پ 09 فروردین 1403 ساعت 22:38

هەورامان و وازەی حەیاتی”شــار”ی/داود غەفاری

هەورامان و وازەی حەیاتی”شــار”ی/داود غەفاری

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:پێکئامەی نەتەوی کوردی جە بارو ئاخافتەی زوانیەرە فرەتەر سەرو چوار بەشێ سەرەکیا(کرمانجی سەرین، کرمانجی وارین، کەلهوڕو هەورامی)رە، بییەن. کریۆ دەقاودەق، هۆرکەوتەی نشینگەیی هەرکامو ئی بەشانو پێکئامەیە، جە ئەرزی واقیعی جوغڕافیەنە، جە ڕووبەرێوی تایبەتەنە، دیاری کەری. هەڵبەت ڕووبەرو هەرکامی ناپەیوەست نییا چەنی ڕێژەی حەشیمەتیشا. پەی نموونەی ئەگەر حەشیمەتی ئاخێوەرو کرمانجی سەرینی ڕێژێوی […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:پێکئامەی نەتەوی کوردی جە بارو ئاخافتەی زوانیەرە فرەتەر سەرو چوار بەشێ سەرەکیا(کرمانجی سەرین، کرمانجی وارین، کەلهوڕو هەورامی)رە، بییەن. کریۆ دەقاودەق، هۆرکەوتەی نشینگەیی هەرکامو ئی بەشانو پێکئامەیە، جە ئەرزی واقیعی جوغڕافیەنە، جە ڕووبەرێوی تایبەتەنە، دیاری کەری. هەڵبەت ڕووبەرو هەرکامی ناپەیوەست نییا چەنی ڕێژەی حەشیمەتیشا. پەی نموونەی ئەگەر حەشیمەتی ئاخێوەرو کرمانجی سەرینی ڕێژێوی یەکجار فرەو کوردیش گرتەن وێشۆ، پا نیسبەتە و دەقاودەق ڕووبەری جوغڕافیش گرتەنرە. هەرپاسە کرمانجی وارین و کەڵهوڕیچ تا ئاستێوە فرە، ڕووبەری جوغڕافی نیشتەجێ بیەیشا، پەیوەستا بە فرەوکەمی ڕێژەی حەشیمەتیشا. هەرپاسە، هەورامان کە دەقاودەقو کەمی ڕووبەری جوغڕافی سەخت و تەوەنینیش، ڕێژەی حەشیمەتی کەمتەرش گرتەن وێشۆ. ئینەیچە زیاد کەروو، هەرکام چی ناوچە نشینگەزوانیا سەرو نەخشەیۆ بە ڕەحەتی کریۆ، دیاریێ کریا، بەجۆرێو کە پشێوی و شپڕزی پەی هەرکامتەریشا، وەش نەبۆ. چوونکەی هەرکام چی جوغڕافییە، هۆرکەوتێوی تایبەت بە پاڵو یۆنترینیشا هەن و دلێنەشا فرە تێکەڵ مەرمانۆ.

 

هەڵبەت ناوچەی نشینگەو هەورامانی تا ڕادێو چەو یەرەکەی جیاواز و ئاوارتەن. پی مانا کە هەم بە نیسبەت حەشیمەتی و هەم بەنیسبەتو ڕووبەری کەم و هۆرکەوتی جۆغڕافیای و هەمیش بە نیسبەتو دلێنەبیەی و تێکەڵی خاکیش، تا ئاستێوی فرە، یەک لا نەبیەن و کەمتەر دەرەتانو وێنمانای هەرەقەتینیش هەن. کە هەر ئینەیچە بایسو لاوازی و سستیش بیەن. پەڕ دیارا دەمارگرژی ناوچەیی و دڵوەش‌کەردەی بە تەنیا هەن‌ونییەنو ناوچەکەی، ڕێژەی کەمی حەشیمەتی، ڕووبەری تەسک و ترینج و ڕەقی جوغڕافی و دلێنە‌بیەی ناوچە و نشینگێوتەری(کرمانجی وارین) ، سەبەبکاری سەرەکیا، پەی ئەنەخزیای هەرچی زیاتەریش دلێو تەوەنەکا و گۆشەگیری و خنیکنایی و هەرپاسە، بێمتمانەیی پەی بەرکەوتەی شایستە و کاریگەر جە کۆمەڵگای کوردییەنە.

