٭درێژی ھەرێمەکە (۵۵)کـــم،پــانی(۷۵)کـــم.٭ئەم نــاوچەیە(٣۶۶) گونــدی لە پانــتایی(٢.٠٣٣)کــم لەخۆ گرتووە.٭ڕوبەرەکەی (۳۸۵۰)کم۲،واتا لـــە ۲٪ کــۆی خــاکی سوریا پێک دێنێت.(۱۱۹)کــم سنوری لەگەڵ خاکی تورکیا ھەیە.(۵۰)کــم لە دەریای ناوەڕاست دوورە.٭(۳۲)کم سنووری ھەیە لەگەڵ بەرەی نوسڕە لەبەشی باکور. ٭ ژمـــارەی دانیشتوانی ناوچەی عــەفــرین پتر لە(۵۲۳۵۲۸)کەسە کە لە(٧)نـاوچەداجێگیربوون.٭ ناحیەکانی بریتین لە بلبلە، راجو،شەران، مەعبەتلی،شێخ دید، عەفرین،جەندەریس)٭بەرزایی لەئاستی ڕووی دەریا (٢۵۶) مەترە،واتا (٨۴٠ پێ)یە ٭ دانیشتووانی عەفرین کوردن و بە زمانی کوردیی باکووری قسە دەکەن.

 

٭ ئایــین، سوننی(حەنەفی)زەردەشتی،عەلەوی.( ۹۸لە۱۰۰ی دانیشتوانی عه فرین موسڵمانن)٭ ئەم شارە پاڵی بە بناری زنــجیرە کێــوی( کرمانج ) داوە و ڕووباری عەفرین بەلایدا تێدەپەڕێ. بەرزترین کێوی ئەم مەڵبەندە، کێوی(ھەوارەیە )،کە بەرزییەکەی لە ئاستی دەریا۱۲۰۰

 

٭ ئەم ناوچەیە لەدەرھێنانی ڕۆنی زەیتوون و دروستکردنی سابوونی سابوونی زەیتوون، لەم شارەدا زۆر برەوی ھەیە.*شاری عەفرین لە سەر سەوزترین شارەکانی سووریایە و باخ و بێستانی  بەرفراوان و کوێستانە فێنکەکانی، ھەمیشە بابەتی سەردانی گەشتیاران  بووە، پێویست بە ئاماژیه که عه فرین به پێوەری حشیمەتی، ئاوارەکانی شەری لە خۆ گرتوە،له به رئەوەی عە فرین بە درێژایی تەمەنی، خۆی، دوورگرتوە لە شە روو ئاژاوەگێری، بەردەوام خوازیاری پێکە وە ژیانێکی سەربەست بوە، ئاوارەکانی شەری سوریا زۆربە یان لە م دورگە ئارامە دا ژیانیان هەڵبژاردوە و جێگر بوون.

کاتێک سوڵتان ئۆردۆغانی گەمژە خۆشە ویستی خوداوو خەڵکی بە کورسێکی زۆر کورت گۆریوە!؟ئاوا لە بەرامبەر حاکمێکی وەک پۆتین دا سەرشۆروو، زەلیل وو داماو دەبینرێت.هه روەها کە هەموومان ئاگادارین چەندرۆژێکە لەشکرکێشی دوڵەتی تورک، بە بێ هیچ پاساوێکی راستە قینە بۆ سەر هەرێمی عەفرین دەستی پێکردوە.ئەم شارە جوانەبەناوچەکانێەوە حەشیمەتێکی نزیک لە ۶۰۰هزارکەسی لەخۆگرتوە کە  ۹۵ لە سەدی دانیشتوانی سوننی حەنەفین.بە هۆی ئارامی ودوورگرتنی لە شەر ئەم شارە هەستیارە زۆرێک لە ئاوارەکانی شەری لە خۆ گرتوە خزمەتێکی لە رادە بەدەری بەو ئاوارانە کردوە. عەفرین بە درێژای تە مەنی، دووریگرتووە لە شەروو داگیرکاری، وەک دورگەێەکی ئارام بووە بۆ دانیشتوانی. بە داخەوە هەروەها کە هەموومان دەزانین لە ئەوەڵین کاتەکانی هێرشی داگیرکارانەەی ئۆردوغان،

