پ 09 فروردین 1403 ساعت 23:54

هورامان به مثابه یک “خزانه ژنتیکی” منحصر به فرد/ ارکان کریمی

هورامان به مثابه یک “خزانه ژنتیکی” منحصر به فرد/ ارکان کریمی

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : اقتصاد دانان به فراخور نوع نگاه و جایگاه، تعاریف متفاوتی از ثروت ارائه می دهند. اما در مفهوم کلی، ثروت (welth)، به کلیه نهاده ها، اشیاء و ابزار آلاتی گفته می شود که هریک به نحوی از انحاء در مرتفع نمودن نیازی از نیازهای نوع بشر نقش ایفا نماید. […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : اقتصاد دانان به فراخور نوع نگاه و جایگاه، تعاریف متفاوتی از ثروت ارائه می دهند. اما در مفهوم کلی، ثروت (welth)، به کلیه نهاده ها، اشیاء و ابزار آلاتی گفته می شود که هریک به نحوی از انحاء در مرتفع نمودن نیازی از نیازهای نوع بشر نقش ایفا نماید.

از این منظر در گذر زمان و طی قرون و اعصار مختلف و با توجه به سبک های مختلف زندگی، در هر زمان و مکان، نوع خاصی از ابزار آلات و اشیاء، نماد ثروت و دارایی و ارکان کریمیاصطلاحا وسیله داد و ستد و ارزش گذاری توان مالی اشخاص و ملت ها قلمداد می شده است. در غالب قرون، طلا، طلایه دار این خصیصه بوده است و در عصری دیگر، نقره. در برخی ملل نمک معیار توانگری به شمار می آمده است (روم قدیم) و در دیگری، پوست سمور (روسیه). دوشادوش عبور انسان از گذرگاههای پرپیچ و خم تاریخ و به فراخور پیشرفت علوم و فنون و در یک کلام تکنولوژی به معنای نوین آن، این معیارها و مقیاس ها دستخوش تغییرات فراوانی شده است.

با ظهور انقلاب صنعتی و اکتشاف نفت و نیاز روز افزون ملل پیشرو به نفت و مشتقات آن به منظور تغذیه کارخانجات و صنایع مدرن به وجود آمده، کشورهای نفت خیز جهان در کانون توجهات بین المللی قرار گرفتند. از آن زمان به بعد “طلای سیاه” به عنوان ثروتی نوظهور و کلیدی در تقسیم بندی کشورها به دول فقیر وغنی از یک سو و در برنامه ریزی ها ، سیاست گذاری ها و روابط میان ملت ها از سوی دیگر نقشی کلیدی ایفا نموده است به نحوی که در حال حاضر برخی کشورها از این ثروت خداداد به عنوان اهرم فشار و سلاحی توانمند در عرصه مراودات سیاسی بهره می گیرند.

با ورود به قرن 21 و به ویژه طی سالیان اخیر، بحران آب و پیش بینی ها در خصوص تشدید این بحران طی سالها و دهه های آتی، نقل محافل گردیده و پیرامون آن قلم فرسایی ها شده است تا بدان جا که بسیاری از کارشناسان این عرصه، بی مهابا از وقوع جنگ جهانی سوم بر سر منابع آبی سخن می گویند. به دیگر سخن، جهان در حال گذار از عصر “جنگ نفتکش ها” و گام نهادن به دوران “جنگ آب” می باشد.

گرچه بر اساس شواهد و قرائن متقن و علمی موجود، پیش بینی کارشناسان در خصوص بحران آب بسیار قریب به وقوع به نظر می رسد و چه بسا در حال حاضر نیز در برخی نواحی مرکزی ایران به واقعیت پیوسته باشد؛ لیکن باید اذعان داشت که دوشادوش آب، عنصر و مولفه ای دیگر در حال عرض اندام است و چه بسا در کشاکش این رقابت تنگاتنگ در آینده ای نه چندان دور، گوی سبقت را از طلای دوران، یعنی آب نیز برباید. “تنوع زیستی” و در مفهومی دیگر “تنوع ژنتیکی” اگرچه در نگاه نخست واژه ای بسیار نام آشنا به نظر می رسد؛ اما متاسفانه در قامت یک ثروت لایتناهی، در کوران گرد و غبار برخواسته از مجادلات روزمره بر سر “منافع کلاسیک” در کشورهای کمتر توسعه یافته، چندان که بایسته و شایسته است قدرت عرض اندام ندارد. این در حالی است که ملل توسعه یافته به خوبی به ارزش ذاتی این مفهوم پی برده اند و چه بسا آن را مهم ترین منبع ثروت آفرین نه تنها در آینده ای بسیار نزدیک بلکه در حال حاضر می پندارند.