بە سەرەنج‌دای پینەیە، پەرسێوە وەشە بۆ. ئادیچ ئینەن کە؛ کریۆ چەمما بینمێ چینەیە کە ناوچەکە و خەڵکەکێش، بەردەوام خزاوە دما و بلا پەی تاف و تاش و چەکڕەکا ڕووەو هۆرداریای و فەوتیای یەکجاری؟! پەی دەزگیربیەی جوابو پەرسەکێمان، موازۆ وردتەر بلمێ تانوپۆو باسەکەیەرە. با جارێتەر مسڕ بووەو سەرو باسە وەڵینەکەی و ئادیچ ئینەن، کە هەورامان پێسە مەڵبەندێوە، بەنیسبەت پانتای جۆغڕافیی، حەشیمەتی و …، چەنی باقی مەڵبەندە کوردیەکاتەری بەراورد مەکریۆ. هەرپاسە پەڕ دیارا جە بارو گۆکەردەی زوانیچەرە، مادام ڕووبەری خاکی و حەشیمەتی(نفووسە)ت کەمتەر مدۆ چەمۆ، کارکرد و کاریگەری وەش کەردەیت ملوو دەوروبەریەرە، کز و کزتەر بۆ( بە تایبەت ئەگەر ئا دۆخە ئاڵۆز و قەیراناویە کە ساڵەهای ساڵا پەرەش دریان پەنە و هیچ دەرەتانێو پەی گەشەی فەرهەنگی وزوانی ئارانە نەبیەن). پەی نموونەی ئەگەر بە جوغڕافیا و بە نفووسە حەسێبش کەرمێ، هەورامان جە کرمانجەکان(کرمانجی سەرین) فرە گولالەتەرەن. کرمانجی سەرین بە جوغڕافیا و بە نفووسە ج سەدەنە زیاتەر ج پەنجاو خاکی و حەشیمەتو کوردستانیەن. کەلهۆڕ(و لەک) هەرپاسە فرەن. سۆران(کرمانجی وارین) فرەتەر. بەڵام ئێمەی هەورامانی وردیتەرینێنمێ. هەم ج خاکەنە، هەم ج نفووسەنە. پەوکی جە واقیعەنە پێسە مرمانۆ کە ئەگەر کوردەواری چوار بەشێ سەرەکیێ زوانیێ و خاکیێ کرمانج، سۆران، کەلهۆڕ و هەورامش هەنێ، بەشەو ئێمەی هەورامانی کەمتەرینەنە و سەرو ئەرزی واقیعیۆ، چارەکێوە، حەسێب نمەکریەیمێ.

تازە هەرکام جە بەشە دیالکتیەکان و بەشە خاکیەکانو کرمانجی و سۆرانی و کەلهۆڕی تاڕادێوە فرە ج یۆی جیاتەرێنێ و کریۆ سنوورشا بە ئاسانی دیاری کریۆ و تێکەڵێ نەبان. بەڵام ئێمەی هەورامانی پاسنێ نیەنمێ و کەوتێنمێنە دلێ چەقو خاکو کوردستانی و بەتایبەت چواردەوری زوانی و خاکیمان بە کرمانجی وارین( سۆران و سۆران نشین) تەنیان ـ و گرنگتر چانەیچە، ئینەن کە بەشێوی سەرەکی هەورامانی، نشینگە و زێدی دێرین و مێژوویی بەشێوە فرە ج سۆران(جاف)ی و سۆران‌نشین یەن، پێسە شار و دەگاکانو جوانڕۆی، ڕوانسەری، باینگانی، شاهۆی و دەوروبەرو پاوەی و لێوارو سیروانی. هەرپاسە ڕۆشنەن کە هەورامان تێکەڵێوە کۆمەڵایەتی و کۆلتووری و مێژوویی ئی دوەیەنە و پێڤەرە ژیوای وەش و برایانەشا، هۆکارو تێکەڵی فرەتەری و ژیوای کۆگیری بییەن. ئیتر با براکانو یاری و….، بمدران کە نزرگەی سەرەکی و کتێب و… شا، دلێچەقو هەورامانیەنە هەن و ….. .

