پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:نخستین انسانی که در یک حادثه جاده ای جان خود را از دست داد، یک خانم انگلیسی به نام بریجیت درسکول ۴۴ ساله که در هفدهم آگوست ۱۸۹۶ در میدان کریستال پالاس لندن بود. در ایران هم نخستین تصادف رانندگی منجر به مرگ در سال ۱۳۰۵ میان یک اتومبیل و درشکه ی حامل درویش خان نوازنده ی مشهور تار، در خیابان سپه تهران اتفاق افتاد.

بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی(۲۰۱۱) در سراسر جهان، تصادفات جاده ای اصلی ترین عامل مرگ ومیر در سنین بین ۱۵ تا ۲۹ سال است. اگر روند کنونی ادامه پیداکند(باتوجه به این بیان سازمان بهداشت جهانی(۲۰۱۱) نه تنها این روند ادامه دار بوده بلکه شدت و شتاب بیشتری هم داشته است). تصادفات جاده ای تا سال۲۰۳۰ به پنجمین عامل مرگ ومیر در جهان تبدیل خواهد شد.(این رتبه در حال حاضر نهمین است).

۳عامل در تصادفات مؤثرند: انسان، جاده، خودرو. که در این نوشته هدف بررسی عامل انسانی تصادفات می باشد، اما به منظور تبیین بهتر موضوع، مطالبی ذکر خواهد شد.

سالانه ۸۰۰هزار تصادف در ایران روی می دهد که از حیث آمار مرگ بارترین حوادث جاده ای، ایران رتبه اول را در جهان دارد. بر پایه ی آمار، سالانه ۱۶ تا ۱۹ هزارنفر در حوادث رانندگی در راه های کشور جان خود را از دست می دهند و بیش از ۳۰۰هزار نفر مصدوم می شوند که بجز موارد فوتی و مصدومیت، مسائل اقتصادی، حقوقی و مسائل پس از حادثه و مشکلات روحی و روانی برای افراد مصدوم و خانواده های مصدومان را هم باید در نظر داشت. بنابراین بجز رعایت مواردی از قبیل طراحی و  تجهیز جاده، طراحی و تعمیر خودرو، باید مسائل انسانی از قبیل خطای دید، تأخیر در ادراک، خطای ادراکی و نیز عادات نامناسب رانندگی(مانند حرکات نمایشی حین رانندگی، جر و بحث داخل خودرو، بی توجهی وکم توجهی به علائم راهنمایی و رانندگی،خوردن و نوشیدن حین رانندگی،صحبت و توجه به همراه و هم سفر حین رانندگی، صحبت با تلفن همراه حین رانندگی، عدم رعایت فاصله ایمنی، رانندگی با سرعت غیرمجاز، …) رانیز بررسی کرد.

درحالیکه برخی از تصادفات جاده ای ممکن است به واسطه مواردی همچون ایراد فنی خودرو و مشکلات جاده باشد. رایج ترین عاملی که به تصادفات جاده ای دامن می زند، “عامل انسانی” است. این عامل در سراسر جهان مصداق داشته و منحصر به یک کشور یا منطقه نیست، بطوریکه ۵۷% از تصادفات در انگلستان و آمریکا صرفاً بخاطر عامل راننده بوده است (رومار ۱۹۸۵)و این تصادفات در ایران در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۶۰۰۰نفر تلفات داشته و این عدد در۸ ماه نخست سال ۱۳۹۷ به ۱۲۰۰۰ نفر رسیده است.

عمل ادراک و توجه انسان می تواند موجب مشکلاتی در تکالیف دنیای واقعی مثل رانندگی و پرواز شود. در مطالعه ای که در سال ۲۰۰۲ در ایالات متحده انجام شد، از مجموع ۲۹۷۵۷ تصادف منجربه فوت، حواس پرتی راننده در ۳۰۸۵ (۱۰%) مورد از این تصادفات به عنوان یک عامل شناسایی شد. در مطالعه ای دیگر که در استرالیا انجام شد با ۱۳۶۷ راننده که بعد از تصادف جاده ای به بیمارستان مراجعه کرده بودند، مصاحبه انجام شد، بیش از۳۰% از رانندگان در زمانی که تصادف کرده بودند حداقل یک فعالیت پرت کننده حواس را انجام داده اند. عمده ترین فعالیت های پرت کننده حواس که گزارش شده است در جدول زیر به نمایش آمده است :

تأثیر عوامل پرت کننده حواس، شاهدی در تائید این نظریه فراهم می آورد که منابع شناختی ما محدود هستند و بنابراین نیاز به فرایند های توجهی وجود دارد. اگر توجه مان را به یک چیز( همچون صحبت کردن با تلفن همراه) معطوف کنیم، منابع کمتری در اختیار داریم تا به سایر چیزها( همچون رانندگی) توجه کنیم.مطالعات دیگری که درمورد تصادفات جاده ای صورت گرفته است،مربوط به میزان درک رانندگان از توانایی های خود وهماهنگی آن با محیط است.

