پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:داستان کۆتای هەورامی و چن سەرنجێ سەروو چوارۆمین هەمامەو داستان کۆتای هەورامی؛داستان کۆتا، شێوێو جە ئەدەبوو داستانین کە بە نێسبەتوو ڕۆمان یام داستانی، کەمتەرا و نویسەر جە داستان کۆتانە بتشێو کۆتا چانەی قۆمیان، گێڵنۆوە بە بێ ئانەی فرە سەرنجێ پەراوێزەکا دۆ.ئێدگار ئالێن پۆ ( ۱۸۵۲-۱۸۰۹) یۆ جە سەردەمداراو داستان کۆتای جە ئامریکانە، بڕواش پاسنێنە کە؛

داستان کۆتاە بەشێو خەیاڵین کە مشۆ بەشێوێو نەخت و تازە  و وانەری باڕۆنە هەیەجان، ڕەوایەتێو کە گرد٘وو باسیش سەروو یەک بابەتیرە بۆ و تەنیا پەرچێوە وزۆنە باس و جە نیم تا یەک سەعاتەنە ونێۆوە،

داستان کۆتا وەرچەمێو جە تەبێعەتوو ئینسانین و هەمیشە قسێوەش پەی واتەی هەنە و پیەیامێوش چەنەن،

نویسەرێ و مۆنتەقێدێ، یاوێنیێ ئی نەتیجە کە داستان کۆتا جە ۵۰۰ تا۲۰۰۰۰ کەلێمێن، کە کریۆ جە نیم/ سەعاتێو وەنیۆوە و پەی عمرێوی ویرش کەریۆ،

داستان کۆتایێ جە یەرە بەشێنە دەسەبەننی کریا،

۱-  داستان کۆتای ئێپیکاڵ ( The epical story) ؛

جە نەوعوو مۆدێڕن و کلاسیکشەنە بە ئیتتێفاقێوی چەمەڕا نەکریا دەس پنە کەرۆ و  وانەر بە سەخڵەت تێکێو جەپازێڵوو شاریاوۆ داستانەکەی مێزۆوە و جە ئاخرۆ جە کتووپڕەنە پەرد٘ەکێ لا مد٘ریاوە و گرد٘ چێو پەی وانەری دیاری گنۆ،

پێسەو داستانوو ” عربی”  جیمز جۆیسی” و داستانەکێ شرلۆک هۆمزی،

۲  – داستان کۆتای لێریکاڵ ( :(The lyrical story

بە پێچەوانەو ئۆپیکاڵی کە ئاکامێو واز و شۆن نماش هەن، وەردەنگی وزۆنە فێکرێ، بە یاگێ ئانەی پلات و گراڵێوە تایبەتەش بۆ، داستان دەوروو سۆمبۆڵ و وێنا یام تەسویرێو تایبەتەنە چەرخیۆ و هەر وەروو ئانەیە ئاکامێوی نەرم  و نیاو وازش هەن، یانی ئاخرێوی دیم ناشرا وشی نەکریاش هەن،

جی نەوعەنە، کەسایەتی نمەتاوا ئیحساستوو وێش وزۆ بەر و وەروو ئینەیە ڕەنجی فرە بەرۆ،

پێسەو داستانوو ” مەشی” جە شاهکاروو کاترین مەنسفیڵدێ کە چی داستانانە مەشێوە زاڕۆڵەش جە دەس مد٘ۆ و نمەتەاوۆ شیوەنش پەی کەڕۆ.