ئی باسمە هەرگیز بۆنەو یاس و ناهمێدکەردەی و وێ‌بەکەمگرتەی تاک و کۆی هەورامانی ناردەن و گەرەکما واچوو هیچ دڵگرانێ نەبیمێ و دڵمان پەی وێمان نەمەنۆرە. چوونکەی سەرەڕاو ئانەیە کە بە قەوارەی خاکی و نفووسی وردیتەرین بەشو پێکئامەی کوردیەنمێ، دیسان یۆ چا چوارەیەنمێ و هەڵای هەورامان جە کرۆکی کوردیەنە، تەمام کەرو پازڵەکێن. ناوچەکە و دیالکتی هەورامی، یۆ چا چوار بەشە سەرەکی و بنەڕەتییە کوردیەیەنە و مامەڵەی یەکسانش چەنی کریۆ. یانێو هەورامان، سەرەڕاو قەوارەی وردی و حەشیمەتی کەمی و کەمی گۆکەرانو دیالکتی هەورامی، فرەتەر ج قەد و قەوارەیش گەورەتەر و قورستەر مرمانۆ و مەعنەوییەن چارەکێوی تەمامو کوردەوارین و گێرە زیاتەریچ. تازە، کورد بە گشتی و ئەو یەرە بەشەکەش، وەختێو مانا، هۆرگێرا کە هەورامان تێهەڵکێش و کۆڵەکێشا بۆ. دەنا بنەڕەتشا عال نمەمجیۆ و سەروو هەڕۆڵیەرە وێشان بینا مەکەران. ئادیچ هۆکاری سەرەکیش، گێڵۆوە پەی سەخڵەتی ناوچەکەی و تاکی هەورامی و ئاستو هەژەمۆنی ئەکتیڤ و کاریگەرو دیالکتەکەیش ج ویەردەی درێژەنە جە پانتاو جوغرافیای کوردیەنە و …. .

کە پێسەنە هەورامان ئا یاگە بنەڕەتیێ و یاگە ڕاسینێ وێشە و ئا دەورە وەڵینەیشە چەنی مێزۆوە و چەنی میاوۆوە پا نەخشە گەورەیە؟؟؟؟ئینێ پەرسەی سەرەکیەو ئێمەنە و وردە وردە ملمێ تانوپۆشەرە هەتا یاوای بە ئەنجامێوە دڵوازو وێمان و ناوچەکەی و کوردستانی.چێوێوە کە چێنە پێسە پەرسێوێ قوتە بۆوە ئینەن کە مادام هەورامان، جە ویەردەی زێڕینشەنە، دەورێوی کاریگەر و ئەرێنی و یاگێوە بنەڕەتیە بیێنە پەی کوردستانی، ئی دەورشە چی سەردەمەنە چی کاڵ و کاڵتەر بیەنە و حەسابێوی ئەساسی و هەرەقەتینش پەی مەکریۆ؟؟!

چێوێوی ئەوەشاریا نیەن کە هەورامان و هەورامانی پێسە بەشێوی تەئسیرگوزاری جددی وڵاتو کوردەواری و جە ویەردەی دوورەنە تا ئی دماییە، نەخش و کاریگەری بنەڕەتیش بییەن و لانیکەم زیاتەر جە چند سەدساڵا تاوانش پێسە زوانی فەرهەنگی ئەدەبی وێش چەسپنۆ و هەژەمۆنیش سەرو فرەو بەشەکوردیەکایتەریەرە بیەبۆ. ڕەنگەن وەخت نەکریۆ و تاقەتو وانەریچ نەبۆ، فرەتەر فاکت و دۆکۆمێنت و نموونە باروو، بەس تەنیا پەی وەرەچەمڕۆشنی ئیشارە مدەو بە کتێبە ئایینیەکانو یارسانی (سەرەنجام و …) و فرێوە جە پەڕتووک و بەیازو ئەفسانە و حیکایەتی و نویسیا کۆنەکێ ( و تا ڕادێو گێرە ئاوێستا) و کەسایەتیە ئەدەبی و فەرهەنگیە کوردیانە کە هەورامانیێ نەبیێنێ و هەورامانی نویستەنشا. کەسانێ پێسە گەورە مەولەوی کوردی، ئەرکەوازی، خاڵۆی کۆماسی و بەدەیان و گێرە سەدهایتەرێ.

بەڵام هۆکارێو ڕووەو کزی‌ئامای و نشستو هەورامانی و جە دەس دای دەوری وەڵینیش جە پانتاو جوغڕافیای کوردیەنە، فرێنێ، کە بە گشتی کریۆ یەرێ بەشێ سەرەکیێشا پەی کەرمێوە و هەرکام چی یەرە بەشەیچە دلێ وێشانە، وردتەرێ کریاوە.

یەکەم : هۆکارێ ناوچەیێ.

هۆکارە ناوچەییەکێ، پیسە؛ ڕەق و سەختی جوغڕاغی و کێشە و دژواری ژیوای ناوچەی و کەمتەرخەمی خەڵکەکەیش و نالایێقی دەسەڵاتدارە خۆماڵیەکانو ناوچەی، نەبیەی پەیوەندی و هەرپاسە کەمتەرخەمی کەسە فەرهەنگی و ئەدەبیەکان و تەرێقەتە ئایینیەکانو ناوچەکەی و دووریش چەنی، ناوچە ڕووداوخێزە مەنتەقەییەکان.

