پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : امروز ۲۰ اسفندماه مصادف است با روز جهانی لباس کُردی. لباسی که زیبایی و اصالت آن در جهان زبانزد و نمادی از فرهنگ غنی کُردها است.

 یکی از جاذبه‌های فرهنگی و البته بارزترین شاخصه‌های فرهنگی اقوام کرد است که زیبایی، اصالت و تنوع دارد. در طول تاریخ، ابزار متفاوتی برای آشنایی با فرهنگ و آداب‌ورسوم اقوام مختلف در نقاط جهان وجود داشته‌اند؛ اما یکی از مهم‌ترین ابزارها برای آشنایی با فرهنگ مردمان یک کشور یا قوم، لباس محلی ساکنان آن منطقه است. با بررسی لباس‌های محلی و تغییرات آن در طول زمان، اطلاعات برجسته تاریخی و شناخت مناسبی از فرهنگ یک قوم به دست می‌آید. 

به‌دلیل کوهستانی بودن مناطق کردنشین، لباس‌های محلی کردی اغلب گشاد هستند تا تردد در میان کوه‌ها و مسیرهای دشوار با آن‌ها ساده باشد. اجزای اصلی لباس محلی کردی شامل تن‌پوش، سرپوش و پای‌افزار می‌شود. رنگ و طرح و مدل هرکدام از این اجزا به تناسب آب و هوا و موقعیت استفاده از آن در کار یا مراسم و جشن‌ها، تفاوت می‌کند.

در مناطق مختلف کردنشین، مشخصه‌های مخصوص به فرهنگ همان قوم در لباس‌ها به چشم می‌خورند؛ اما شکل کلی لباس محلی کردی برای مناطق مختلف بسیار شبیه به هم است. به‌دلیل سرمای هوای در استان‌های کردنشین از جمله کردستان، کرمانشاه  و… از شال و سربند و دیگر تکه‌های اضافه در لباس کردی استفاده می‌شود.

از برجسته‌ترین خصوصیات لباس‌های محلی کردی، می‌توان به تنوع رنگ در آن‌ها اشاره کرد. طبیعت زیبا و رنگارنگ کردستان، الهام‌بخش طراحی پارچه‌های کردی است. در گذشته، بیشترین پارچه مورد استفاده در لباس‌ها در منطقه سقز بافته می‌شد. در تهیه لباس کردی از وسایل تزئینی زیادی استفاده می‌شود. بعضی از اجزای لباس کردی زنانه با لباس کردی مردانه یکسان هستند. مردمان کرد برای خوش‌بو کردن لباس‌هایشان در گذشته از گل‌های معطر استفاده می‌کردند و امروزه نیز در میان مناطق کردنشین استفاده از گل‌های خوش‌بو در تزئین لباس متداول است.

«کلاش» یاهمان کفش مخصوص کردها نیز متناسب با آب و هوای مناطق کردنشین و برای استفاده عموم مردم این مناطق طراحی شده است. در زمان‌های گذشته، مناطق اطراف کوهستان شاهو و اورامانات، بیشترین تولیدات کفش‌های محلی کردستان را داشتند. در قسمت‌های بعدی به تاریخچه لباس محلی کردی و معرفی اجزای متداول لباس کردی زنانه و لباس کردی مردانه می‌پردازیم.

تاریخچه لباس محلی کردی

قدمت لباس محلی کردی به سالیان بسیار دور باز می‌گردد. در واقع مردمان کردستان که خود از اصیل‌ترین مردمان مشرق زمین و ایران هستند، در طول سالیان دراز لباس محلی کردستان را حفظ کرده‌اند و تغییرات اندکی در ظاهر لباس محلی کردی، ایجاد شده است. امروزه لباس محلی کردستان بخش قابل توجهی از فرهنگ و هویت مردمان کردستان را معرفی می‌کند.

اولین طراحی‌های موجود از لباس کردی به دوره صفویه برمی‌گردد. چند نمونه طراحی‌، باقی مانده از سفرنامه‌های جهان‌گردان اروپایی از لباس مردم کردستان، در خانه کرد سنندج قرار دارند. برای یافتن مستنداتی از قدیمی‌ترین لباس‌های کردی نیز، می‌توان به حجاری‌های ورودی کاخ آپادانا و تصویر مردمان کرد با لباس‌های محلی کردی بر آن نگاره‌ها اشاره کرد.

