پایگاه خبری سایت سلام پاوه:شهرستان پاوه یکی از مهم ترین مراکز تولید انار در کشور می باشد که متأسفانه به سبب فقدان تبلیغات چندان در سطح ملی شناخته شده نیست.از هفته پیش تاکنون در روستاهای مختلف شهرستان پاوه جشنواره های مختلف انار برگزار شده که با استقبال مردم محلی و گردشگران روبرو شده است. امروز این جشنواره در روستای شرکان برگزار می گردد که به نوشتۀ برخی منابع تاریخی،کهن ترین انارستان منطقه و دارندۀ انار ممتاز در کردستان بوده است.به همین بهانه لازم دانستم به جایگاه انار در فرهنگ مردم این سرزمین بپردازم که نشان دهندۀ باورهای کهن آنان است.ذکر این نکته لازم است که برخی مباحث این نوشته برگرفته از مقالۀ انارنوشتۀ دکتربلوکباشی در دائره المعارف بزرگ اسلامی است.

از نوشته های مورخان یونانی و رومی چنین بر می آید که مردم ایران حداقل از دوره هخامنشیان محصول انار را به عمل آورده اند.پلوتارک از هدیه یک انار به اردشیر اول (سل‍ ۴۶۶ـ۴۲۴ق‌م‌)پادشاه هخامنشی یاد کرده که او با دیدن آن از وجود چنین میوه ای شگفت زده شده است.برخی جغرافیدانان مسلمان در قرن ۴ قمری از پرورش انار در مناطق کردنشین خبر داده اند.

بنابر اساطیر یونانی‌،آفرودیته‌،رب‌النوع‌ عشق‌،درخت‌ انار را به‌ دست‌ خود در جزیرۀ قبرس‌ کاشت‌ و از ریختن‌ خون‌ دیونوسوس‌ یا باکوس‌(رب‌ النوع‌ تاکستان‌ و شور و جذبۀ عارفانه‌)درخت‌ انار سر برآورد.انار در فرهنگ ایرانی به شکل عام و در هورامان و کردستان به صورت خاص،مهم ترین میوه زمینی محسوب شده و البته به تدریج شکل مقدس یافته است.در قرآن هم انار از میوه های بهشتی معرفی شده است.

در نظریه های نماد شناسی واسطوره شناسی، انار به سبب دانه های متعددش پیش از هر چیز، نماد باروری و تکثیرنسل و حاصلخیزی و وفور نعمت است.انار دردین زردشتی مقدس بود و زردشتیان‌ از آن درمناسک دینی خود بهره می بردند.هم اکنون کردهای یارسان هم در مراسم مذهبی خود از این محصول استفاده می کنند.در فرهنگ ایرانی ، انار را از جنس مونث می دانستند که رمز و نشانۀ جاودانگی‌ و باروری‌ است‌.

بنابر اساطیر ایرانی‌،از فروریختن‌ خون‌ سیاوش‌ بر زمین‌، به‌ گفتۀ فردوسی‌ «گیاهی‌ برآمد همانگه‌ ز خون‌»که‌ آن‌ را گیاه‌ سیاوشان‌ یا«خون‌ سیاوشان‌» خواندند.بر پایه یک روایت،در بیستون‌ کرمانشاه هم درخت‌ اناری‌ روییده‌ بود که‌ آن‌ را «انار فرهاد»می‌نامیدند.در افسانه‌ای‌ آمده‌ است‌ که‌ فرهاد از شنیدن‌ خبر مرگ‌ شیرین‌ تیشه‌ بر سرش‌ زد. دستۀ تیشه‌ که‌ از چوب‌ انار بود،بر زمین‌ افتاد و در خون‌ فروریختۀ فرهاد بر خاک‌ رویید.میوۀ این‌ درخت‌ را که‌ می‌شکافتند، اندرونش‌ سوخته‌ و خاکستر بود.

یکی از مهم ترین اسطوره های مربوط به انار در فرهنگ هورامان و کردستان،اسطوره بابایادگار از پیران اهل حق است که در متون کردهای یارسان دیده می شود. بر پایه این اسطوره که ترکیبی از شیوۀ تولد حضرت عیسی(ع) و سلامت حضرت ابراهیم (ع) پس از عبور از آتش است ،بابا یادگاراز مادری به نام دادا سارا و در نتیجه خوردن دانه ای انار که در مراسم جم توسط سلطان اسحاق متبرک شده بود،به دنیا آمد و پاکدامنی مادر او پس از انداختن فرزندش به دستور سلطان در تنور داغ و سالم بیرون آمدنش اثبات گردید.

این اسطوره کهن در فرهنگ باستانی ایران هم به شکل دیگری آمده است.برپایه برخی روایات کهن رویین تن شدن اسفندیار هم به سبب خوردن انار مقدسی بود که زردشت به او داده بود.همچنین نقش انار در یک روایت عامیانه از مهم ترین افسانه فرهنگ کردی؛یعنی مم و زین هم دیده می شود که در آنجا هم انار به عنوان سمبل جاودانگی و حیات نشان داده شده است. پس از آنکه مم،قهرمان مرد داستان،در زندان بیمارشد،شخصیت شیطانی قصه(بکو) اناری را که با سوزن به داخل آن سم مهلکی ریخته بود به زین (قهرمان زن داستان و دلدادۀ مم )داده و به او گفت که اگر آن را به مم بدهد بیماری‌اش شفا می‌یابد و آزاد می‌شود.

زین هم این انار را برای مم برد. مم در خواب احساس کرد که در یمن در کنار پدر و مادرش است آنها به او می‌گویندکه انار مسمومی را برایت می‌آورند تو باید آن را بخوری تا به مرگ ظاهری بمیری،هفت روز پس از آن هم زین می‌میرد و پیش تو می‌آید.وقتی زین انار را به او داد، مم خوابی را که دیده بود برای زین تعریف کرد. ولی زین از او خواست که هرگز انار را نخورد.مم به سخن او توجهی نکرد و پس از خوردن اناردر دیدۀ مردم فوت کرد ولی در حقیقت از دست آنان رها شد و نزد پدر و مادرش برگشت.

در ادبیات شفاهی هورامی هم افسانه ای با عنوان“دانه انار”وجود دارد که زندگی دختری را به همین نام نشان می دهد.در این داستان هم نمادهای زایش و جاودانگی دیده می شود.امیدوارم این یادداشت سبب آشنایی بیشتر هموطنان با انارستانهای شهرستان پاوه و توجه بیشتر مدیریت کلان کشوربه توسعه این منطقه شود.

دکتر اسماعیل شمس آبان ماه ۹۶

منبع:روزنامه جامعه فردا