دووهەم: هۆکارە کوردستانیەکێ:

ڕووداوە کوردیەکێو ناوچەکاتەرو کوردەواری و بزاڤە ڕۆشنبیری و سیاسیەکێ کوردی و …..،

یەرەم: هۆکارە ویانیەکێ:

دەسەلات و پلانەجۆربەجۆرەکێ دەسەڵاتە نەیارەکا و ڕوەدایە مەنتەقەییەکێ و جەنگە گەردوونی و ئیقلیمیەکێ و…ئەمن گومانم نیا چانەی کە ئەگەر هەورامان ڕوەش ئاردێنە کزی و لوانەنە پەراوێز، نەتیجێ و کۆو ئی هۆکارانە. هەرچن هەرکام چی هۆکارا، مهێمێ و گرنگێنێ و تەئسیر و کارکردی خرابشان بییەن ملو ناوچەکەیەرە، بەڵام بە بڕواو من هۆکاری یەکەم(ناوچەییەکێ)، دەوری ئەساسی و یەکلاکەرش بیەن سەرو ناوچەکەی. پی مانا کە هەر زەمانێو هەورامان و تاکی هەورامانی و کۆیچش، کەمجووڵە و زایف و شلوول و کەمتەرخەم وێش نیشانە دابۆ، ئەو هۆکارەکێ‌تەرێچ فرەتەر کاریگەریشا کەردەن ملو ناوچەکەیەرە.

ئەگەر فاکتەرو زوانی بە نموونە گێرمێ، زوان یۆ ج سەرەکیتەرین فاکتەرەکان بیەن کە ئاستو ئامادەبیەی یا ئامادەنەبیەی هەر ناوچێویش کوردەواریەنە نیشانە دان و سەلەمنانش کە ناوچێوە هەژەمۆنیش ملو ناوچێوتەریەرە بیەن.پەی نموونەی وەختێوە باسو هەورامانی کەرمێ، دیالکتو هەورامانی قسێ یەکەمەش هەنە پەی کەردەی. دیالکتێو کە پەی ماوەو نزیک بە هەزار ساڵا تاوانش زوانی فەرهەنگی نەتەوەو کوردی بۆ. هەر ئی زوانە کە پێشینێوە تارێخی و ئایینیش هەن و دەقە کۆنەکێچش مەنێنێوە و پێسە سامانێوە نەتەوەییێ، کورد مشیۆ شانازیش پۆوە کەرۆ و کەرۆش بە میرات ج پڕۆسەو نەتەوەسازیەنە.

بەڵام ئی دیالکتە دما بە دماو ڕووداوە ئیقلیمی و کوردستانییەکان و شۆڕشە کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەکان، لوانەنە گۆشەو فەرامۆشی و پەراوێزی و وەهمەو ئەوەسڕیایش لاو بڕێویۆ پەی وەشە بیێنە.چێوێو کە وەڵتەر ئاماژەم پەنە دا، کەمتەرخەمی و تەممەڵی و شلوشیویایی تاکی کوردی هەورامانی بییەن بایسو کزی هەورامانی، بە ئاردەی نموونێوەتەری تیشکەش وزو سەر…

گومانش نیا چەنە، جە لانیکەم سەد ساڵی ویەردەنە و بە تایبەت جە ۷۰ساڵی ئەخیرەنە، بە پاو ئینەی کە کورد ج باری هۆشیاری نەتەوەییۆ پاش نیانە قۆناغێوە تازێ و مۆدێڕنێ و کۆشیا پەی بەدەس ئاردەی مافەئینسانیەکانش و دەسش دا بە جووڵەی کۆمەڵایەتی، فەر هەنگی، ئەدەبی و ڕۆشنویری و ج قۆناغە جیاجیاکانە و بە پاو هۆرکەوتەو کاتی و شۆنی، بزاڤش دەس پەنه کەرد، ئیتر تەرسەش مەڕیا و گەشەو زوانی کوردی ڕێچکەی تازەش گرت ڤەر و لوا هەتا بڕیەی قۆناغە گرنگەکان و ….