و هەر پاسەیچ ” چی مەرەقسی” جە ڕیمۆند کاروێری،

۳- داستان کۆتای ئارتێفیس (The arttifice story);؛

ئێلێمانوو ئاشکرا کەرد٘ەی و سوورپرایز کەرد٘ەی چی نەوعە داستانەنە، نە پێسەو ئیێپیکاڵی جە ئاشکرا کەر٘ەی واقیعیەتی گێریۆ و نە پێسەو لێریکاڵی جە سۆمبۆل و تەسویرێوی،

چی شێوە داستان کۆتانە، ڕەوایەت جۆرێوا کە ماچی هیچێو نەقومیان و داستان پێسەو ڕەسم و عورفی کۆمەڵایەتی ڕەوایەت کریان،

نموونەش؛

” مەسخ” وو کافکای،

هەرکام چی شێوە داستان کۆتایە، کە ئەوجەشا هەن جە ئەدەبوو دنیایەنە و مشۆم ئەدەوو هەورامانیچەنە یاگێ گێرا،

بڕێو عونسۆرێ جە داستان کۆتانە یاگەو شۆن و کاریگەری فرە مازاوە ملوو گرد٘وو داستانێرە کە سەرەنجدای سەروو سنحوو نویسەروو داستان کۆتای پەی ئی چن عونسۆریە، جە ڕێک وستەی گراڵەو داستانیرە ئەوەجەش فرەن،

پەی نموونەی؛

بەکار بەرد٘ەی (تضاد، شخصیت چند وجهی، شخصیت ایستا و پویا، زاویه دید و …)

کناچێوە چێروو دەساڵی وەرانوەر بە  کەسێوی ۴۰ ساڵە بە  بەسەرئامیێ فرێ جە ژیوایەنە پەی بەکار بەرد٘ەی ئی عەناسۆریە، تێق بە تێقێ نیەنێ و جە کێوەڵکانێوە عێلمیەنە نمەەلانە کەڵەسێوە،

ڕەنگا وەویری جە سنحێۆوە وارەنە خەیاڵ کەرد٘ەی و ئێحساس متەی بۆ و وەلێم جە نویسەرێوی ۵۰ ساڵەنە فرەتەر ئاوەزدرکنای بۆ،

بێ گومان، ڕاوبەرد٘ەی و گڕاڵەڕێژتەی پەی هەر بابەت و ویەرێوی، مانیائی و هارەق متەیش پنەوازا و مشۆم بڕێو هەرمانکەری دڵسۆزێ وەختێوی چن مانگەش پەی تەرخان کەرا،

جا ئەگەر ئی هەرمانێ، ڕێک وستەی هەمامێوی زانشتی و عێلمی بۆ، سەختڵەتیش فرەتەرا،

جە چوارۆمین هەمامەو داستان کۆتای هەورامینە کە بە نێسبەتوو هەمامە و کۆنیشتەکاو تەری کە بە زوانی هەورامی لوێنێ ڕاوە، تەخەسۆسی تەرا و تایبەت سەروو بەشێو جە نەسری هەورامی هەرمانە کەرۆ، مۆئەسێسەو شنەو فەرهەنگوو هەورامانی زەحمەت و مانیائی فرەش کێشت و وەرپەرس و کۆمیتەی ئیجرائیش، تا ئا یاگێ پێشا کریا، هەرمانەکێشا خاس وستە ڕا،

بێ شک ڕاوبەرد٘ەی هەمامێوی پێسنە جە ساڵەنە، پەی تروقوو زوانی هەورامی پنەوازا ئەرهای کەم و کۆڕیێچش چەنی با،

وەلێم پەی گەشەدای و دۆڵەمەن کەرد٘ەی ئی هەمامەیە کە چوار ساڵەن، دماو دەس وەشی جە ڕاوبەراش بە تایبەت کاک ئیبراهیمی شەمس و تاقموو داوەری و هەر پاسە ئێسپانسێرە دڵسۆزەکا مەحاڵوو هەورامانی، جە چەموو وەردەنگێوی پەیجۆری نەک کەسێو کە داستان بنویسۆ، چن پێشنیارێ وزوو وەرچەم؛

– پەی ئاسان کاری فرەتەری و بەدەش ئارد٘ەی ڕاوێژکاری فرەتەر، ئاگاداری گرد٘ی پەی هەمامەی، لانی کەم پەنج/ شش مانگێ وەڵێ ئەنجاموو هەمامەکەی بۆ،

ـ خاستەر ئانەن یەرێ پەرەسێ یام سەتحێ پی ڕزنە بنریارە و بە پاو ئانەیە ئاگاداری دریۆ پەی کیانای داستان کۆتایەکا؛