تفاوت های فاحش میان نحوه برنامه ریزی و اختصاص ردیف های بودجه ای کلان جهت حفاظت از گونه ها و مقابله با انقراض گونه های در خطر انقراض در دول پیشرفته و مقایسه آن با کشورهای جهان سوم، خود گویای این واقعیت تلخ است. علاوه بر این و در کمال تاسف، نگارنده خود بارها شاهد فروکاستن ارزش گونه های زیستی و یا در معرض انقراض در حد تکمیل هرم غذایی و یا منافع کلاسیک موجودات زنده گیاهی و جانوری همچون پاکسازی هوا و محیط زیست، زیباسازی و کاربردهای تفریحی گل بد بوو امثالهم حتی در برخی مجامع آکادمیک و گروههای علمی محیط زیستی بوده است. در حالی که این منافع تنها نوک کوه یخ بوده و بخش اصلی و زیر آب این کوه یخ، همانا پتانسیل های ژنتیکی این موجودات زنده است که حاصل صدها میلیون سال لالایی سرایی و شب زنده داری دایه مهربان طبیعت بر گهواره نیاکان هر موجود زنده بوده است تا نوادگان آنها به شکل و سیمای امروزی در دسترس ما قرار گیرند. کوتاه سخن اینکه؛ هر موجود زنده از موجودات تک سلولی گرفته تا گیاهان عالی و جانوری به واسطه ژن های کد کننده صفات مختلف، خزانه ای عظیم و ثروتی بی نظیر محسوب می گردد.

از این منظر بی هیچ شک و شبهه ای، جهان آینده، جهان تنوع زیستی، جهان ژنوم ها و خزانه های ژنتیکی خواهد بود. با رشد تکنولوژی بیان و انتقال ژن، تکنیک های اصلاحی فوق مدرن، توسعه بیوراکتورها و تکنیک های کشت سلول و بافت در جهت تولید انبوه متابولیت های اولیه و ثانویه، روز به روز بر ارزش ژنوم ها و گونه های زیستی افزوده می شود. نیم نگاهی به سرعت رشد علم بیوتکنولوژی و ژنتیک مولکولی بیانگر این است که هر ساله معادل کل تاریخ بشر بر وسعت این علم به عنوان مقوله ای میان رشته ای افزوده می شود.

پر واضح است که تنوع زیستی، شالوده و رکن رکین و ماده خام مورد نیاز جهت توسعه این علم محسوب می گردد. طی سالهای پیش از انقلاب که پژوهشگران و دانشمندان آمریکایی در ایران فعالیت می نمودند، درخت سرخدار (Taxus bacata) که یکی از درختان سوزنی برگ بومی جنگل های هیرکانی در شمال کشور است؛ توسط این دانشمندان به آمریکا منتقل گردید. سرانجام در سال 1967 میلادی (1346 خورشیدی)، دو دانشمند آمریکایی به نام های وال و وانی (Wall and Wani)، ماده ضد سرطان تاکسول (پاکلیتاکس) را از پوست این درخت استخراج نمودند. هر کیلوگرم از این ماده ضد سرطان در حال حاضر در بازارهای بین المللی معادل 1.5 میلیون دلار یعنی بالغ بر 5 میلیارد و 250 میلیون تومان به فروش می رسد (مقایسه کنید با قیمت طلا، که قیمت هر کیلوگرم آن در حدود 90 میلیون تومان است).

نمونه فوق تنها قطره ای از اقیانوس گونه های در حال زیست در این آب و خاک است. بر کسی پوشیده نیست که اگر زاگرس ملکه تنوع زیستی کشور است، بی شوکاهیچ شبهه ای هورامان قلب این ملکه است. طبیعت بکر و دست نخورده و کوهساران سر به فلک ساییده هورامان در کنار چشمه های جوشان و رودخانه های خروشانش، بستری ایمن را فراهم نموده است تا روح زندگی به زیباترین صورت ممکن در سیمای هزاران هزار گونه متنوع گیاهی و جانوری این سامان متجلی گردد. تنها در عالم گیاهی، بالغ بر 8 هزار گونه خودرو در اورامانات مورد شناسایی قرار گرفته است. این در حالی است که تعداد واقعی گونه های در حال زیست در این سرزمین با صلابت، بسیار بیشتر از این مقدار تخمین زده می شود. پر بیراه نخواهد بود چنانچه عنوان نماییم که چه بسا در آینده ای نه چندان دور، درمان بسیاری از بیماری هایی که انسان امروزی را به زانو در آورده اند از قبیل ایدز، سرطان، ام اس، آلزایمر و … در یکی از ژن های مستور در همین گونه های بومی نهفته باشد.

