پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:بیت المال یا خزانه ی مملکت به مجموع دارایی های یک کشور گفته میشود که تحت نظارت خاص و با مدیریت و برنامه ریزی در مسیر توسعه ی همه جانبه ی کشور هزینه میشود حال این هزینه در قسمت سرمایه گذاری و یا هزینه و مخارج عوامل اجرایی دولت مصرف میشود یا بعنوان پشتوانه ی ملی در صندوق ذخیره ی ارزی نگهداری میشود. در قدیم الایام وضع بدین منوال نبود و اینهمه تقسیم بندی ها و توزیع سرمایه که اکنون شاهد آن هستیم وجود نداشت همواره میزان درآمدها یکجا انباشته میشد و حکام و خلفاء ، با صلاح دید خود آن را در بین مردم با روش های خاص خود تقسیم و توزیع می نمودند. حرمت و حفظ بیت المال در نزد حکام شایسته و صالح جزء مهمترین ارکان حکومت بود و به صورتی بود که هر گونه دست درازی و سوء استفاده از آن توسط هرکس که صورت میگرفت ،عقوبت و مجازات سنگینی را بدنبال داشت.

در لغتنامه ی دهخدا آمده است که بیت المال به خانه ای گفته میشود که مال غنیمت و مال متوفی را بعد از ضبط در آن نگهدارند و یا جایی که در آن مالی گذارند که همه ی مسلمانان در آن حقی داشته باشند و در عهد خلفا عبارت بود از خزانه ی دولت اسلام ،مرکز اموال و دفاتر دولتی در اسلام ، خزانه ی خلافت اسلامی نامیده می شد.نخستین کسی که در تاریخ اسلام بیت المال را تاسیس کرد خلیفه دوم(ض) عمربن خطاب بودند و مازاد اموال غنیمت را در آن نهاد . دیوانی مرتب ساخت و نام کسانی را که در بیت المال وظیفه داشتند در آن ثبت نمود .(۱)

در اصطلاح بیت المال به معنی “خانه ی دارایی” یا جایی است که اموال در آنجا نگهداری میشود. در صدر اسلام ، بیت المال به همین معنا بود ولی امروز در زبان فارسی بیت المال به معنی هر مالی است که همه ی مردم در آن سهم دارند و غالبآ به اموال دولتی گفته میشود ، که از طریق فروش ذخایر ارضی و اخذ مالیات و صادرات کالاها و فروش محصولات داخلی و غیره حاصل می شود.به طور کلی هر گونه دارایی که در اختیار دولت باشد بیت المال گفته میشود.دراین مختصر سعی شده است قداست و حرمت بیت المال و روش حفظ و پاسداری از آن توسط حکام شایسته مورد واکاوی و بررسی قرارگیرد امیداست مورد استفاده پژوهشگران واقع شود.

امروزه در جهان معاصر حفظ بیت المال به روش های گوناگونی صورت می گیرد حساب رسی از هیأت حاکمه،حسابرسی از عوامل اجرایی ، بررسی ادخل و خرج و هزینه و فایده ی طرح ها و پروژه ها از جمله ی این موارد است که توسط  مجلس و نظارت سازمان برنامه و بودجه بازرسان اقتصادی صورت می گیرد.با مقایسه ای بین روش های قدیمی و حال پی می بریم که آن قد است و حرمتی که در زمان قدیم بعضی از حکام نسبت به حفظ و حراست بیت المال داشته اند هم اکنون کمرنگ  شده و یا کمتر ملاک و معیار شایستگی و امتیاز برای دولتمردان در دوران حاکمیت شان قرار گرفته است. و اصولأ سوء استفاده از اموال عامه از حساسیت کمتری برخوردار است.

توجّه به روش ومنش سلف صالح و نحوه ی استفاده ی آنها از اموال عمومی و طریقه ی حفظ و دقت در مصرف آن ،زمامداران معاصر را نسبت به این امر مهم آگاه خواهد کرد. درتاریخ اسلام سرمنشاء والگوی سیاسی مسلمانان پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) می باشد که آن بزرگوار علاوه بر شخصیت معنوی واخلاقی نمونه ی یک شخصیت سیاسی واقتصادی بودند حیات پربار پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) الگوی یک زمامدار اعتدال گرا وعدالت محوربودند.درابتدای تشکیل دولت اسلامی درمدینه مسلمانان با ایثار وبخشش به بیت المال سنگ بنای دارایی وهزینه ومخارج  دولت را تامین می کردند.

در حیات پیامبر اکرم(ص) مسلمانان سازمان مالی بسیار ساده ای داشتند و درآمد آنها علاوه بربخشش ها از طریق زکات و غنایم جنگی که از نبرد با  کفار و مشرکان می گرفتند تامین می شد. رسول خدا (ص) غنایمی را که در جنگ ها گرفته می شد در همان میدان جنگ یا در مدینه بین مسلمانان تقسیم می نمودند. بیت المال رسمأ در زمان حضرت عمر(رض) آنگاه که سرزمین های عراق و شام و ایران فتح شدند و غنایم زیادی به سوی مدینه مرکز خلافت اسلامی سرازیر شد تأسیس گردید .این امر باعث شد که حضرت عمر (رض) برای آن برنامه ریزی کند و نهادی بنام بیت المال را تاسیس نماید و پس از شکل گیری دیوان ها،دیوان بیت المال از مهمترین آنها محسوب می شد. چون اموال عمومی و درآمد ها و مخارج را این دستگاه اداره می کرد واز آن جا که خلیفه بعنوان اساس قدرت در نظام خلافت شناخته می شد،