از دوره قاجار به بعد، تنوع بالای پارچه‌ها باعث تکامل بیشتر لباس‌های سنتی کردستان شد و به مرور زمان بر زیبایی لباس‌های کردی زنانه نیز افزود. لباس‌های کردی امروزی، گرچه در شکل و ساختار تفاوت زیادی با نمونه‌های سنتی قدیم آن ندارند، در تزیینات و طرح پارچه‌ها بسیار متنوع‌تر شده‌اند.

لباس محلی کردی مردانه

لباس محلی کردی مردانه شامل قسمت‌های مختلفی است که کاربردهای متفاوتی دارند. در بخش‌های مختلف کردستان تفاوت‌های محدودی در جزئیات پوشش مردان کرد وجود دارد؛ اما اساس پوشش لباس‌ محلی مردان کردستان یکسان است.

«چوخه» یا «که‌وا» نیم‌تنه بالاپوش مردان کرد است که با توجه به فصل‌های گرم و سرد، با جنس‌های نازک و ضخیم دوخته می‌شوند. «پاتول»، شلوار گشاد با پاچه‌های تنگ است. به‌دلیل آب و هوای سرد و کوهستانی مناطق کردنشین پاچه‌های شلوارهای کردی تنگ طراحی شده‌اند، تا سرما به داخل شلوار نفوذ نکند. اما قسمت گشاد بالای شلوار امکان تردد راحت در نقاط کوهستانی را میسر می‌کند. «که‌وا پاتول» پوشش متداول برای مردان کرد است که به‌جای کت و شلوار معمولی می‌پوشند.

«ملکی» نیم‌تنه بدون یقه جلو باز است که با دکمه بسته می‌شود. «لفکه سورانی» نیز پیراهن‌های بلند و گشاد هستند که در سر آستینشان مثلث‌هایی دوخته شده‌اند که به دور مچ بسته می‌شوند. بستن مچ‌ها نیز از نفوذ سرما در آستین‌ها جلوگیری می‌کند.

«کله بال» پوششی از نمد و بیشتر مناسب برای چوپانان است که روی شانه قرار می‌گیرد. «پیچ» دستمالی سیاه و سفید است که به دور کلاه می‌پیچند تا از شل شدن آن جلوگیری کند. زنان کرد این پارچه‌ها را با دقت و ظرافت بالا و با تنوع طرح، می‌بافند.

«دستار» همان سربند مردان کرد است که به دور سرشان می‌بندند تا از خود در برابر سرمای کوهستانی کردستان محافظت کنند. بستن شال به دور کمر نیز به همین دلیل است. جنس شال‌های کمر لباس کردی مردان از پارچه‌های گران قیمت است و جنبه تزئینی لباس مردان نیز هست.

«کلاش» یا همان پاپوش مردان کرد، مناسب برای فصل‌های گرم و تابستان است و در زمان بارندگی و سرما استفاده نمی‌شود. «پشت تند» پارچه‌ای سه متری است و با پیچ و تاب‌های فراوان روی کمر بسته می‌شود. در گذشته برای نگه‌داشتن اسلحه، خنجر و چاقو در کمر از این ابزار استفاده می‌شد. «پچ» نیز پارچه‌ای گل‌دار و ریش ریش است، که به دور دستار سر می‌بندند و تارهای آن را روی صورت آویزان می‌کنند.

لباس محلی کردی زنانه

لباس محلی کردی زنانه بر پایه باورهای مختلف رایج در میان این مردم طراحی شده است. رنگ، شکل، جنس و زیور آلات لباس، طبقه اجتماعی  و میزان تمول خانواده را نشان می‌دادند. بخش‌های زیادی از تزئین و زیورهای لباس‌های زنان کرد، ریشه در باورهای رایج در فرهنگ این قوم دارند و به اعتقاد مردم کردستان حفظ این پوشش در شکل سنتی آن، نقش مهمی در نگهداری و انتقال فرهنگ کرد، به نسل‌های آینده خواهد داشت.

