پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : اگر فرهنگ هر قوم و ملتی را به عنوان مجموعه­ای در نظر گرفته شود، یکی از مهمترین عناصر این مجموعه پوشش محسوب می­شود، پوشش نیز در نوع خود مقوله­ای گسترده است که می­توان بر اساس ویژگی­های مختلف از جمله؛ جنسیت«مردانه و زنانه»، گروه­های سنی«کودکان، جوانان و بزرگ سالان» و پوشش قسمت­های مختلف بدن انسان«سرپوش، تن پوش و پاپوش» تقسیم کرد.

سر پوش؛ این نوع پوشش کارکرد آن پوشش سر انسان است و نظر به اینکه سر در بلندترین قسمت تن هر انسان قرار گرفته است، سرپوش علاوه بر کارکردهای ملموس آن مانند: جلوگیری از ضربه احتمالی به ناحیه سر و محافظت آن در مقابل سرما و گرما در بین اقوام محتلف از جایگاه مزلتی و اجتماعی ویژه­ای برخوردار بوده است که می­توان به نقش برجسته تخت جمشید اشاره کرد که هر قومی با سرپوش(کلاه) خاصی ظاهر می شدند و در این بین اقوام مادی با کلاه ها نمدی شناخته می­شوند.

در اورامانات سرپوش کلاو و دزمال از گذشته های دور مرسوم بوده و مردان این منطقه از آن استفاده می­کردند، کلاو و دزمال در اورامانات از دو قسمت تقسیم تشکیل می­شود، قسمت اول؛ کلاو یا همان کلاه که به شکل نمیکره­ای بوده و از پشم گوسفند و با دست زنان هنرمند منطقه بافته می­شود، کلاو در اورامانات در رنگ و نقوش مختلفی بافته می­شود که در این میان نقوش هندسی و رنگ ها سیاه و سفید مرسومیت بیشتر دارد.

قسمت دوم؛ سرپوش مردان در اورامانات دزمال است، دزمال به پارچه ای از جنس ابریشم گفته می­شود که در اورامانات آن را به دور کلاه می­بندند، دزمال در ابعاد مختلف بافته می­شود رنگ آن اغلب سیاه و قهوه ­ای است، وجود رنگ سیاه در دزمال باعث شده در بعضی از مناطق اورامانات مانند شهرستان پاوه آن را با نام«مشکی» بشناسند، ناگفته نماند مشکی علاوه بر کلاه به کول انداز زنان مسن منطقه نیز گفته می شود این پوشش در مناطق کردنشین با نام های؛ مشکی، چارکه، ماشته شناخته شده است.

دو طرف دزمال دارای ریشه ­های به طول ۱۰سانتمتر است که این ریشه توسط زنان بافته می­شود و شیوه بستن دزمال به دور کلاه و بر روی سر به صورتی است که ریشه­های از اطراف به دور سر آویزان می­شود و منظر زیباشناسی خاصی را به کلاو و دزمال می دهد و همچنین مرد کلاو و دزمالی را با ابهت نشان می­دهد.

در اورامانات یکی از نمادهای مراحل گذار و به اصطلاح مرد کامل شدن کلاو و دزمال نهادن بر روی سر است به این معنی که جامعه فرد کلاو و دزمالی را به عنوان مردی جا افتاده و قابل قبول می­پزیرد.

اهمیت این پوشش به حدی بوده است که در قدیم مردان مسن بدون کلاو و دزمال در بین عامه مردم ظاهر نمی­شدند و آن را عیب و عار محسوب می­کردند، اصطلاح «سه ­ر په ­تی» به معنی سر بدون پوشش که دارای بار منفی در فرهنگ اورامانات است برای کسانی که کلاو و دزمال خود نمی­پوشند  استفاده می­شود به این معنی که از زیر بار مسئولیت های مرسوم سر باز زده است.

در منطقه اورامانات رسم بوده است که به عنوان سوغاتی و چشم روشنی کسانی که از جاهای دور دست و در سفرها مخصوصا عراق و ترکیه و … بر می­گشندند برای افراد دارای جایگاه اجتماعی خاص دزمال اصل را هدیه می آوردند.

جنس دزمال و نحوه بستن آن برروی کلاه محدوده جغرافیایی شخص را مشخص می کند مثلا در بعضی از مناطق اضافه دزمال را بر روی شانه­ ها پخش می­کنند و در جاهای دیگر اضافه را از بالای کلاه دو بار به حلقه های دزمال وصل می­کنند، شیوه بستن دزمال در مراسمات و آیین­ها نیز از قاعده خاصی پیروی می­کنند؛ در مراسمات تعذیه نزدیکان متوفی یک حلقه از دزمال را به دور گردن می­اندازند و نشانی بر سوگواری است.

علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، دزمال کاربردهای دیگری دارد از جمله مصارف پزشکی، مانند بستن کمر در زمان کمر درد و تینی گرتن، همچنین برای حمل میوه جات و … به عنوان ظرفی در زمان ها مورد نیاز از آن استفاده می کردند.

امروزه بستن کلاو و دزمال به عنوان یکی از شاخص ترین نمادها لباس در منطقه اورامانات کم کم به دست فراموشی سپرده شده است و با رفتن قشر اندک باقی مانده به اصطلاح کلاو و دزمالی به احتمال زیاد دیگر شاهد این پوشش نخواهیم بود، امید است که با روشنگری و بازآفرینی اهمیت این رسوم جان تازه ای به کالبد فرهنگ غنی اورامانات دمیده شود.

عزیز مصطفایی، کارشناس ارشد مردم شناسی پایگاه منظر فرهنگی تاریخی اورامانات

عکس : فرهاد صالحی