روزگاری را مجسم کنید که اپیدمی های جهان سوز- و نه الزاما میکروبی- حیات موجودات زنده را به چالش بکشند (کما اینکه به عنوان نمونه، جنگ هسته ای یا نشت اتمی نیروگاههای هسته ای و حساسیت یا مقاومت گونه های زیستی در برابر تشعشعات اتمی می تواند نمونه ای قابل لمس محسوب گردد). در چنین شرایطی، ملتی مانا و پایدار خواهد بود که از تنوع زیستی وسیع تر و برتری برخوردار باشد چرا که لاجرم حساسیت یک گونه به یک عامل مهاجم خارجی بسیار بیشتر از حساسیت هزاران گونه متنوع گیاهی و جانوری نسبت به همان عامل خواهد بود. از این منظر درک پروژه های بلند پروازانه کشورهای پیشرو در زمینه تهیه بانک های ژنی و کاوش قلب کویرها و قعر اقیانوس ها و حتی کرات ناشناخته به منظور شناسایی و کشف گونه های جدید چندان شگفت انگیز و غیر قابل درک نخواهد بود.گل بد بو

از زاویه ای دیگر باید افزود که کمبود و انحصار همواره و در درازنای تاریخ موجبات افزایش ارزش مادی و معنوی یک محصول خاص را فراهم نموده است. آمارها حاکی از وجود صدها گونه گیاهی و جانوری منحصر به فرد در منطقه اورامان است که برخی خود به تنهایی قادر به چرخش چرخ های قطار اکوتوریسم این منطقه از کشور خواهد بود.

از این رو حفظ و پاسداشت این گونه ها چه به لحاظ ژنتیکی و چه از جنبه های اقتصادی، توریستی، درمانی، عقلی، شرعی، منطقی و … بسیار لازم و ضروری می نماید. اگر که یک تک گیاه موسوم به “گُل بوی مردگان” در باغات سلطنتی ملکه الیزابت در لندن قادر است سالانه میلیون ها دلار درآمد حاصل از بازدید گردشگران را جذب خویش نماید و اگر که “دیوید بکهام” پا را از یک اعجوبه فوتبال فراتر نهاده و اکنون در سیمای یک ثروت ملی و جاذبه توریستی ظهور و نمود یافته است، چرا این آب و خاک از جاذبه های منحصر به فرد و تنوع زیستی اش بهره مند نگردد؟ از کجا معلوم که فردا روزی، قامت رعنای “شوکای مرخیل” به مثابه دُری نایاب در خزانه وسیع ژنتیکی اورامان در قامت باشکوه یک جاذبه گردشگری- توریستی بین المللی ظاهر نگردد؟ این مهم جز در سایه کوتاه نمودن دست سود جویان و فرصت طلبان و متعرضین به محیط زیست و منابع طبیعی که کمر به قتل طبیعت این سرزمین بسته اند و همکاری و همدلی مسئولان، پژوهشگران و سازمان های دولتی و مردم نهاد در راستای پژوهش، معرفی وجوه ناشناخته تنوع زیستی، حفظ، احیا و معرفی این ثروت لایزال به ایرانیان و جهانیان امکان پذیر نخواهد بود. به امید آن روز.

نویسنده : ارکان کریمی کارشناس ارشد فضای سبز

3 پاسخ برای “هورامان به مثابه یک “خزانه ژنتیکی” منحصر به فرد/ ارکان کریمی

  • هم اتاقی دانشگاه تبریز. در تاریخ آبان 5, 1402 گفت:

    احسنت..

  • ارکان کريمى در تاریخ آذر 5, 1394 گفت:

    بسيار سپاسگذارم دوست عزيز. بى شک سخاوت و گشاده دستى شما در اظهار تقدير و تشکر از زحمات ديگران و من جمله بنده حقير نيز شايسته سپاس و امتنان دوچندان است. پيروز و کامکار باشيد.

  • شهروند در تاریخ آذر 5, 1394 گفت:

    لذت بردم از نوشته فوق العاده تون کاملا کارشناسی و زیبا و حرفه ای کاک ارکان شما هم بی شک یکی از ذخایر علمی شهر پاوه هستین به امید روزی که از ایده های شما در حفظ هورامان بزرگ استفاده گردد