پارچه‌های مورد استفاده در لباس‌ محلی زنان کرد از جنس انواع کرپ یا نخی هستند و رنگ‌های این لباس‌ها روشن و شاد است.

بسیاری از تزئین‌های لباس‌ها و زیورهای مورد استفاده بانوان کرد، برای خانواده پس‌اندازهایی قابل‌توجه بودند و در مواقع نیاز، برای حل مشکلات کارگشا می‌شدند. لباس‌ محلی کردی زنانه از سه بخش اصلی سرپوش، تن‌پوش و زیورهای زنان کرد، تشکیل می‌شود. در این قسمت به بررس لباس محلی زنان کرد می‌پردازیم.

سرپو

از گذشته تاکنون سرپوش از اجزای اصلی لباس کردی زنانه بوده که امروزه جای خود را به روسری‌های آماده داده است و تنها بانوان سالمند هنوز از سربندهای قدیمی استفاده می‌کنند. سرپوش از دو قسمت کلاه و سربند تشکیل می‌شود که در اصطلاح کردی به آن‌ها «کلاو» و «سروین» می‌گویند. کلاه‌ها توسط بانوان کرد دوخته یا بافته می‌شدند و دو مدل «کلاوفس» و «کلاوزر» داشتند.

کلاوفس تنها قسمت فوقانی سر را می‌پوشاند و از دو لایه تشکیل می‌شود. لایه رویی ازجنس ابریشم یا مخمل و لایه زیرین آستر نرم است. حاشیه کلاوفس با مهره و منجوق، نواردوزی می‌شود و بالای آن سکه‌ای در وسط می‌دوزند تا روی پیشانی بیفتد. این سکه «چپوله» نام دارد و اگر به‌جای آن از یک ردیف سکه کوچک استفاده کنند، «پرچنه» نام می‌گیرد. قسمت‌های بالای کلاوفس با منجوق‌دوزی تزئین می‌شود.

«کلاوزر» نوع دیگری از کلاه‌های زنان کردی است که به نسبت کلاوفس تزیینات بیش‌تری دارد و در گذشته برای عروس‌ها و جوان‌ترها استفاده می‌شده است.

انواع روسری‌های کوتاه و بلند برای وصل کردن به کلاه در کردستان دوخته می‌شدند و هنوز هم در میان زنان کردستان این روسری‌ها استفاده می‌شوند. «لچک» روسری نازک و سه‌گوش است که با سنجاق به کلاه وصل می‌شود و سه گوشه آن روی شانه‌ها و پشت می‌افتند.

«ره شتی» روسری بلند دو متری است که راه راه‌های قرمز روشن و تیره دارد. این روسری مانند شنل روی لباس را می‌پوشاند و برای زیبایی بیشتر بانوان کردی آن را به‌صورت کج یا «لارپیچ» می‌بندند.

«هه وری» یا «کلاتی» چهارگوشی ابریشمی با رنگ‌های سفید و قرمز است و نقوش اسلیمی دارد. این روسری هم به‌صورت لارپیچ بسته می‌شود و استفاده از آن در گذشته برای عروس‌ها متداول بوده است.

«شده» ابریشم ضخیم قهوه‌ای سیر یا زرشکی با ابعاد دو در دو متر است که به‌عنوان سربند استفاده می‌شود.

تن‌پوش

«کراس» پیراهنی بلند و گشاد با آستین‌های بلند و یقه گرد است. در قسمت جلوی یقه، پارچه‌ای مستطیل شکل می‌دوزند و روی آن دکمه می‌گذارند. در دوطرف پیراهن دو مثلت بلند دوخته می‌شوند که به این تکه دوزی‌ها «تیرنج» می‌گویند. دو پارچه مثلثی بلند دیگر نیز به نام «سورانی» در سر آستین‌ها دوخته می‌شوند که کاربردهای زیادی دارند. در زمان کار این مثلث‌ها را به هم می‌بندند و آستین‌ها را پشت گردن می‌اندازند. در فصل سرد پیچیدن این پارچه به دور آستین‌ها مانع از نفوذ سرما می‌شود و برای وضو گرفتن، آستین‌ها را با سورانی دور بازو می‌بندند تا پایین نیفتد. در زمان مراسم و جشن‌ها، بانوان کرد سورانی‌های رنگارنگ را در رقص‌های محلی مانند دستمال استفاده می‌کنند.