دیارەن ئی بزاڤە کوردیێ، هەرچند هیچکەی نەتاوانشا گردگیرێ باوە و فرەتەر بە پاو هەڵکەوتەی جوغڕافی نشینگەی ئاخێوەری ناوچەیی و چند پاژی نیشتمانی بەهۆو جەنگ و پەیمانەکان و هەرپاسە دوور و نزیکی ناوچەکان بە مەنتیقە ڕووداوخێزە ئیقلیمیەکان، هیچکەی یەکچەشن و گشتگیر و یەکسان سەرشا هۆرنەدان و سەرەڕاو ویرۆکە و خواست و ئامانجی نەتەوەییشان، نەتاوانشان کاریگەری قووڵ دروست کەران( هەڵبەت نەیارێچ چی بارۆ بێدەنگ و بێکار نەنیشتێنێ)، تووشو لاوازی و خەساری بیێنێوە، پەوکەی ئاست و کاریگەریشان ملو ناوچەکارە یەکجۆر نەبیەن. هەڵبەت پەودیمشیچشەرە، فرێو جە ناوچەکان بە پاو ئاستو نزیکی، قورسایی و توانستیشان، تێکەڵێ و یەکانگیرێ ئی بزاڤایچە بیێنێ.

بەڵام ئانەش که پەی باسەکەو ئێمە گرنگ و پێویستەن ئینەنه کە بزاڤە کوردیەکێ (چ سیاسی چ فەرهەنگی)، هەمیشە زوان و کولتوورو ئا ناوچەیشا گرتەن ڤەروچەمی کە ناوەندو سەرهۆردانیشان بیەن. پێسە شۆڕشەکانو کۆمارو کوردستانی، شێخ مەحموودی نەمری، شۆڕشی نوێو یەکێتی و…. کە سەرهەڵدانی سەرەکیشان، سۆران نشین بیەن. یا شۆڕشەکانو نەهری، شێخ عوبەیدیللای، بارزانی و سمکۆی، ئاپۆی و… کە بەشی کرمانج نشینەنە سەرشا هۆردان و ئینەیچە هەتا ڕادێوە فرە بە ئاسایی هۆر گیریۆ کە ئی بزاڤێ بە زوانو ئاخێزگەی جوغڕافیشا، کار و قسێ و ڕادوێن وڕۆژنامە و پڕوپاگەندە و تیڤی و…شا بیەبۆ. نازانستی و ساویلکانەن تەمادارێ بیمێ، بزاوتوو شێخی نەمری یان شێخی نەهری و شەمزینانی، ج ناوچەو سەرهۆردایشانە، کەڵهوڕی یان هەورامی کەرا پێوەرو کاری و نویستەی و گۆکەردەیشان. ئادیچ بە ڕەچاوکەردەی، دۆخی لەرزۆک و ناسەقامگیر و پەڕ جە شەڕوشۆڕ و دەرگیرو هەرکامی. بەڵام کاتێو مەیمێ پەی ناوچەی کەلهوڕنشین و هەورام‌نشینی و شۆنەو ئی جۆرە بزاوتاگێرمێ، بزاوتێوی هامچەشنما نیا ئاخێزگەش ئی ناوچانە بۆ و پەی جارێویچ کاریگەری قووڵش وەش کەردەبۆ و ج ڕەوتشەنە دیالکت و شێوە زوانو ئا ناوچاشە دابۆ وەرو کاریگەری و ئەوەبووژنای( هەڵبەت ئینە بەماناو بەشدار نەبیەیشان ج بزاڤە کوردیەکانە نییەن و ئادیچ باسێوتەرەن کە چێنە مەجالش پەی نییەن). پەوکەی زوان و دیالکتەکەشان نەکەوتەن ڤەرو چەمی و لوانەنە پەراوێز و گۆشەگیری.

ئینە کە ماچو تاک و کۆی هەورامانی و هەڵکەوتەی جوغڕافی ناوچەکەی فرەتەرین کۆسپێ وەردەمو گەشە و پێشکەوتەی و کولتوور و زوانو ناوچەکەیەنێ چی ڕوێوە عالتەر نیشانە مدریۆ و تاک و کۆی هەورامانی نەتاوانشا، گەمەکەرێ عالێ سەردەمیێ با و جە سەرجەم پوتانسیێەل و توانست و دەرەتانەکا، کەڵک هۆر گێرا. هەر پی بۆنەو، من ئینانێ سەرو ئی باوەڕیۆ کە یەکەمین گرفتەکانو ئەنەخزیای هەورامانی ئەو گۆشەو تەنیایی و پەراوێز وزیاییش، مدرای، تەممەڵی، شپرزی، شلوولی و کەمتەرخەمی تاک و کۆی هەورامانی و جوغرافیای تەوەنینشەن(هەڵبەت ئینەیچە بەماناو وەرەچەم نەگرتەی باقی هۆکارەکاتەری نییەن).

