، سومین و آخرین اثر مرحوم مصطفی زاده است که پس از مرگش در سال ۱۳۹۱ در هزار شمارگان توسط انتشارات ئه‌وین چاپ و منتشر شده است.
مصطفی زاده در اکثر نوشته هایش جوانان و علاقمندان به زبان هورامی را تشویق به ساده نویسی می کند. نوشته های او همانند کلاس های درس است که شاگردان را گام به گام و مرحله به مرحله به پیش می برد. در این کتاب گفتاری دارد تحت عنوان چگونه امروزی بنویسیم؟ (چه‌نی ئارۆیانه بنویسمێ) به آموزش چگونه نوشتن به صورت گام به گام می پردازد: « ئه‌گه‌ر گه‌ره‌کتانا قه‌ڵه‌م به‌ینه‌دلێ ده‌سیتاو هه‌ر وه‌خت دڵتا پوه‌بی بنویسدێ. ئه‌گه‌ر ئاره‌زوو نویسته‌ی و له‌زه‌ت به‌رده‌ی جه‌نویسته‌ی دڵتانه‌په‌نگش وارده‌ن و هورنمه‌ی. ئه‌گه‌ر چه‌مه‌راو ئانه‌یه‌بیێندێ ورینێوه‌هورگنو په‌یتاو به‌نویسته‌ی سفره‌و دڵیتا هاڵی که‌ردێ. ئه‌گه‌ر به‌ئاواتێ بیێندێ دلێ وانگا، فێرگا و یاگه‌جوراوجوره‌کاو ژیوایتانه به‌هورکرووکیه‌ی، ئه‌ره‌چڵه‌کیه‌ی وئه‌ژنیه‌ی قسێوێ کرژوکوڵ ده‌س به‌ردێ په‌ی قهڵهمی و بێ وه‌ربه‌س مه‌‌تڵه‌ب بنویسدێ یان ئه‌گه‌ر به‌هه‌ر ده‌لیلێوه‌نمه‌تاودێ بنویسدێ، به‌یدێ با پێوه‌ره گنمێ را‌هه‌نگام به‌هه‌نگام بلمێ وه‌ڵێوه، پلێکان به‌پلێکانی وشکنمێ، هاز و قوره‌تما سه‌نجنمێ تا ئه‌گه‌ر زاناما و تاواما هوروه‌زمێ.»
در ادامه این گفتار ، به نقد کتاب (شازاده وه‌شڵه) کورش امینی اشاره می کند و آن را نمونه‌ای از نثری روان و ساده و قابل فهم می داند.:
«.. ساڵه‌و ۱۳۸۶روجیاری هورده‌ست ئه‌مینی سه‌رئه‌نجام به‌کوشش، سه‌عیه، وێمارنه‌ی و پا نیای سه‌روو په‌یمانه‌نابه‌رابه‌ر و ژه‌نگ وارده‌کاو روزگاری، به‌گوژمێوه‌هه‌ره‌قه‌تینه‌و باوه‌ریوی پته‌وه‌وه‌به‌قه‌ڵه‌مه‌تێژ و نه‌مدره‌که‌ش هه‌ژگوهاژه‌و ده‌وروبه‌رو یانه‌پێواربیه‌که‌و ئه‌ده‌بیاتوو هۆرامانیش لا به‌ردێ و به هورئه‌وه‌گێڵنه‌ی شازاده‌وه‌شڵه‌ی وه‌ره‌تاوو هومێدیش به‌رده‌نه‌دلێ یانه‌که‌ی و جه‌سه‌بیماره‌که‌ش وسته‌وه سارا و هه‌ناسه‌ش ئارده‌وه‌سه‌ر . چا روه‌وه‌لا … تد.
چی پێسنه بنه‌ش مدهوره؟ چوون وه‌ڵێ هورده‌ست ئه‌مینی و وه‌ڵێ ئی کتێبیه‌نه، که‌سێوته‌ر نامان کتێبێوته‌ر پسنه شازاده وه‌شڵه‌ی به‌نه‌سریوی ساده، ره‌وان و ئارویانه هورگێڵنۆوه به‌زوانوو هۆرامیی په‌وچی ئه‌من به چه‌موو ئه‌هه‌میه‌تیه‌وه مدیه‌وش په‌ی و ملوه‌نه‌دلێش و بنه‌ش مدهوره. لازما واچیۆ: هه‌رگیز په‌له‌نه‌که‌ردێ، هه‌ر جور‌ێو دڵتا پوه‌بی بلدێنه‌دلێ تێمه‌که‌ی. چا ئه‌وه‌ڵه‌وه‌په‌ی ئانه‌یه ده‌ستا به‌یره چنی نویسته‌ی هه‌ر پا شێوه قسێ که‌ردێ پا فورمیچه‌‌بنویسدێش…»
منبع: تاریخ نثر هورامی نوشته ابراهیم شمس ص ۳۹۸ تا ۴۰۵
پاورقی👇
– محمد مصطفی زاده دین بزرگی به گردن هورامان دارد.
او از پیشگامان نوشتن به زبان هورامی بود. او از معدود کسانی بود که همه ی ما را تشویق و ترغیب کرد تا به زبان مادری خود بنویسیم. یادم می آید اولین متنی را که به زبان هورامی نوشته بودم و این عزیز با شور و شوق فراوانی بهم زنگ زد و از خوشحالی در پوست خود نمی گنجید. در وبلاگم نظر گذاشته بود اما به نظر اکتفا نکرد و زنگ زد و خوشحالی خود را از اینکه من هم به کسانی که دارند هورامی می نویسند اضافه شده ام بیان نمود.
این عزیز کتاب دومش را به نام «نامه نویسته ی به زوانی هو رامی» بدون اینکه به کتابفروشیها عرضه کند در اختیار مردم قرار داد وقتی به او گفتم دوست من چرا مانند دیگر نویسندگان اجازه ندادی کتابت به فروش برسد و از آن نفعی عایدت شود، گفت: من حاضرم همه ی دار و ندارم را حتی جانم را در راه این هدفم بدهم تا زبان هورامی در میان هورامی زبانان به راحتی خوانده و نوشته شود.
این دوست و برادر مهربان در هدیه کتابش به من چنین نوشته بود: «دوسی ئازیزم ئاغه‌ی شه‌مس؛ حه‌ز که‌رێنێ جه‌نابت کتیبت پێشکه‌ش که‌رده‌یا به‌ڵام حه‌یف من کتیب کیانوو په‌ی شمه! جه خوایم گه‌ره‌کا ئا ڕوه وه‌شه‌یچه به‌ی وه‌ره‌وه»
با افسوس فراوان ایشان دار فانی را وداع گفت و به این آرزویش نرسید اما من به ایشان قول می¬دهم دوست عزیزم! من و دیگر دوستانت راهت را ادامه خواهیم داد روحت شاد باشد وجنت ابدی جایگاهت. (م)