در میان بانوان کهنسال کرد، پوشیدن لباس‌های سورانی رایج نیست و این لباس‌ها برای بانوان جوان کرد دوخته می‌شوند.« سوخمه» نیم‌تنه بدون آستین مخمل است و انواع تزئین‌های مختلف روی آن انجام می‌شود. در گذشته سوخمه را بیشتر با سکه‌دوزی زینت می‌دادند؛ اما امروزه بیشتر از منجوق، پولک و گلابتون دوزی در حاشیه این لباس برای زیبا کردن آن استفاده می‌شود. در گذشته میزان تزئین سوخمه و وسایل زینت بخش آن، نشان‌دهنده میزان تمول خانواده بود.

«سلته» نیم تنه آستین‌دار مخملی است که در زمستان روی سوخمه و کراس پوشیده می‌شود. «کوا» نیز قبای بلند و جلو باز مخملین است که در دو طرف، چاک‌های بلند دارد و امروزه نیز پوششی متداول در میان بانوان کردستان است.

«شووال» یا همان شلوار کردی برای بانوان بیشتر جنس نخی دارد و مانند شلوارهای مردانه گشاد است و برای محافظت از سرما و به‌خصوص زمان کشاورزی و کار کردن پوشیده می‌شود.

زیورآلات زنان کرد

در تزئین قسمت‌های مختلف لباس محلی کردی زنانه، سکه‌ها و مهره‌های رنگی کاربرد زیادی دارند. انواع نواردوزی در حاشیه لباس محلی کردی استفاده می‌شود و هنوز هم رایج است.

زیورهای سر و پیشانی در سرپوش‌های کردی بسیار دیده می‌شوند. «پلپله» سکه‌های فراوان روی بالای پیشانی است و گاهی به‌جای آن از سنگ عقیق بر پایه نقره‌ای با آویزهای سکه یا سنگ استفاده می‌کنند و آن را «نقیم» می‌گویند. «لاگیره» یک ردیف سکه روی سرپوش است که در قسمت بالای پیشانی بسته می‌شود.

یکی دیگر از زینت‌های سرپوش، انواع مهره‌های رنگی مانند تسبیح هستند که «موره» نام دارد و برای ثابت نگه‌داشتن کلاه از زیر چانه می‌گذرد. «وره تاقی» کاربردی مانند موره دارد و از چند ردیف مهره زرد یا قرمز درست می‌شود. «ژیر چناکه» و «په لکه» نیز برای ثابت نگه‌داشتن کلاه مناسب هستند و با سکه، مهره‌های آبی و سیاه و مهره‌های به هم تابیده ساخته می‌شوند.

«پشته سه ره» نیز با سکه‌های ردیف، برای تزئین کلاه پشت سر قرار می‌گیرد و با قلاب به سرپوش متصل می‌شود.

«ملوینک» گردنبندهای زینتی زنان کرد است و از انواع آن می‌توان به گردنبند دل‌ربا(یاقوت با مهره‌های کوچک)، شیلان(ترکیب مهره‌های رنگی بزرگ و کوچک)، خشل و خاو(گیاهان معطر یا کهربا) و شه وگ یا شه وه(مهره‌های سیاه کوچک و بزرگ) اشاره کرد. استفاده از «شه وه» در میان بانوان کرد جنبه اعتقادی دارد. گردنبند میخک همراه با مهره‌های رنگی نیز از دیگر آویزهای تزئینی بانوان کرد است.

از دیگر زیورهای متداول لباس کردی برای بانوان می‌توان «گواره»‌ یا گوشواره‌های طلا یا دست‌ساز، «بازی بن» یا بازوبند، «خرخال» یا النگو و «کلکه‌وانه» یا انگشتر را نام برد. «کمربن زیو» یا همان کمربندهای زینتی از جنس نقره در گذشته میان بانوان کرد بسیار طرفدار داشتند.

منبع: هورامان نیوز