مادام موسەبیبی سەرەکی ناوچەکە و خەڵکەکێشەنێ، ئێمەی چالاکێ بوارو فەرهەنگ و ئەدەب و ڕۆشنبیری ناوچەکەی، وەڵێ‌ئانەی تۆپەکێ وزمێ مەیدانو کەسێوتەری، ڤەرپاو وێمانە وینمێشە و هەر پی بۆنەو، پاڵەیما هۆرپێکەینێ و ملمان دان چێرو ئی بارە قورسەیە و ئینایمێ سەرو ئی فکرەیۆ، کە بە ئەنەدیایێوی ئاوەزمەند و مۆدێڕن و سەردەمیانەی ورد و گردگیر و کەم خەسار، بە ویرۆکەو ئامادە کەردەی پڕۆژێوە کۆمەڵایەتی، فەرهەنگی ڕۆشنبیری، چارەسەرێوە شایستە و گونجیا چەنی پەرسەی نەتەویێ و پەرسەو ئەوەژیونای گشتگیری سەردەمیانەو ناوچەو هەورامانی. بە شێوازێو کەهەورامان بە گردین تایبەتمەندیە ناوچەییەکاش و فرەڕەنگی کۆمەڵایەتی، زوانی و ئایینی و … یشە، دلێنەو پازڵە جوانەکێ کوردی پەڕە کەرۆوە و بۆ بە کرۆکێوە حەیاتی پەی ژیوایێوی سەردەمیانەی ئاشتیانە و ئازادی. دیارا ئی پڕۆژە ئینا ویرو دیسان بە ناوەندکەردەی دەڤەرەکەیەنە و پەی هۆرگرتەی یەکەم هەنگامێچش، چی بارۆ پێسە زەرورەتێوی سەردەمی، ” شار”ی، بە وازێوە حەیاتی و گرنگ مزانۆ. بەداخەوە، هەورامان، بە پاو هۆرکەوتەی سەختی جۆغڕافی، کەمتەر تاوانش پردەکانو پەیوەندی بەردەوامیش، چەنی دەورووبەریش، هێقم بازۆوە. بێگومان، یۆ ج سەرەکیتەرین، هۆکارەکاش نەبییەی یاگێ(نشینگە) و سەنتەری بە مانا مۆدێڕن و سەردەمیەکەو ” شار”ی بییەن. نشینگێو کە دلێشەنە، هەم خەڵکی نیشتەجێو ناوچەکەی پێڤەرە پەیوەندی و ڕا و تەگبیرشا بۆ و هەمیچ، چەنی بەروهامساکاشا و یاگاتەری و دوورتەریچ، نزیکی، هامدڵی و پەیوەندی فەرهەنگی، کۆمەڵایەتی و بازرگانی قووڵشان بۆ و مهێمتەر چانەیچە، ڕووەی گەشە و پێشکەوتەی گەلاتەری وینا و تەیار بە ئاوەزی و تەکنەلۆژیای و مانا گردگیرە گەردوونیەکا با و عالتەر جە مافەکاشا بیاوانە.

ئیسەیچش چەنی بۆ، هەورامان، نەتاوانش ڕووە سەردەمیانەکێ شار و شارنشینی بە مانا مودێڕن و مەدەنیانەکێش بە وێشۆ وینۆ و هەمیشە لادەگایانە و تەسک و تریج چێوەکێش دیێنێ و هەستاوی و ژڵێژیا و کاتی و تەقلیدی و ناواقیعی هۆرسوکەوتش کەردەن و هیچ هەوڵ و وانایێوی هزرمەند و جددی و بنیاتنەری واقیعیش نەدان پەی واڕای نیگای نەریتیەکاش. ج عەینو فرەساحیبیەنە، بێ‌ساحیبیێنە، قەمچوپێچو کووجیە تەنگەلاکاو دەگەی و کەندەڵانەکانە پەنگش واردەنە و هەناسەسوار، هەناسێ حەسرەتی هۆرکێشۆ.

بە ڤەرچەم‌گێرتەی ئی واقیعیە، بەناچار و بە بێ ڕەچاو کەردەی هەست و سۆز و عاتیفەی و دەمارگیری، مشیۆ گێڵمێ شۆنەو یاگێوێ و نشینگێویەرە، کە لانیکەمو ئا تایبەتمەندییاشە بۆ، کریۆ متمانیش پەنە کەری و پێسە هێما و پێناسەو سەردەمو ناوچەکەی بژناسیۆ.

دیارا پاوە، پێسە شارو ناوچەو هەورامانی، تاقانەن و پەیش هەن پێسە وازەی حەیاتی هەورامانی حەسێبش پەی کریۆ و بۆ بە نشینگێوی سەردەمی و سەنتەرو فەرهەنگ و ڕۆشنبیری ناوچەکەی و ڕەنگەن، حەسێبو پایتەختو ڕۆشنویری هەورامانیچش پەی بۆ.

