پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:شبک ها در مرکز شهر موصل و حوالی آن زندگی می‌کنند. شهر موصل مرکز استان نینوا در عراق است. طبق آمار اخیر تعداد باورمندان شبک مابین ٣٠٠ تا ٧۵٠ هزار نفر است و باورمندان به این آیین باستانی کردستان در ٨۵ روستا زندگی می‌کنند.کردستان سرزمین تنوع باورهای آیینی است. بجز در چهار بخش میهن، کردهای ایزدی در روسیه، ارمنستان و گرجستان زندگی می‌کنند. کردهای علوی در شمال و بخشی از آنان در غرب بسر می‌برند. کردهای ایزدی در شمال، غرب و جنوب کردستان و کردهای کاکه‌ای هم در شرق و جنوب کردستان زندگی می‌کنند.

باورمندان به آیین کاکه‌ای معتقدند که سلطان اسحاق- پیر آنان- روز اول نوروز/ ١ فروردین چشم بر جهان گشوده است. خلق کُرد روز تولد زردشت را هم اول فروردین می‌دانند. مرکز کاکه‌ای‌ها منطقه هاوار از توابع هلبجه در جنوب کردستان است. این عرصه تا نزدیکی پردیور شرق کردستان ادامه دارد. به همین دلیل است که در آغاز نوروز دهها هزار نفر از کاکه‌ای‌ها از اقصی‌ نقاط جهان به منطقه هاوار آمده و عید نوروز و سالروز تولد سلطان اسحاق را جشن می‌گیرند.

کردهای فَیلی اغلب در جنوب کردستان و بخش‌های غربی عراق ساکن هستند. کردهای یارسان و شیعه هم در شرق کردستان زندگی می‌کنند. شَبَکها در موصل هستند. علویان در درسیم شمال کردستان همچنان که به زیارت مرقد دوزگون بابا می‌روند ایزدی‌های لالش و یارسان‌ها هم به زیارت مرقد سلطان اسحاق و پیرشالیار در هورامان می‌روند. کردهای فیلی به دیدار روستای پیران در دالاهو می‌روند. شبکها در منطقه هاوار به زیارت مرقد شیخ شهاب‌الدین می‌روند.

شبک و تاریخ آنان در رابطه با شبک ادعاهای فراوانی مطرح شده است. مورخان فاشیست تُرک که ملت آنان کمتر از هزار سال است به خاورمیانه مهاجرت کرده‌اند مدعی می‌شوند که شبک‌ها همان ترک‌های بکتاشی هستند. اما مدارک تاریخی مستند و غیرقابل انکاری در رابطه با هویت شبکها وجود دارد و همه آنان نشان می‌دهند که شناسنامه شبک‌ها نه از سوی ترک‌های مهاجر آسیای میانه و نه از سوی هیچ گروه کوچنده دیگر قابل سرقت ویا دستکاری نیست.گفته می‌شود که شبک‌ها در حدود ١۶٠٢ در اطراف موصل کنونی حد فاصل رودهای دجله و خازر زندگی می‌کنند. شبکها از این پس بە سوی موصل روانه شده‌اند و اکنون هم برخی ازکردهای شبک در حوالی کرکوک بە سر می‌برند. آخرین آمارها نشان می‌دهد که شبک‌ها در مجموع در ٨۵ روستای اسکان دارند و جمعیت آنان مابین ٣٠٠ تا ٧۵٠ هزار نفر است.

زبان شبکها آمیخته‌ای از زبان‌های کُردی هورامی، فارسی و آذری است.شبکهن اینگونه دارای لهجه‌ای مختص به خود هستند که بیشتر به لهجه زازا‌های شمال کردستان و یا هورامی‌های شرق کردستان شبیه است.محمد سالم شبک نماینده شبک‌های در مجلس اقلیم کردستان گفته است: “شبکها در دوره مادها به دشت‌های موصل رفته و هر کدام از عشایر آنان در منطقه‌ای سکنی گزیده‌اند.

به گفته وی اکنون منطقه‌ای تحت عنوان شبکستان در موصل وجود دارد که عشایر باجلانی، زراری، سمایل‌وند، شکاک و گژ را در بر می‌گیرد. این نماینده مجلس تأکید دارد که بنا بر اسناد تاریخی شبک‌ها از کردهای اصیل ساکن در کردستان هستند، طبق آمار سازمان ملل در مجموع ۴۵٠ تا ۵٠٠ هزار نفر شبک در دشت‌های موصل زندگی می‌کنند.