 

مامۆستا ومووفتیانی ئایینی شارەکانی تورکیا بە کۆکردنەوە وبانگهێشتی موسڵمانان بۆ مزگەوتەکان  بەخوێندی سورەتی فەتح،  فتوایان، لە دژی گەلی کورد بۆ لەشکری داگیرکەروو خوێن رێژی تورک دەرکرد،لەوفتوایەداگیانووماڵی موسڵمانانی عەفرین وکوردانی رۆژئاویان بە فەتحی پیرۆز ناوبرد ئەم هەڵویستە نە شیاوە،دوور لە یاسای ئایینی موفتیانی تورکیا،  ۳۵ ساڵ پێشی فتوای سەدام وەبیر دەخاتەوە، ئەویش بە داگیر کاری سورەتی پیرۆزی ئەنفال زۆرتر لە ۱۸۴هەزارکەس لە منداڵی بێشکە  تادەگاتە پیرە ژنوو وپیرە مێردی تەمەن۱۰۰ساڵی کوردستانی باشووری زیندوو بە چاڵ کرد،  پاش ماوەێک ۵۰۰۰ کوردی بێ دەسەڵات وو داماوی هەڵەبجەی کردە قوربانی، قاتوو قرو وکیمیا بارانی کردن،هیچ عەرەبێکی موسڵمان بۆ ئەو کۆمەڵکوژیە لە سەراسەری جیهاندا وەک کۆمەڵ کوژیەکەی ێستای ئۆردۆغان دەنگیان لێوە نەهات، بێدەنگ مانەوە هیچ هەڵۆێستێکیان نەبوو،دەمێکەلەرۆژهەڵاتی ناوەراست داحاکمانی ملهور به ناوی قورئان وو ئایین خوێنی کورد دەرێژن،

 

دڵنیام دەکەونە بەر شەقی خودای مه زن، ئیمانمان هەیە هەرهەموویان وەک سەدام وو قەزافی زۆر ترسێنەرلەناودەچن. موفتیان و مامۆستایانی ئایینی تورکیا بە فتوای ناحەق ودوورلە یاسای ئایینی پیرۆزی ئیسلام، لاپەرەیەکی رەشیان تۆماری مێژوو کرد،وەک تراجیدیاوژینۆسایدی یەک لەدوای یەکەکانی گەلی کورد لەدڵی مێژوودادەمێنێنەوە.باشتر ئەوەبوو موفتیانی بەرێزی تورکیابەجێێ ئەم فتواغەیرەئایینیەبیریان لەداخستنی کارگە وکۆمپانیا بەرهمهێنەرەکانی شرابی وڵاتە کەیان بکردبایا کە ناردە کردنی ئەو شرابە بۆ ئەروپاو وروسیا پیکهێنەری  ۱٫۵لە سەدی بووجەی وڵاتی تورکیایە.وەیا رێگریی دوڵەتی ئۆردغان ببوایان بۆ بەرگری لە لەش فرۆشی ژنانووکچانی وڵاتە کە لە زۆربەی شارەکانی تورکیادا بە تایبەت شارە گەشیاریەکان وەک ئانتالیاو… بەداخەوە بازرگانیان پێوە دەکرێت،جێێ ورێێ تابیەتیان بۆ دابین کرواەوو دوڵەتێ تورک ماڵیاتیان لێ وەردەگرێ، یا برگری لە بەرهمهێنانی ماریی جواناو….با هموو بزانن بیرۆکەو خەیاڵیی راجوو  بێ ئاکامە،

 

