پ 09 فروردین 1403 ساعت 13:15

نگاهی به زبان کردی هورامی / خاموش نوربخش

نگاهی به زبان کردی هورامی / خاموش نوربخش

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : زبان هورامی، یا اورامی، در منطقه ای موسوم به اورامانات واقع در کردستان گویش می شود. تمامی گویش وران این زبان کُرد بوده و عمدتاً مسلمان می باشند. هورامی را به لحاظ زبان شناختی می توان گونه ای گورانی دانست. زبان گورانی سالیان مدید به عنوان زبان ادبی منطقه […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : زبان هورامی، یا اورامی، در منطقه ای موسوم به اورامانات واقع در کردستان گویش می شود. تمامی گویش وران این زبان کُرد بوده و عمدتاً مسلمان می باشند. هورامی را به لحاظ زبان شناختی می خاموش نوربخشتوان گونه ای گورانی دانست. زبان گورانی سالیان مدید به عنوان زبان ادبی منطقه ی جنوب کردستان به کار می رفت.

منشاء زبان هورامی، و گورانی، زبان پارتی می باشد. در سال های پیش از آغاز سلسله ی ساسانی و اواخر دوره ی پارتی گونه ای از زبان پارتی در منطقه ی مرکزی و شمال غربی ایران رایج می گردد که حکم زبان رسمی این ناحیه را داشته است. به مرور زبان کردهای مناطقی از کرمانشاهان امروزی گونه ای بومی از این واریانت پارتی را تکوین می بخشند که بدل به زبان محلّی این ناحیه می گردد و بعدها به مرور زبان به صورت گورانی و هورامی ظهور می یابد.

 

زبان هورامی از منظر زبان شناختی در دسته ی زبان های شمال غربی ایرانی قرار دارد و به همراه زازایی تنها بازماندگان مستقیم پارتی محسوب می شود. عمده ترین وجه تمایز میان گروه پارتیک (پارتی، هورامی و زازایی) با دیگر زبان های ایرانی شمال غربی (من جمله کرمانجی) ذیلاً قید شده است:

(نکته-عبارت «کِرمانجی» اصطلاحی است که به زبان قاطبه ی کردها داده می شود. این زبان دارای سه گویش اصلی، یعنی کورمانجی یا کرمانجی شمالی، سورانی یا کرمانجی مرکزی و کرماژی یا کرمانجی جنوبی می باشد. از آن جا که اکثر کردها به زبان کرمانجی صحبت می کنند معمولاً در متون علمی این زبان را «کُردی» می خوانند، امّا از آن جا که کردها به جز این زبان به دو زبان دیگر، یعنی هورامی و زازایی، نیز تکلّم می کنند نتیجتاً ترجیح نگارنده بر آن است تا در این مقاله به جای کردی از عبارت «کرمانجی» استفاده شود)

تحول «هوـ» آغازین باستانی به «وخـ» در پارتی و «وـ» در هورامی و زازایی:

ریشه ی ماضی فعل «خوردن»

هورامی: وارد

زازایی: وه رد

پارتی: وخارد

ایرانی باستان: هوَرتـَ

کرمانجی: هوارد/خوارد

تالشی: هرد/خرد

ریشه ی ماضی فعل «خواندن»

هورامی: وه ند

زازایی: وه ند

پارتی: وخاند

ایرانی باستان: هوَند

کرمانجی: هوه ند/خوه ند

تالشی: هند/خند

ریشه ی مضارع فعل «خواستن»

هورامی: وازـ

زازایی: وازـ

پارتی: وخازـ

ایرانی باستان: هوازـ

کرمانجی: خوازـ/هوازـ

تاتی: هوازـ

امّا در بقیه ی موارد زبان هورامی با دیگر زبان های ایرانی شمال غربی هماهنگی کامل دارد:

حفظ «ز» شمال غربی در مقابل «د» جنوب غربی ایرانی

هورامی: زانـ

زازایی: زانـ

کرمانجی: زانـ

اوستایی: زه نـَ

در مقابل:

فارسی: دانـ (ریشه ی مضارع «دانستن»)

لری: دونـ

فارسی باستان: ده نـَ

هورامی: زیل

زازایی: زه ره

کرمانجی: زک

اوستایی: زردهَ

در مقابل:

فارسی: دل (قلب)

لری: دل

فارسی باستان: دردهَ

حفظ «س» ایرانی شمال غربی در مقابل «ه» جنوب غربی:

هورامی: ماساو

زازایی: ماسه

کرمانجی: ماسی

اوستایی: ماسیهَ

در مقابل:

فارسی: ماهی

لری: مایی

هورامی: وازـ

زازایی: وازـ

کرمانجی: هوازـ/خوازـ

در مقابل:

فارسی: خواهـ (ریشه ی مضارع فعل «خواستن»)

لری: خاـ

همچنین در برخی موارد هورامی اصیل ترین ویژگی های ایرانی شمال غربی را به نمایش می گذارد، خصوصیاتی که در دیگر زبان های ایرانی شمال غربی بعضاً به جای نمانده و وام واژه های فارسی یا عربی جای آن ها را گرفته اند:

هورامی: یه ری (عدد «سه»)

زازایی: هیری

در مقابل:

کرمانجی: سهِ (وام واژه ی فارسی)

گیلکی: سهِ (وام واژه ی فارسی)

تالشی: سهِ (وام واژه ی فارسی؛ البته در لغتنامه ای که مستشرقی اروپایی در قرن نوزدهم از تالشی تهیه نموده است واژه ی «هَی» به معنی «سه» به چشم می خورد که متاسفانه امروزه از بین رفته است. این واژه، یعنی «هَی»، نشان دهنده ی صورت اصلی عدد سه در زبان تالشی است).

هورامی: هه رمانه

در مقابل:

کرمانجی: فرمان/فه رمان (وام واژه از فارسی)

گیلکی: فرمان (وام واژه ی فارسی)

همانطور که پیداست زبان کردی هورامی از اصیل ترین زبان های ایرانی شمال غربی محسوب شده و توانسته در گذر زمان غنای خویش را حفظ نماید. هورامی، همانطور که شرح آن رفت، سالیان مدید در مقام زبان ادبی مناطق کردستان ایران و عراق مورد استعمال هنروران و ادبای این دیار بوده و بالطبع متعاقباً دارای قابلیت های ادبی و هنری وافری می باشد.

منبع : دانشنامه ی هورامان http://www.sarkav.ir

یک پاسخ برای “نگاهی به زبان کردی هورامی / خاموش نوربخش

  • za_lok@yahoo.com در تاریخ فروردین 8, 1395 گفت:

    زبان هورامی کردی نیست بلکه قدمتش نه تنها از کردی بلکه از فارسی هم بیشتر است . زبان هورامی دارای ویژگی های یک زبان کهن است مانند وجود ضمایر و صفات و صرف افعال بر اساس جنسیت اشخاص و اشیاء(مونث و مذکر) و نیز وجود اصوات و صامتهایی که در فارسی و کردی وجود ندارد.. هورامی ها تا زمان انقلاب 57 ایران خودرا دا از کرد میدانستند و تنها تبلیغات جریانات ناسیونالیستی کرد مورد حمایت غرب بود که به تدریج امر را بر هورامی ها مشتبه کرد که خود را زیر مجموعه کرد بدانند در حالیکه زبانشان و فرهنگشان بسیار قدیمی تر از اکراد و فرس است.