تقریباً نتایج اکثر مطالعات شبیه این گفته داروین است که “نادانی اغلب بسیار بیشتر از دانایی باعث اعتماد به نفس می شود”.در یک مطالعه بر روی ۲۰۲۹ راننده انگلیسی، نشان داده شد که بیشتر رانندگان فکر می کردند توانایی هایشان بهتر از حد متوسط است و۸۰% نظرشان این بود که رانندگانی بسیار ایمن هستند. ناتوانی رانندگان در ارزیابی رانندگی شان را می توان به طور اثر بخش به موضوعاتی مرتبط با فراشناخت(توانایی ارزیابی فرایندهای شناختی خود)مرتبط دانست.

در مطالعه ای دیگر اغلب رانندگان در تخمین تأثیر حواس پرت کنندگی تلفن همراه، روی عملکرد رانندگی شان ضعیف بودند. همچنین بر اثر عدم توانایی فراشناختی شان اغلب رانندگان به طرزی قابل توجیه(البته از نظر خودشان) احساس می کنند که به واسطه عملکرد ضعیف سایر رانندگان اذیت می شوند.

عامل دیگری که روی رانندگی تأثیرگذار است، هیجان است. در یک مطالعه در محیط شبیه سازی شده، دریافتند که رانندگانی که دارای خلق بد بوده اند، بیشتر ریسک می کردند و خطرناک تر رانندگی می کردند. در این مطالعه همچنین مشخص شد که خلق بد نسبت به خلق خوش تأثیر بیشتری روی رفتار رانندگی داشت.

هیجان همچنین می تواند روی فرایندهای شناختی ای که برای رانندگی حیاتی هستند، تأثیر بگذارد. پژوهش ها حاکی از آن است که هیجان روی توجه تأثیر می گذارد و تغییرات در سطح برانگیختگی و حالت عاطفی می تواند روی گستره ی توجه تأثیر بگذارد.با این توضیح که عواطف منفی عموماً به محدود شدن تمرکز توجهی منجر می شود، در حالیکه عواطف مثبت منجر به گسترش تمرکز می شود. بنابراین تأثیرات هیجان روی توجه ممکن است به خودی خود روی طرز رانندگی افراد تأثیر بگذارد.

بنابراین گرچه عواملی همچون نوشیدنی های الکلی، مصرف داروهای خواب آور و دخانیات و خواب آلود بودن، خوردن و آشامیدن در حین رانندگی، دید چشم، خرابی سیستم ترمز، کم بودن نور چراغ ها، فرسوده بودن اتومبیل و عوامل محیطی مثل آب و هوا و خرابی جاده ها زمینه ساز حادثه می شوند اما در بسیاری از زمینه ها همواره اشتباهات و خطاهای انسانی از نخستین علل تصادفات به شمار می رود که ضمن توجه به طراحی و رفع نواقص جاده ای و طراحی و تعمیر خودرو، با استفاده از دانش روانشناسی می توان بخشی از عواملی که منجر به تصادف می شوند را کاهش داد.

مثلاً مواردی از قبیل: خطاهای ادراکی، تمرکز و توجه را می توان بررسی و ضعف هارا برطرف کرد و یا در زمان اعطای گواهینامه رانندگی، بررسی مسائل و آزمایشات شناختی و ذهنی را نیز گنجاند. همچنین دوره های بازآموزی و بازتوانی شناختی را زمان تمدید گواهینامه همانند سایر معاینات جسمی الزامی نمود و در اعطای گواهینامه رانندگی و نیز شرایط و صلاحیت های اخذ آن تجدیدنظر و در قوانین راهنمایی و رانندگی بازنگری شود.

اصولاً برای قابل رؤیت بودن یک شئ، تضاد خیلی مهم است. بنابراین اگر میخواهیم چیزی قابل رؤیت باشد، باید تضاد آن را با محیط پیرامونی افزایش دهیم. این اصل کاربرد گسترده ای دارد. مثلاً خط کشی های وسط و کناره های جاده ها با رؤیت پذیری بالا طراحی کرد یا نوار های شبرنگ با تضاد بالا و مثلاً رنگ زرد در نقاط کور و یا پیچ های خطرناک نصب شود. و بهتراست از رنگ هایی که با یک پس زمینه کاملاً متفاوت( آسمان، درختان، ساختمان ها، خودرو های روبرو، …) وابسته نیست طراحی شود تا تضاد در حد بالا ایجاد شود.