ـ چێروو پانزە ساڵی ( مەرجەکێش دیاری کریا)

ـ پانزە تا ویس و پەنج ساڵ

ـ سەری ویس و پەنج ساڵی

کۆمیتەو داوەرا، بە پاو ئی یەرە پەرەسەیە، پەی هەر کامی داستانێ سەرکەوتێ هۆر چنا،

ـ جە یەرێ داستانێ سەرکەوتێچ کە وەردەنگێ هۆرشا چنیەن دەس وەشی کریۆ، هەر پاسە کە ئێساڵ پەی هەوەڵ جارێ لوا ڕاوە.

ـ داستانێو کە ئێحساس و ئاوەزی ژەنانەش بە قواڕێوی درووس دڵێ داستانەکێنە بە کار بەرد٘ەبۆ، جیاواز چە داستانەکاتەری هۆرچنیۆو چەنەش تەقدیر کریۆ.

ـ جیا جە هۆرچنیەی داستان کۆتای سەرینێ بە ( تەقدیر، تەندیس و خەڵات)،  داستانێ شیاو تەقدیری

( قابل تقدیر)، هۆرچنیا

ـ جە داوەرینە، نەوعوو داستان کۆتای و دەلیلوو سەرکۆتەیش پەی وەردەنگا وەختێو پەی خەڵاتی بانگەواز کریا، دیاری کریا. پەی کەسێویچ داستانش هۆرنەچنیان، سەروو قاخەزیوە دەلیلەکێش بنویسیۆ و دیۆ پنەش کە دڵوەشیەکێش پەی هەمامەکاتەری بە فێڕۆ نەلا.

ـ دەس وەشی کەرد٘ەی جە دڵسۆزاو و قەڵەم بەدەساو هەورامانی پنەوازا، وەلێم قەرار نیا جە هەمامەو داستان کۆتایەنە جە گرد٘ی دەسوەشی کریۆ،

جە هەمامەنە، نویسەرێ،  کار بە دەسێ، داوەرێ و ئێسپانسێرێ …ئەوەجەشا هەن.

ـ پەی جەم و جۆرکەرد٘ەی بەشوو پێشکەشی خەڵاتی، هەر کەس تەنیا یەکجار پەی( تەقدیر، تەندیس، خەڵات و…) خۆڵکە کریۆ سەروو سێنی.

ـ بێ گومان هونەروو گۆرانیا بەشێو جە شانازیەکاو هەورامانین و گرد٘ کەس بە گۆرانی واتەی دەنگ وەشەکاو هەورامانی دڵوەش بۆ،

وەلێم جە هەمامەی تەخەسۆسینە، خاستەر ئانەن مووسیقی و گۆرانیێ دماتەر پێشکەش کریا و جە دڵێ ئەسڵوو هەمامەکەینە نەنریارە، بەڵێ تاقەتوو و حۆسەڵوو وەردەنگێ جە چنن سەعاتێنە پەی وەنەی داستانەکا سەر ملۆ، وەلێم نیشان دای فیلم یا ئەنیمەیشنێو پێوەندیدار چەنی بابەتوو هەمامەکەی مەنتێقی تەرا.

بە تەماموو ئی باساوە،

هەمامەو داستان کۆتای، هێشتا زاڕۆڵێوەن کە چن سەباحێ جە ژیوایش لوان سەر و مشۆم پەی دماڕۆیش، ئاواتێ فرێ بە وێشو وینۆ،

بە ئاواتوو گەشەو و تروقو نەسری جە ئەدەبوو هەورامانینە.

سەرچەمەکێ:

–       ئەمرێست مووام، “جە بارەوو رۆمان و داستان کۆتای”، ئەوەگێڵنای بەفارسی کاوەی دێهگان، چاپ چوارۆمی، تاران، ۱۳۶۴

–       یۆنێسی، ئیبراهیم، ” هونەروو داستان نویسی”

–       www.fa.wikipedia.org

–       www.ahoorateam.com