پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:حدود ۱۲۰ گسل خطرناک در کل ایران وجود دارند. همچنین چند سامانه گسلی در کشور داریم که یک سامانه گسلی از مرز ایران و عراق در مریوان آغاز می‌شود و تا شمال بندرعباس ادامه پیدا می‌کند که طولانی‌ترین سامانه گسلی کشورمان است. گسل مذکور (گسل جوان زاگرس) از شمال بندر عباس تا ناحیه مریوان، در طول ۱۳۵۰ کیلومتر امتداد دارد و از کنار شهر مریوان عبور می کند (از اینرو می توان شهر مریوان را یکی از خطرناک ترین شهرها  قلمداد کرد). گسل زاگرس، اثر چشم گیری در لرزه خیزی ایران دارد و درحال حاضر به ویژه بخش شمال غربی آن و یا گسل های منطبق بر این زون شکستگی، فعالیت جوان داشته و لرزه خیزی اریخی و ثبت شده دارند.

طبق مطالب موجود در سایت ها و مقالات خارجی، صفحه عربی در حال حرکت به سوی ناحیه ی شمالی است و در هر سال به میزان چند سانتی متر حرکت می کند و در برخورد با صفحه اوراسیا (که کوه های زیبای زاگرس را به وجود آورده است) و لغزش در جهت مخالف با آن، موجب وقوع زلزله شده است.

مناطق کم‌خطر از نظر زلزله در کشورمان عمدتا مناطقی هستند که کسی در آنها زندگی نمی‌کند. که منطقه کویر لوت یا کویر مرکزی ایران جزو این مناطق هستند و لرزه خیزی کمی دارند و کسی هم در آنجا زندگی نمی‌کند. اما نوار سنندج – سیرجان ناحیه‌ای است که شامل استان اصفهان، سنندج، اراک و همدان می‌شود که از لرزه‌خیزی پایینی برخوردار است، همچنین ناحیه جنوب اهواز به سمت آبادان و خرمشهر نیز همین وضعیت را دارد اما بقیه مناطق ایران جزو مناطق پرلرزه هستند.

وقوع همزمان زلزله های اخیر در استان های کرمان، هرمزگان و کرمانشاه، و پس لرزه های آن ها نشان می‌دهد که پوسته ایران تحت تنش تکتونیکی قابل ملاحظه‌ای است. این تنش در اثر همگرایی صفحه عربی – اوراسیا بوجود می‌آید که به صورت رخداد لرزه‌ای یا تغییر شکل پوسته زمین، انرژی ذخیره شده خود را رها می‌کند. همچنین ریز صفحه تکتونیکی ایران، در مقایسه با صفحات هند و عربی و اوراسیا، به مراتب کوچکتر است و وقتی تنشی اعمال می‌شود بسته به ابعاد آن می‌تواند تمام نواحی ایران زمین را در بر گیرد. این همان دلیل روشنی است که همزمانی و دلیل وقوع زلزله‌های استان های مذکور را بیان می‌کند.

اطلاعات ما در مورد رفتار گسل‌های ایران، گسل‌های فعال و حتی شناخته شده بسیار اندک است، ودر مورد اسامی گسل‌ها، طول آنها، شیب و نوع آنها، اتفاق نظری وجود ندارد. نقشه گسل‌های کشور در مقیاس مناسب وجود ندارد و لذا تمام صحبت‌ها در مورد زلزله‌های آتی و در حال رخداد با احتیاط همراه می‌شود.

احتمال تداوم وقوع زلزله ها:

پیش از بررسی احتمال تداوم وقوع زلزله ها، لازم به ذکر است که زلزله پدیده‌ای طبیعی اما بسیار پیچیده است و ده‌ها سال تحقیقات انجام گرفته در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا نیز هنوز به پیش‌بینی موفقیت‌آمیز زمین لرزه منجر نشده است. و مطالب مندرج در کانال تلگرامی مربوط به پیش‌بینی زلزله اصلاً مبنای علمی ندارد. همچنین ادعای الهام از نیروهای ماورای طبیعی، اجرام آسمانی و امثالهم هیچ‌کدام پیش‌بینی زمان وقوع زمین لرزه را میسر نمی‌سازند.

اما در طی یکسال گذشته و پس از زلزله اصلی (۷٫۳ریشتری)، پس لرزه های به مراتب بیشتری را شاهد بوده ایم. که در هر دوره با گذشت زمان، تعداد و بزرگی رو به کاهش گذاشته است. و پس از اتمام تقریبی پس لرزه ها، با تجمع تنش‌های باقی مانده، پس‌لرزه‌ای (زلزله ای) نسبتا بزرگ رخ داده است (۵٫۹ و ۶٫۴ و… ریشتری) که این زلزله های مجدد، به دنبال خود پس‌لرزه‌های خرد بیشتری را به همراه داشته اند و همین سیکل چندباره تکرار شده و لرزش های در حد ۶ ریشتری را به همراه داشته است. با فرض تداوم این سیکل، بر اساس آهنگ رخداد پس‌لرزه‌ها (زلزله ها) و توقف و جمع شدن تنش، وقوع زلزله های متوسط تا نسبتا بزرگ اصلا دور از انتظار نخواهد بود.

همچنین در برخی منابع خارجی دیگر، عنوان شده است که با توجه به تداوم فشار و برخورد صفحه عربی به صفحه اوراسیا، تداوم وقوع زلزله ها در این نواحی محتمل به نظر می رسد !!!!.همچنین میتوان احتمال داد که در اثر جابجایی گسل مسبب زلزله ۷٫۳ ریشتری ازگله، گسل های مجاور دچار جابجای شده اند و گسل های دیگر مسبب وقوع زلزله های دیگر شده اند (۵٫۹ و ۶٫۴ و … ریشتری) و ممکن است با تاثیر و جابجایی گسل های فرعی دیگر، همین امر موجب لرزه های دیگری شود.

امید است بیش از ضرورت های دیگر، با پایش مستمر گسل‌های اصلی و مهم در مجاورت شهرها، ارائه آموزش‌های عمومی، درس گرفتن از این حادثه غم انگیز، جدیت، توجه و اهمیت بیشتر در ساخت و سازها و ساخت مقاوم تر و بهتر از قبل،  تاب‌آوری کشور در شرایط بحرانی زلزله  افزایش یابد.

منابع:

تاریخ زمین لرزه های ایران، ترجمه ابوالحسن رده، انتشارات آگاه.

نقشه گسل های فعال ایران، پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله

The seismogenic fault system of the 2017 Mw 7.3 Iran–Iraq earthquake: constraints from surface and subsurface data, cross-section balancing, and restoration.

سایت ها و منابع خارجی مختلف مربوط به زلزله…

مهندس عابد یوسفی / کارشناس ارشد عمران-سازه