مێژوو دەیسەلمێنێ عەفرین ڤێنامی دووهەمی رۆژئاوایە بۆئەرتەشی تورک، خەونی ئەم سوڵتانە گەمژیە قەد بی دیی ناێت،کۆمەڵ کوژی وداگیر کاری دژەمرۆیی ئەم فاشیستە بەپێێ رابردووی دوڵەتی تورک،خوێندنەویان، بن بر کردنی رۆژئاوایە، ئەمرۆ دەبینین هێرشی لە سەر عفرینە،دواتر لە سەر کرکووک وهەولێرودەهۆک وسلێمانیە. دێەوێ بە ستینی ئیمپراتووریەتی،  هێتلر ئاسای پەرە پێبدات، لە بیرۆکەی دەوڵەتی تورکدا مۆسڵ وحەلەب بەشێکن لە دوڵەتی تورک، بۆ زانیاری خۆێنەرانی بەرێز عەفرین خاوەنی جێگاوو پێگای تایبەتی خۆیەتی ئەم شارە مزنە پاش شۆرشی رۆژئاوای کوردستان وەکوو کانتۆنەکانی دیکە سەری هەڵدا،ناوچەی خۆی لەرژیمی ئەسەد پاک کردەوە وکانتۆنی عەفرینی، وەک بەشێک لەخۆسەری دیموکراتیک راگەیاند، دواتریش هەنگاوی روو بە فیدراڵی چر کردەوە، بە بشداری لەهەڵبژاردەکان لە رووی ئیدارییەوە بوو بە هەرێمی عەفرین، کەدوکانتۆنی لەخۆگرتوە.عەفرین رووی ئابوورییەوە زۆر بە پیتە وناوچەێکی بەرهمداروو بەهێزە،

 

بە درێژای شۆرشی رۆژئاوا تورکیا بەردەوام چاوی داگیرکاری لە سەر ئەم وڵاتە هەڵنگرتوە،چ لەرووی ئابووری وچ لەرێگای عەسکەریەوە بەردەوام رۆڵی داگیرکاری خۆی  گێراوە، رێگری هاوردە وهەناردە ئابووری عەفرین بوە، لەرووی عەسکریشەوە لە رێگای چەندین گرووپی  جۆراوجۆروە وەک بەرەی نوسرە وداعش هێرشی عەفرین،گرێ سپی ووسەری کانێیان کردوە وشکستیان هێناوە،  رۆژائاوا بەردەوام لە کیانی خۆی پارێزگاری کردوە، پاش ئەوهە مووپیلانو شکستە یەک لە دوای یەکانەی، جارێکی دەی بەرێک خستن وهاوردە کردنی پاش ماوە شکست خواردوە کانی چەندین بەرەی جۆراوجۆری زیاتر لە ۲۸هزار کەس لە پاشماوە کانی قاعیدە وداعش لە گەڵ ئەرتەشی ۶۵هەزارکەسی دوڵەتی فاشیستی تورک، خۆینی ژن ومنداڵی  بێ تاوان دەرێژن،

 

