پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:ما ساکن کره زمین هستیم کره ای باتمام پستی و بلندی کوه و بیابان دشت و دریا و حیوانات و جنگل….. اما در بین این همه موجودات  انسان بخاطر شرایط و ویژگیهای ذاتیش حاکم و سلطان زمین شده است  و براساس این حکومتش دخل و تصرف را در هرنقطه ای از این کره را برای خود محفوظ می داند و همین رفتار و دخالت او در زمین ناموزونی ها و بدقوارگی هایی را ایحاد کرده است.

او در هرعصری که زندگی می کند تمام زمین را درخدمت خود می داند به طوری که در حقوق هم نوعان آینده و فرزندان خود هم دخالت کرده و حقوق آنان را پایمال می کند.ارزیابی های کمی اخیر در مورد تاثیر انسان بر طبیعت تصور تامل برانگیزی را ارایه می دهد و این تاثیر و دخل و تصرف عواقبی را برای خود انسان در پی داشته است.

ازدحام  و تراکم جمعیت حرارت سروصدا طراحی محیطهای آپارتمانی فضای شهری و ساختمانها همگی بربهداشت روان تاثیر گذارند که ناشی از دستکاری و دخل و تصرف انسان در محیط است. اما آنچه که هدف این نوشته است موضوعی فراتر از این دخالتهاست و آن تخریب منابع و زیستگاههای طبیعی تمام جانداران است به طوری که هر روز شاهد برپاشدن دود در قسمتی از این موهبت الهی و سوختن جنگل و هزاران جاندار می باشیم و همه این مشکلات محیطی حاصل انتخاب های رفتاری انسان است و حل این مشکلات نیز نیازمند تغیراتی در الگوهای رفتار انسان بوده و این تغیرات می تواند با این سوال شروح شود که جایگاه انسان در طبیعت و جایگاه طبیعت در زندگی انسان کجاست؟

بازشناسی رابطه دو جانبه انسان و محیط طبیعی در دل روانشناسی حفاظت ازمحیط زیست قرار دارد که سعی می شود در این مختصر آموزه و یافته هایی از این رشته نو اما کاربردی بیان شود بدان امید که مورد عنایت علاقمندان  و مسولین امر جهت مراجعه و اخذ نکات کاربردی جهت آموزش به اقشار مختلف اجتماع انسانی قرارگیرد.

طبیعت مخلوق خداوند است و انسان باید به کارخداوند احترام بگذارد.همچنین در مقابل نسل فعلی و آینده احساس مسولیت کند چون هر انسان زنده ای سهمی در محیط دارد و همچنین آیندگان و سایر گونه ها هم در این مخلوق خداوند سهیم هستند و شایسته است نسل فعلی امانت دار باشد.زیرا دنیای طبیعی بخشی ازمیراث مشترک است که برای تداوم نسل در شرایط مناسب باید آن را منتقل کنیم.به منظور نقش و ارزش تاثیرات مثبت محیط طبیعی بر بهداشت روان انسان چند مورد از یافته های پژوهشی روانشناسی حفاظت ازمحیط زیست بیان می گردد:

محیط فیزیکی برجریان رشد کودک اثر گذاراست.براساس تحقیقات افراد محیط های طبیعی را دارای توان حیات بخشی فوق العاده و نیز آرام بخش تر و کم خطرترتر از محیط شهری تلقی می کنند.بی ثباتی محیط به واسطه تخریب های محیطی ممکن است تاثیر دیر پایی برهویت کودک داشته باشد زیرا که به استناد یافته های پژوهشی هویت کودکان ریشه در روابط با مکانهای طبیعی و سایر موجودات زنده داشته و بوسیله آن تقویت میگردد و به همین دلیل است که ما شاهد دلبستگی مکان و احساس تعلق به زادگاه  در انسانها هستیم.

محیط های طبیعی در مقایسه با محیط های مصنوعی ویژگی های خاصی دارند که سطح بهینه تحریک را ایحاد می کنند تحریکی که نه چنان پایین که کسل کننده باشد و نه چنان سنگین که سبب استیصال گردد .این سطح بهینه تخریک فضا را برای خود اندیشی فراهم میکند.محیط طبیعی می تواند نیازهای هویتی اساسی را برآورده کند.حیوانات نیز مانند مکانها می توانند با هویت افراد ارتباط داشته باشند.از مزایای محیط های طبیعی این است که نه تنها تجدید بلکه تامل وخود آگاهی را نیز تقویت می کند.بافت موقعیتی تاثیر گذاری زیادی بررفتار افراد دارد.

