پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه: آنچه مسلم است دروغ و شایعه پراکنی در تمامی مکاتب فکری، اخلاقی و دینی به عنوان یکی از اعمال ناپسند و غیراخلاقی مذموم و مورد نکوش واقع گردیده است و جامعه ای که بنای تعاملات و روابط در آن براساس دروغ و شایعه پراکنی ترسیم گردد؛ آسایش و آرامش روحی و روانی آن با چالش جدی مواجه می شود. در چنین شرایطی گسل بی اعتمادی در جامعه چنان عمیق می گردد که هر گونه اقدام و عمل صحیح و صادقانه ای نیز با اما و اگرها و شک و تردیدها مواجه می شود.

در جوامع استبدادی و غیردمکراتیک، به دلیل عدم تجربه ی انگاره های مردمسالاری در ساختار قدرت، نوعی عدم اعتماد میان لایه های اجتماع با مراکز قدرت و تصمیم گیری ها شکل می گیرد که علت اساسی آن، عدم وجود شفافیت و صداقت در مواجه با رویدادها می باشد.

مسئله ی دروغ و شایعه پراکنی مختص به یک کشور خاص نیست بلکه در تمامی جوامع در طیفی از کم تا زیاد وجود دارد. ایران نیز از این امر مستثنی نیست. اما تفاوت اصلی جامعه ما با دیگر جوامع توسعه یافته و دمکراتیک، فضای سیاسی حاکم و آزادی نسبی در مواجه با مسئله دروغ و عدم صداقت می باشد.

در کشورهای با ساختار دمکراتیک، به دلیل حضور همیشگی رسانه های جدی و تاثیرگذار در کنار دستگاه دادوری مستقل، شرایطی فراهم می نماید که مسئولان و متولیان امور در تمامی زمینه های مختلف که به نوعی با سرنوشت جامعه و امورات عمومی مردم در ارتباط باشد؛ از نگاه تیز مطبوعات آزاد در امان نیستند و در صورت عدم شفافیت در امور، مورد انتقاد جدی و آزادانه واقع شده و اگر ثابت شود مسئولی به دلیل عدم شفافیت و یا تعلل در امور،موجب سلب اعتماد درجامعه گردیده است؛ وادار به استعفا و عذرخواهی شده و در صورت محرزشدن جرم، دادگاه و دستگاه قضایی بدون هیچ گونه مماشاتی با فرد یا افراد خاطی برخورد قانونی می نماید.

در چنین فضایی و با وجود سیستم آزاد رسانه ای و دستگاه مستقل قضایی، دروغ و شایعه، تاثیرات بسیار مقطعی داشته و اعتماد جامعه در درازمدت دچار خدشه و آسیب جدی نمی شود.

امروزه خانواده، سیستم آموزشی، رسانه های ارتباطی و در سطح کلان و بطور موثر عملکرد دستگاه حکومتی نقش بارزی در ترویج دروغ و شایعه و به تبع آن؛ بروز رفتارهای ریاکارانه و همراه با تملق و چاپلوسی در افراد جامعه بازی می کند. در چنین جامعه ای به مرور دروغ و ریا قبح و زشتی خود را از دست داده تا جایی که کسانی با ترفند دروغ و تملق به مناصب سیاسی و موقعیت های اقتصادی دست پیدا می کنند.

نهادینه شدن دروغ و شایعه و کاهش هزینه ی چنین رفتارهایی در جامعه به دلیل عدم شفافیت و پاسخگویی در امور مختلف، جامعه را در مواقع بروز بحرانها و حوادث دچار چالش اساسی می نماید. در مواقعی همچون بحرانهای سیاسی و اقتصادی و همچنین حوادث طبیعی و یا بهداشتی، به وضوح عدم اعتماد در میان لایه های مختلف مردم از یک سو و گسل عمیق بی اعتمادی میان مردم و حکومت از طرف دیگر، مشکلات عدیده ای در مواجه با بحرانها را رقم خواهد زد و زمینه ی مناسبی برای شایعه سازان حرفه ای که بعضا با اهداف خاصی مبادرت به شایعه پراکنی می نمایند،فراهم می سازد.

برای نمونه در مسئله ی همه گیر شدن ویروس کرونا، بازار دروغ و شایعه، اطلاعات علمی و خدمات صادقانه کادر درمان را در بخش هایی از جامعه بسیار متاثر ساخته است. عدم شفافیت در اعلام این بیماری و تاخیر در پذیرش آن از جانب مسئولان امر و سپس اعلام آنی و بدون زمینه سازی، جامعه را با اما و اگرهای همیشگی دروغ یا راست بودن ماجرا مواجه ساخت.

در صورتی اگر در همان ابتدای ورود این ویروس به ایران، مسئولان مربوطه با شفافیت و صداقت مسئله را با مردم درمیان می گذاشتند قطعا واکنش مردم در مواجهه با این بیماری به نحوه دیگری رقم می خورد. عدم شفافیت دراطلاع رسانی درخصوص بیماری کرونا، زمینه ساز شایعه پردازی در خصوص مراحل درمان و نحوه ی تعامل کادر دلسوز و زحمت کش بیمارستانها با بیماران کرونایی در محافل و کوچه و بازار گردیده است.

در یک کلام شفافیت و صداقت در تمامی امور، سرمایه ی ارزشمندی است که در صورت نهادینه شدن آن، بخش عظیمی از معضلات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ما را حل خواهد شد. اما عدم شفافیت و تکرار اکاذیب به قطع و یقین نه تنها روابط مردم با حکومت ها را با گسل جدی بی اعتمادی سیاسی مواجهه خواهد ساخت بلکه ارتباطات اجتماعی مردم با مردم را نیز با معضل اپیدمی وار بی اعتمادی اجتماعی روبرو خواهد ساخت. هرچند که متاسفانه امروزه جامعه ایران با هردو معضل مذکور، بطور جدی روبرو گردیده است.