بە پێویستی دەزانم  بێۆگرافی ئەم گرووپانە بۆ خۆێنەرانی هێژا بخەمەروو، ئەو۲۸ هەزار کەسەی کە ئاماژەم پێکرد پێکهاتەی شکست خواردوی ساڵانی شەری سووریان، ژمارەێکی کەمیان نەبێت، زۆرینەی لایەنە بەناو ئۆپۆزسیۆنەکانی سووریا نەیانتوانیوە پارێزگاری لە ناو پەیکەری، ناوەکی سەربازی وسیاسی خۆیان بکەن. ئێستا لە باکووری سوریا چەندگروپێکی بچوکی چەکدار ماون کە ناویان لە خۆیان ناوە سوپای ئازاد، ئەم گرووپانە چیتر لە لایەن ئە مریکاو وڵاتانی کە نداوەوە یارمەتی دارایی وسەربازیان پێ نادرێ. لە دوای راگرتنی ئەو یارمتییەوە ئیستا تورکیا دەیەوێت بەکەڵک وەرگرتن لەوپێش هاتەئەو بۆشایە پربکاتەوە بە سوودی خوی بیقۆزێتەوە لە رێگای یارمەتی دانیانەوە شەری کورد بەو گرووپانە بکات. کۆتای ساڵی رابردوو حکوومەتی کاتی سوریا لە تورکیا پێکهێنانی سووپاێیکی بە ناوسووپای نیشتمانی راگەیاند بەڵام ئەو گرووپانە کە تورکیا چەکداری کردون بۆ شەر دژی کورد لە عە فرین بەشێوەی گشتی ئەوگروپە چەکدارانەن کە لەسنووری عەفرین بە چەکی ئۆردۆغان شان بە شانی سوپای تورکیا لە دژی کورد شەردەکەن گروپی ئیسلامی بە ناو سەلەفین کە لە ماوەی رابردوودا زۆرێنە یان لە سەر دەسکەوتی ماددی و بازرگانی لە دژی یەکتر شەریان کردوە، سایتی بی بی سی راپۆرتێکی لە بارەی ئەو گرووپانەوە بڵاوکردەوە کە  ئیستا لە دژی کورد لە عەفرین شەر دەکەن،کە بریتین لە::؛(۱، لیوای سوڵتان موراد) گروپێکە کە تورکیا دروسی کردوە حکومەتی تورک هەموو جۆرە یارمەتێکی دارایی سەربازی لۆجستی وو راهێنان بە و چکداران دەدات،

ئەم گروپە لە یەکگرتنی گرووپە کانی لیوا سوڵتانوو، موحمەد فاتیح کەله ریفی حە ڵەب وە لیوا زەکی تورکمانی لە گروپی سوڵتان موراد پێکهێنراون،.زۆربەی گروپە چەکداره تورکەمەنییە کانی سنووری حە لبوو ریفی حە لە ب لەم گروپە دا کۆ کراونه تۆ ( ۲، فیرقەی حە مزە) ئەمە گروپێکن کە تورکیا راهێنانی پێ کردون وە لە نیسان۲۰۱۶ راگەیەنراون وگروپێکی تورکمانی بە ناوی لیوای سە مەرقەند چوتە پاڵ ئەو گرووپەوە کە ئەمە یە کێکە لە گرووپە چەکدارە کانی تورکیا لە ساڵی رابردووە بە یاوەری سوپای تورکیاوە چوە ناو شاری جرابلس وە ودەستی بە سەرا گیرا. ( ۳، فه یله قی شام) ئە م گروپە بە فەیلە قی حمس یچ  ناو دو برێت مارسی۲۰۱۴ راگەیەندراوە وە ۱۹ گروپی ئیسلامی  نزیک لە کۆمەڵەی ئیخوانەالمسلمینی سوریا لە ناوچە کانی حە لە ب، ادلب، حمس، حم، لەم گروپەدا کۆ بونەتەوە ساڵی ۲۰۱۵ فەیلەقی شام چوتە ناو ئەم گروەپەوە کەژوورێکی هاوبەشیان بە ناوی فەتح ی حە لە ب بە سرکردایە تی یاسر عبدالرحیم پێکهێناوە.( ۴، بزوتنه وه ی نوره دین جه نگی ) ئەم گروپە یەکێکە لە گرنگترین ئەو گرووپە چکدارانەی کە شەری کوردئەکەن.

 

کاتێک سوڵتان ئۆردۆغانی گەمژە خۆشە ویستی خوداوو خەڵکی بە کورسێکی زۆر کورت گۆریوە!؟ئاوا لە بەرامبەر حاکمێکی وەک پۆتین دا سەرشۆروو، زەلیل وو داماو دەبینرێت.