هەڵبەت ئینە هەرگیز بەمانا و فەرامۆش کەردەی، سووککەردەی باقی شارۆچکە و دەگا و ناحییەکاتەرو ناوچەکەی نییا و نەک هەر ڕقەبەری و جەمسەرگیری نییا، بەڵکو متاوۆ، پەی هەرکام ج شۆنەکاتەری پێسە؛ نەوسوودێ و نۆتشەی، تەوێڵێ و بیارێ، هەورامان تەخت و باینگان و شاهۆ و نگینو ژاوەرۆی و …ی یارمەتیدەری هەرەقەتین بۆ هەتا بەیانە دلێ کایەکەی و هەرئیسە و دماڕۆیچەنە، ڤەڵوزێ پڕۆسە مودێڕن و سەردەمیەکەی با و دەور و کاریگەری ئەرێنیشا بۆ. هەرپاسە هەڵەبجە و خورماڵ، جوانڕۆ و ڕوانسەر، کامێران و سنە و مەریوان، کە هەمیشە قەراخێ هێوری و ئارامی بیێنێ، عالتەر پەشتی بینا بە گرۆمای پتەوەو ناوچەکەی و زیاتەر ج جاران، پێسە کەنارەکانو ئارامی و متمانەی بدیەیمێشا پۆرە و هەرچی عالتەر و ئەکتیڤتەر، بەیانە کایەکە و پەرەئەسای ناوچەکەی ج هەرکام ج بوارەکانە عالتەر مسۆگەر کەرا.

ئا سەبەب و تایبەتمەندیێ کە متاوا قەناعەتما لاوە دروست کەرا، پـاوە پێسە وازەی حەیاتی هەورامانی، حەسێبش سەر کەرمێ، کریۆ بەشێوشا ئینێ واری با:

۱- جە ڕووەو هۆرکەوتەیۆ، دلێ چەقو هەورامانیەنە، یاگێش گرتێنە.۲- گەورەتەرین نشینگەی هەورامانییەن ج ڕووەو حەشیمەتیۆ.۳- گەرچی بە شاری هەورامی مژناسیۆ، بەڵام بەشێوی یەکجار فرە سۆران(جاف)ێ، نیشتەجێشەنێ و ئاستو تەعامۆڵکەردەیشا پێڤەرە ئینا سەرۆ.۴- جە ڕووەو کاروباری ئیداریۆ، یەکەمین نشینگەو ناوچەکەیا، بە فەرمی شار و شارداری و فرمانداریش پەنە دریان.۵- نشینگەو شاعیران و نویسەرانی گەورەیەن.

۶- جە ڕووەی ڕامیاریۆ، شارێوی ستراتیژی کوردییەن.۷- جە ڕووەو مێژوویی و ئاسەوارەکاوە، نشینگێوی کۆن و دێرینەن.۸- بەدرێژی دەیان ساڵی ویەردەی، سەنتەرو ڕوەدا و بزاڤە فەرهەنگی کۆمەڵایەتی و مەدەنیەکان و ….یە بییەن.۹- جە ڕووەی سیاسیۆ، مێژووی هامچەرخو ناوچەکەی و کوردستانیەنە کاریگەریش بییەن.۱۰ سەنتەرو وانگەی و زانکۆی و باقی ناوەندە مەدەنی و فەرهەنگی و هونەری و ژینگەپارێزی و ….یە کان.۱۱- ناوەندو کتێبخانەی، ڕۆژنامەی، سینەمای و هەمتەر جووڵە فەرهەنگی و کۆڕ و کۆبوونەوە و …. یەن.۱۲- سەرجەم پێکهاتە و دامەزراوە حکوومی، ئیداری و بانکی و پۆستی و …، کە وازەو سەردەمیەنێ، چەنەش هەنێ.۱۳- و……

ئێمە، ناچارێنمێ پەی بڕیای چی دۆخە چەقبینیە، بە زۆریچ بۆ، شار پەی هەورامانی بینا کەرمێ و ج شارۆ، بلمێنە دلێ سەرجەم کێشە و ئاریشە و پەتا ئەوەشاریاکانش. دیارا کاتێو باس جە بنیات کەردەی شاری کەرمێ، شار تەنیا بە مانا ڕواڵەتی و میعماری و قەوارەییەکەیش نییەن، بەڵکو سەرجەمو ئا تایبەتییا گێرۆرە ڤەر، کە وازەی حەیاتی سەردەمیانە و مۆدێڕن و هزرمەندی ئارۆیی ژیوایێوی شاریەنێ. ڕەنگا یەکەمین وازە پەی لواینەدلێو ئی پڕۆسەیە، واڕای عەقڵییەتی نەریتی و چەقبەسیای هەمەگیرو تاکو ناوچەکەی و پەروەردەکەردەی ئینسانی تەندروست و سڵامەتیا. پەوکەی پاوە پێسە یەکەم وێسگەیمان، وازەی حەیاتی مرمانۆ.