مرقد مقدس شبک‌ها؛شیخ شهاب‌الدین دزآوری (زاوری)

شبکها هم بسان دیگر باورمندان آیین‌های کردستان به عبادت و زیارت از مرقد شیوخ خود می‌روند. جالب اینکه آنها که در نزدیکی کردهای ایزدی شنگال زندگی می‌کنند،در مراسم‌های مختص به ایزدی‌ها هم شرکت می‌نمایند. زیرا عبادت‌گاههای شبک ها از موصل فاصله زیادی دارد آنان نمی‌توانند به زیارت پیر خود مشرف شوند. بسیاری از شبک‌ها نمی توانند حتی یکبار در زندگی به زیارت مرقد شیخ خود آیند.

شبکها خود را پیرو شیخ شهاب‌الدین می‌دانند. به همین دلیل شبکها معتقدند که می‌بایست راز و نیاز خود را در کنار مرقد شیخ شهاب‌الدین بر زبان آورند. مزار شیخ شهاب‌الدین در مابین روستاهای دزاور و تویله در اقلیم هورامان است. این منطقه جایگاه مورد احترام کردهای کاکه‌ای، یارسانی و شبک است.

شیخ شهاب الدین بنابر روایات تاریخی اهل هورامان نیست اما به دلیل فشارعقیدتی به هورامان پناه آورده و هورامی‌ها هم از وی حمایت کرده‌اند. شیخ شهاب‌الدین در منطقه مرزی هورامان مابین شرق و جنوب کردستان چشم از جهان فروبسته است. روستای دزآور(زاوەر)روستایی است از توابع بخش نوسود شهرستان پاوه واقع در استان کرمانشاه. دزآور از غرب با روستاهای کیمنه وهانی گرمله و از شرق با شهر نودشه از شمال و به موازات کوه دالانی باکوه‌های بخش اورامان تخت شهرستان سروآباد و از جنوب با شهرهای نوسود و طویله کردستان عراق هم مرز است.این منطقه در دامن کوه زیبای دالانی جای گرفته که به عنوان بهشت هورامان شناخته می‌شود.

مزار شیخ شهاب‌الدین پیر شبک‌های کردستان در روستای دزآور(زاور) واقع شده است. ساکنان منطقه از این پیر عرفانی به نام‌های شیخ شهاب‌الدین دزآوری یا زاوری یاد می‌کنند. در برخی منابع عنوان شیخ شهاب‌الدین بغدادی هم قید شده است که به دلیل تحصیلات شیخ شهاب الدین در بغداد می‌باشد.شیخ شهاب الدین سال ١١٠٨ چشم بر جهان گشوده است. در عنفوان جوانی برای کسب فیض به ملاقات شیخ عبدالقادر گیلانی معروف به غوث اعظم در بغداد می‌رود.[شیخ عبدالقادر گیلانی اهل گیلان‌غرب از توابع کرماشان است نه استان گیلان در شمال ایران] شیخ شهاب‌الدین پس از تحصیل در محضر شیخ عبدالقادر به هورامان بازگشته است.

شیخ شهاب‌الدین پس از بازگشت به هورامان در روستای زاور با دختری از اهالی منطقه ازدواج کرده است. از آنان سه دختر و دو پسر بە جای می ماند. یکی از دختران آنان به ازدواج سیدمصطفی هورامی درآمده که از وی به عنوان (پیرشالیار سوم) یاد می‌شود. مزار همسر پیرشالیار سوم در همین منطقه واقع است. از این مادر دانا به عنوان”ادالو پیرا/مادر پیران” نام برده می‌شود و مزار وی زیارتگاه خلق منطقه است.

شیخ شهاب‌الدین پس از ۶٠ سال عمر پربرکت در ١١٩٠ چشم از جهان فرو می‌بندد. در کتاب “سرانجام” کتاب مقدس یارسان‌ها از شیخ شهاب‌الدین به عنوان یکی از هفت مروج آیین سلطان اسحاق نام برده شده است. شیخ شهاب‌الدین ارزشمندترین جایگاه باور شبک‌های کردستان است. مزار وی مکان راز و نیاز باورمندان به این آیین است.

برای زیارت مرقد شیخ شهاب باید به روستای طویله رفته و پس از آن با پایگاه نظامی ایران در روستای دزاور هماهنگی به عمل آورده شود. هزاران باورمند شبک بدون آنکه یکبار در زندگی موفق به زیارت مزار پیر خود شوند چشم از جهان فرو می‌بندند. باورمندان شبک کسانی را که به زیارت مزار شیخ شهاب رفته باشند گرامی می‌دارند.

سیداورن ـ سلیمانیە
مترجم با اندکی ویرایش: همایون محمدنژاد