پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : شرکان، البته با دیگر روستاهای هورامان، خصوصیات مشترکی دارد. “دربازه”(دروازه) حتماً واژەای آشنا برای شماست؛ در بزرگ ورودی خانەهای قدیمی. استفاده از دربازه در شرکان، بسیار رایج بوده، خط تولید و کارگاههای ساخت این درهای چوبین رٶیایی هم در خود شرکان موجود بوده است. طبق پرس و جوهای صورت گرفته از قدما، مرحوم لالۆ عبدالواحد، آخرین سازندەی محصولات صنعتی چوبی بوده که پنجره، در، گهوارە، دربازه و دیگر ملزومات حیاتی را ساخته است. این خودکفایی که روستاهای هورامان داشتەاند، غرور انگیز و مایەی مباهات است.

استادانی قبلتر از ایشان هم به درازای تاریخ این روستا، این محصولات صنعتی و هنری را تولید کردەاند. مرحوم لالۆ قربانی نیز که به عنوان آخرین جۆڵا(سازندەی جاجم و مۆج ) در شرکان معروف بوده است. ایشان این صنعت و هنر را از نیاکان به ارث برده بودند، که البته با مدرنیزاسیون غربی که جهان را فرا گرفت، این صنعتهای ما کم رنگ شده، به سمت نابودی مۍروند.

لباس و پارچه(چۆخە و ڕانک و هەڵاوه) و مواد خام آنها(پشم و پنبه) در خود شرکان تولید مۍشد. داستان کارگاەهای سیار و دستی هڵاوه بسیار هیجان انگیز است.کفش(کڵاش)، پوشاک محلی را کامل مۍکرد. همه چیز، تولید داخل بود.

مصالح ساختمانی، از سنگ گرفته تا “دیمک” و “دار” و در و پنجره و بالاخره “بانتلین” همگی در روستا ساخته و پرداخته مۍشدند و این ویژگی ارزش و اهمیت بسیار داشت؛ خودکفایی.

خوراک زمستان را از محصولات خشکبار رنگارنگ و مغذی باغات و طبیعت تٲمین مۍکردند: توت، گردو، انجیر، کشمش(هچکۊچی)، بلوط، چقاله، ناردان و.. بالاخره آرد.
اما آرد داستان جداگانەای دارد، کاروانیان شرکان، انارهای سرخ فام و ترش و شیرین و ملس و آبدار شرکان را به مێڎەشت(ماهی دشت) و شارەزور مۍبردند.

خون انار را به رگهای خشک دشت نشینان تزریق مۍکردند و به آنها حیات مۍدادند و در عوض، گندم زردرنگ زندگی بخش را از آنها مۍگرفتند. نیروی غرش آبهای شرکان، چرخ آسیابها را در “درەی آسیابها”مۍچرخاند و”چقچقه” و “هاڕه” نوای دل انگیز حیات و بقا سر مۍدادند. درەی آسیابها اکنون هم در شرکان با کولەباری از خاطره و شور زندگی با بقایای فرسودەی آسیابهایش وجود دارد. باید راهنماهای گردشگری، بسیار به این مقوله توجه کنند و هزار و یک شب این آسیابها را برای دنیا توضیح دهند.

کم و بیش، موارد مذکور در دیگر روستاهای هۆرامان بودەاند و اما خصوصیات ویژەی شرکان که در جاهای دیگر یافت نمۍشود:

۱) جوب “مزرا” : شیوەی آبیاری باغات شرکان که بدون تردید در هیچ جای دنیا نیست و یک شیوەی پیچیده و حسابگرانه است. این شیوەی آبیاری را به گفتەی قدما، ابتدا یک خانوادەی نه(۹) نفره که صاحب باغات نخستین روستا بودەاند، بنیان نهادەاند. نام این خانوادەی نه نفره عبارت بوده از:

۱- بابه(که احتمالاً منظور پدر خانواده بوده است و شاید اسم اصلی او کسی دیگر بوده) ، ۲-کافرالله(که یک نام بسیار تٲمل برانگیز است و باید روی آن تحقق شود)، ۳-سوراوا ۴-میرا وشه، ۵-میرا تاڵه ۶-شابان ۷-مامۆ یۆمسا ۸-کیگارا، ۹-یادٚیشا.

این نامها همگی مربوط به قبل از اسلام هستند و نامهای اسلامی را ما در این میان نمۍبینیم. البته کافرالله، شبیه نام عربی است ولی گویا در ضدیت با آموزەهای اسلام و نام جلالەی “الله” است. یا شاید نامی اصیل هۆرامی است و فقط شباهتی در تلفظ با کلمەی “کافرالله” دارد. به هر حال این اسم، همیشه برای من جای سٶال بوده است. و باید روی آن تحقیق بیشتری شود.

با گسترش باغات شرکان، در قالب همین نامها و با چرخەی عجیبی آبها تقسیم شده است. مثلاً فلان باغ، در سوراوا از سایەی فلان سنگ تا سایەی فلان دره نوبت آب دارد و…. واقعاً این جریان جوب مزرا یک کتاب مفصل مۍطلبد که امید است، اصحاب قلم و تاریخ و پژوهش، آن را انجام دهند.

۲) دومین ویژگی بۍبدیل شرکان، دالانهای متعدد آن است. فکر مۍکنم در میان روستاهای هۆرامان، فقط در شرکان و خانگا ، دالان سازی مرسوم بوده است. البته در شرکان با شدت بیشتری رایج بوده که یکی از دلایل آن، کمبود زمین هموار برای خانەسازی بوده که مجبور بودند با ساخت دالان، هم راه ارتباطی داشته باشند، هم بر روی بام دالان، خانەسازی کنند.

۳) سومین خصوصیت شرکان، خانەهای متعدد چند طبقه(سه و بعضاً چهار طبقه) است که در بخش قدیمۍتر روستا(معروف به “دگا”) موجود هستند و با مصالح محلی و معماری اصیل، قرنها دوام آوردەاند.

۴)- دیگر ویژگی بۍنظیر شرکان دو بخشی بودن آن و مهمتر از آن، نام این بخشها است که به “دگا” و “قڵایته” موسومند. که پژوهشگر شرکانی تاریخ، دکتر اسماعیل شمس، طی یک سخنرانی در تیر ماه ۱۳۹۳ در همایشی در شرکان گفتند که این اسامی و این سبک سکونت به دورەی مادها بر مۍگردد.

۵) آبشار سول، دیگر پدیدەی منحصر به فرد شرکان است. که هیچ دربارەی آن نمۍگویم. باید آمد و دید.