سووریا کە لە ناوچەی ریفی حە لە ب لە لایەن تورکیاوە پشتیوانی لێ دە کرێت کە لە کۆتاییەکانی۲۰۱۱ لە لایەن تۆفیق شەهابە دین لە گوندی شێخ سڵێمان لە باکووری خۆر ئاوای حە لە ب دامەرزراوە ئەم گرووپە لە گرووپی تەحریری شام جیا بوتەوە وبە هۆی ناکۆکیەکانیه وه شەروو روو بە رووبوونەوەی لە گەڵ تەحریری شام کردوە بە شانازییەوە بەو هەموو جەیش وو سوپاو فرۆکەی اف۱۶ وتانک وتۆپی پێشکەوتووی ئەمریکی ورووسی نیانتوانیە هیچ دەستکەوتێکیان هەبێت، میلله تی کورد دڵنیان کە خەونی ئەم سوڵتانە گەمژیە وەک خەونەکانی سەدامی برای دەچێتە نێو گۆر، بە باشی لەوەرکەوو دڵەراوکێ دوارۆژیان تێدەگەین،

 

ئەگەر بێتوو سیستمێکی دیموکراتیک لە پێناوی پرۆژەێیکی دیمووکراسی وماف پەروەر بەرچاوکردنی مافی پێکهاتە کان لە رۆژئاوا دابیین بکرێت دەتوانی داهاتووێکی روون بۆ میللەتی ئازادیخوازی رۆژئاوا بخولقێنێ بەتایبەت کانتۆنەکانی عەفرین، کۆبانێ کە سەقامگیر بوونیان وەک هەرێمێکێ راستەقینە دەتوانن بە پرنسیپێکی مۆدێرن بریاری چاک لایانە بدەن،  بەهۆی نزیکی لە دریای سپی( ئارام) دەبنە دروازەێکێ زۆر گرینگ بۆ رۆژئاوا وو باشوری کوردستان، دەتوانین بڵێن دریای سپی دروازەیەکی گرینگ وکرواە دەبێت بۆ رۆژهەڵاتی ناوە راست وەک هێڵێکی بە سود روو بە جیهانی دەروە، ئۆرۆغان بە پێێ دیکتاتۆریەتی، ئەم سەرکەوتنە بە زەرەری خوی دەزانێت دێەوێ ئەم هێرشە خۆێناویە بکاتە دەسپێکی شکستیی یەک لە دوای یەکیی، لە بەرامبەردا وەک  پاڵەوانێکی نەتەوەیی خۆی پێشان بدات کە سەرپۆشێک بێت بە سەر تاوانەکانیدا،

 

بەپێ راگەیاندنی رێکخراوە نێو نەتەویە کانی مافی مرۆڤ، حکومەت وودەوڵەتی ئۆردۆغان بوەتە گەوەرترین زیندانی دادوەران، رۆژنامەوانان، رۆشنبیران، مامۆستایانی زانکۆ، شاعیران وئەدیبان لە گەڵ زۆربەی بەرپرسانی سێهەمین حیزبی گەوەری پارلمانی تورکیا لە زیندانن، بە پێێ راپۆرتێ پارێزەرانی مافی مرۆڤی جیهانی ۴۱۱ هزار کەس  لە تەیفی ئازادیخواز، لە سەخت ترین بارودۆخی نالە باردا زیندان کراون، ئازادی رۆژئاوای کوردستان وەک هاو سنوەرێکی تورکیا  دیکتاتۆریتی دخاتە ژێر پرسیاروە بە مە بەستی داوا کاری خەڵکی تورکیا لە سەر ریفۆرم خوازی و لە ئاکامدا ئەم چەواشە کارییە بە لە ناو چوونی ده وله تی تورک کوتایی پی دیت.