هەورامان نمەتاوۆ، بە مقۆ مقۆ و یاڵەویاڵ‌کەردەی و بنمەڕێنە و بە ویری کووچەتەنگەلایی دەگەی، وێش پێناسە کەرۆوە و بەیوە دلێ کایە فەرهەنگی کۆمەڵایەتی و ڕامیاریەکان و …..، گەمەکەرێوی عال بۆ.

ڕەنگـەن پاوە نشینگێوی ئایدیال و تەیار بە عەقڵانییەتو سەردەمی و پڕمتمانەی بە قووەتو شاری نەبۆ، خۆ کریۆ، دالێو حەز و خوازەکاما، چەنەش بێزمەی ، مدرای سەرش کەرمێ و پێسە پایتەخت (ناوەند) ی فەرهەنگی ڕۆشنبیری هەورامانی وێناش کەرمێ و ج پاوەنە ، گنمێ ڕا، هەتا بنج و بناوانو کوردستانی و ڕۆشنویری سەردەمی.

کارێوی سەخت و هەناسەسوار و…!

5 پاسخ برای “هەورامان و وازەی حەیاتی”شــار”ی/داود غەفاری

  • سعیدیانی در تاریخ خرداد 22, 1397 گفت:

    ده وه ش فره عال بی .

  • الاکراد غیور و عزه در تاریخ خرداد 22, 1397 گفت:

    وێڕاێ عشق و اوین پەی شمە داداش داود
    زورتشکر لەم مقالە زیبا و جاودان و مرسی دلبندم
    خوای گەورە بیکات سدقە جاری و ایمە نهایت تشکرمان بوگە چرا کە همە دوست داریم الاتحاد بوفی الاسماوات

  • هاوار در تاریخ خرداد 22, 1397 گفت:

    ئاخافتەی-ڕێژەی حەشیمەتیشا-حەشیمەتی ئاخێوەرو -ڕووبەری جوغڕافی نیشتەجێ بیەیشا- ئاوارتەن-

    کە هەر ئینەیچە بایسو لاوازی و سستیش بیەن. پەڕ دیارا دەمارگرژی ناوچەیی و دڵوەش‌کەردەی بە تەنیا هەن‌ونییەنو ناوچەکەی، ڕێژەی کەمی حەشیمەتی، ڕووبەری تەسک و ترینج و ڕەقی جوغڕافی و دلێنە‌بیەی ناوچە و نشینگێوتەری(کرمانجی وارین) ، سەبەبکاری سەرەکیا، پەی ئەنەخزیای هەرچی زیاتەریش دلێو تەوەنەکا و گۆشەگیری و خنیکنایی و هەرپاسە، بێمتمانەیی پەی بەرکەوتەی شایستە و کاریگەر جە کۆمەڵگای کوردییەنە.
    ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
    کاکه‌ ئینه‌ چێشه‌ن؟
    چ زوانێوه‌ن؟
    په‌ی کێت نویسه‌ن؟
    وانه‌رت کێن؟
    ئایا که‌س هه‌ن ئی مه‌تنه‌یه‌ بوانۆوه‌ و حاڵێش بۆ؟
    من ئی ئیستنباتمه‌ هه‌ن: به‌ گرد بارێوه‌ره‌ نابوود که‌رده‌ی زوانی هه‌ورامیتا ئازمایێش که‌رد و نه‌تاواتا ئیسه‌ گه‌ره‌کته‌ن به‌ فکری خۆیه‌وه‌ بۆی ده‌ربێم به‌ مرووری گه‌لی ئه‌یام له‌ناوبه‌م !!!!! ئامانی به‌ پی ئه‌ده‌بیاته‌ تروهۆره‌یه‌ جه‌ به‌ینش به‌ری؟
    زهی خیال باطل

  • ایدا در تاریخ خرداد 22, 1397 گفت:

    بخدا یک کلمشو هم متوجه نشدم..من هورامی چرا نبابد متوجه بشم همچین متونی رو

  • هەورامانی در تاریخ خرداد 21, 1397 گفت:

    کاک داوودی ئازیز،ئینە بە سۆرانی نویستەنت یان به قەرار هەورامی؟؟؟؟خۆ ئینە گرڐ سۆرانیا.شەڵڵای به سۆرانی نویستایاتا براو من.