چشم انداز طبیعت از پنجره هم بر بهداشت روان تاثیر گذار بوده و موجب افزایش رضایت و حس بهزیستی نیاز کمتر به داروهای مسکن بعد از عمل جراحی عملکرد بهتر دانشجویان پریشانی کمتر آرامش نیرو توانایی و تمرکز بیشتر و رضایت ازجامعه را افزایش می دهد.کودکان محیط های طبیعی را برای بازی ترجیح می دهند.طبیعت می تواند بهترین حفاظ برای کودکانی باشد که درمقابل آشفتگی آسیب پذیرند وخس خود-ارزشمندی پایین تری دارند.

این موارد تنها چکیده ای از یافته های تحقیقات روانشناسی حفاظت از محیط زیست هستند که برمبنای آن می توان به ارزش محیط زیست و تاثیر و جایگاه آن در زندگی پی برد.و به همین خاطر است  که امروزه حفاظت از تنوع زیستی محیط زیست به یک فعالیت بین المللی تبدیل شده است و هر ملتی دیرتر به این جایگاه پی ببرد دچار خساراتی جبران ناپذیرخواهد شد بنابراین می طلبد که در راستای حفظ این میراث و عامل شادابی و تعالی  نهایت تلاش بعمل آید و بهترین راه نگهداری از آن آموزش های لازم است که باید از همان اوایل تخصیلات رسمی شروع شود و باید بپذیریم که امروزه اموزش محیطی به اندازه آموزش زبان و ریاضی ارزشمند است و داشتن سواد بوم شناسی و شهروندی محیطی از لوازم زندگی و دین ما نسبت به آیندگان می باشد.

به  همین دلیل آموزش محیطی در موقعیت های مختلفی به اجرا در می آید و در سراسر حهان به عنوان یک حرفه کاملا توسعه یافته تلقی می شود زیرا بوم  روان شناسی با شیوه های برقراری ارتباط  افراد با طبیعت و پیامدهای آن در سلامت انسان و محیط ارتباط دارد .بوم روانشناسی یاداوری می کند که انسانها در طبیعت زندگی می کنند همانطور که ماهی در آب زندگی می کند همانطور که آلودگی آب یا کم آبی بر زندگی ماهی تاثیر گذاراست کیفیت محیط زیست هم برزندگی انسان تاثیر غیرقابل انکاری دارد و زوال محیط احتمالا بر روی افراد به شیوه هایی تاثیر می گذاردکه نامحسوس تر ازخطر فزاینده سرطان است .

همانطور که رفتار انسان منبع اصلی مشکلات محیط است در عین حال می تواند منشا راه حل ها نیز باشد. بنابراین باید نسبت به آموزش محیطی در مراحل پایین و مقیاسی کوچکتر و در مقیاسی بالاتر  اختصاص ساعات و واحدهایی درسی در مدارس و دانشگاهها و خطبه هایی از خطبه های امامان جماعت وجمعه را می توان پیشنهاد داد و تلاش شود محیط زیست را جزو هویت افراد تلقی کنیم زیرا که اگر چیزی بخشی از تعریف شخص ازخود و هویتش باشد در حفاظت از آن سرمایه گذاری می کند و سعی خواهدکرد به بهترین شکل ممکن آن را ابراز نماید و نیز حفاظت از محیط زیست را به عنوان یک هنجار  تلقی کنیم زیرا که هنجارهای اجتماعی عاملی مهم در تعیین رفتار است.

آموزش محیطی ازتوان تاثیرگذاری برطیف گسترده ای ازافراد برخوردار است و فرصت مهمی را برای ارتقای هماهنگی انسان -محیط فراهم می آورد.باتوجه به مباحث فوق می توان بسته های آموزشی حفاظت از محیط زیست را با لحاظ نمودن گروههای هدف مختلف طراحی و تدوین و نسبت به آموزش آن اقدام کرد تا به کرات شاهد تخریب این میراث و امانت نباشیم و بپذیریم همانطور که زوال محیطی علل متعددی دارد مستلزم مداخلات مختلف و هدفمند و به موقع برای تغیر رفتار انسان نسبت به محیط است.

دکتر رضا فرجی