ئاکام

لە ماوەی ۶ مانگی رابردوودا دووجار ئەوپەری بێدەنگی پر لە شەرمزاری بە نەتەوە یکە گرتوەکانەوە بە تایبەت رووس وئەمریکامان بینی،( یە کە م)۱۶ ئۆکتۆبەرووداگیر کاری کەرکووک( دوهەم )داگیرکاری عەفرین،کەئەم خیانەتوو بێدەنگیە سەدەێک  لە مەو پێش بە خیانەتی ئاتا تۆرک وو شکاندی بەڵێینە کانی دەستی پێکرد، جەنگی جیهانی ئەوەڵ، سایکس_پیکۆ، لۆزان، شێخی نە مر، ئەیلوول،کۆماری مهابادوپێشوا قازێ موحەمەد، گرێ بەستی ئەلجەزایرو….. بە شۆێن خۆیدا هێنا.

 

مێژووی سیاسی هاوچەرخی کورد،خاوەن دوو تایبەتمەندی سەیر و جێگەی تێڕامانە.یەکەم شکست و ریسواکردنی کورد لە رێگەی خۆیەوە کە ئەم دیارەیە دەمێکە بە دەستەواژەی خیانەت پێناسە دەکرێت بێ ئەوەی کەمترین شرۆڤەی بۆ بکرێت و هۆکارەکانی روون وەخەسار ناسی بکرێت.مەخابەن ئەم دیاردە دزێو و قیزەونە بەردەوام دووپات دەبێتەوە و بەردەوامێش یەکتری تاوانبار دەکەن وو ئەو هێزە لە سیاسەتی کوردی، بوونی هەیە و خاوەن پێگە ودەسەڵاتە و بەردەوامێش رۆحی نەتەوەکەی تووشی داڕمان و شکست دەکات.

 

دووەم چاوبرێنە دەستی زلهێزەکان، کورد نزیکی سەد ساڵە چاوی بریوەتە زلهێزانی جیهان و چاوەرێە زلهێزان رزگاری کەن و بەردەوامێش تووشی شکست و داڕمانی رۆحی دەبێت و تەنیا چەکی ئەوەیە ئەو  وڵاتانە بە خیانەت تاوانبار دەکات ودووبارەش پەنایان بۆ دەبانەوە.سەیرە هێشتا کورد و سیاسەتمەداری کورد ، سیاسەت وەک ئەمرێکی ئەخلاقی تەماشا دەکات و رزگارکردنی کورد بە ئەرکێکی ئەخلاقی زلهێزەکان دەزانێت و قەت حەز ناکات دان بەم راستیەدا بنێت کە سیاسەت ئەمرێکی ئەخلاقی نییە دابینکردنی بەرژەوندی ماددی، ئامانجی سەرەکی ئەو زلهێز و تەنانەت زۆربەی وڵاتانی جیهانە.

 

بەڵام بە خۆشحاڵیەوە پێدەچێت، هێزی کورد لە عەفرین ئیستە وەک ئەمرێکی ئەخلاقی تەماشای سیاسەت ناکات و زلهێزەکان بە فریادرەس ناناسێت و تەنانەت وەک کایەکەرەکی سەرەکی خەرێکی کایەکردنە لە گەڵ ئەو هێزانە بۆیە من لەو بڕوایەدام کورد لە عەفرین نادۆرێت تەنانەت ئەگەرێش تورکیا داگیری بکات.دڵنیام کورد لە عەفرین تووشی شکست نابێت چوونکە وەک فریادرەس ناروانێتە زلهێزەکان بەتایبەت رووسیا و ئەمریکا، عەفرین ڤێتنامی دوهەمە ،  ئەم  شارە خۆراگرە  دەبێتە خاڵی وەرچەرخان لە سیاسەتی کورد و سەرەتای دەسپێکردنی سەردەمێکی نوێ لە مێژووی سیاسی کوردبۆیە بە دووری نازانم عەفرین ببێتە سەرەتاییکی نوێ و پیرۆز لە سیاسەت و مێژووی سیاسی کورد.