سلطه ی اصلی بر بیت المال از آن وی بود.او خود را نایب مسلمانان در تصرف این اموال می دانست.پیامبر(ص)و خلفای راشدین سرپرستی جمع آوری بیت المال و مصرف آن را به عهده داشتند و برخی از صحابه تنها مشغول حراست و گاه محاسبه ی اموال بیت المال در زمان خلفای راشدین بوده اند.که نیازی به ذکر اسامی آنها نمی باشد.در عصر خلفای راشدین اموال مسلمانان با دقت و نظارت کامل مورد توجه بود بطوری که نه خود و نه دیگران بدون حساب و کتاب نمی توانستند درهمی از این بیت المال خارج کنند. حرمت و قداست این اموال ناشی از عقاید و اندیشه ی اسلامی بوده از آنجا که انسان تنها در اموال شخصی خود میتواند دخل و تصرف کند و اموال و دارایی های بیت المال  از آن عموم است و دارای حرمت است . کسی نمیتواند به اموال حرام دست درازی کند و این اموال در حکم مال یتیم است و هرگونه استفاده از آن مجازاتی را در پی خواهد داشت.

در قیامت نیز علاوه برمجازات(دنیوی ونوعی بدنامی وشکست اعتبار وجایگاه شخصیتی)از آن بازخواست خواهد شد.از طرف دیگر انسان نه تنها در مقابل اموال دیگران مسئول است بلکه در مقابل خداوند که حاضر و ناظر بر اعمال انسانهاست مسئول و پاسخگو است و باید جوابگوی اعمال و رفتار خود باشد. به ویژه زمانی که مسئولیت یک کشور و یا یک استان و منطقه به او سپرده می شود ، در مقابل همه داراییها و اموال و حتی عملکردهای یک  جامعه ی هدف،مسئول و پاسخگو می باشد.براستی حکومتی که هم و غمش خدمت به مردم و توجه به امور و مراعات حقوق شهروندی باشد وجودش مایه ی خیر و برکت برای جامعه خواهد بود.مردم هم در آن جامعه خودشان را موظف به حمایت از چنین حکومتی می دانند؛ حکومتی انسانی که به کارگزارانش امر می کند که همواره حافظ جان ؛ مال ، ناموس و کرامت آحاد جامعه باشند وتلاش و کوشش دست اندر کارآن ، صرف فراهم نمودن رفاه عمومی ، تامین معیشت و امنیت جامعه خواهدشد.

پیامبر عظیم الشأن اسلام (رض) در این باره می فرمایند:

بهترین پیشوایان شما کسانی هستند که شما آنها را دوست دارید و آنها هم شما را دوست دارند ، با شما پیوند الفت دارند و شما هم با آنها پیوند دوستی دارید ، و بدترین پیشوایان شما کسانی هستند که شما ایشان را دشمن می دارید و آنها هم شما را دشمن میدارند ، شما آنها را لعن و نفرین می کنید ،آنها هم بر شما لعنت می فرستند.(۱)حاکم شایسته در یک جامعه ی اسلامی نه تنها خود از ارزش و اعتبار ویژه ای در میان مردم برخوردار است بلکه مردم نیز به تبع او صفات و شایستگی او را ملاک و معیار برای رشد و تعالی شخصیت خود می دانند. و بعنوان یک الگو و اسوه برای مردم نمایان میشود وبه صورت یک نماد ارزشی امرش مطاع است و مهرش بر دل ها می نشیند.

در اعلام الموقعین آمده است که عبدالله بن مبارک میگوید:فریقان اذاصلحا صلح الجمیع الناس العلما و الحکماء//دو طایفه در جامعه هستند که اگر آن دو اصلاح شوند افراد جامعه به تبعیت از آنها اصلاح خواهند شد؛ آن دو طایفه،علما و زمامداران می باشند.درستکاری حاکم اسلامی موجب تشویق و ترغیب مردم از او خواهد شد و مردم با انگیزه وطیب خاطر دستورات و اوامر او را اجرا می کنند.به نوعی که یک همگونسازی و هماهنگی بین دولت و ملت ایجاد خواهد شد که این حالت بزرگترین پشتیبان و حامی دولت در مقابل دشمنان خواهد بود زیرا رضایت مردم و احساس مسئولیت آنها در مقابل هیئت حاکمه همچون سد محکمی است که مانع نفوذ انواع طوفانها و گردباد های زمانه به بدنه حکومت خواهد شد.

از  قدیم الایام گفته اند که:(الناس علی دین ملوکهم)//مردم بر دین پادشاهان و فرمانروایان خود هستند.

الفت و دوستی بین ارباب و رعیت از ضروریات یک حکومت است که وجود آن ما یه ی امنیت و استقرار و آرامش در جامعه است این رابطه هیچگاه استوار نخواهد شد مگر اینکه حاکم و فرمانروا بر صراط مستقیم باشند . رابطه ی حاکم و مردم  به رابطه ی سروتن آدمی تعبیر شده است که هر گاه خللی در رأس آدمی پدید آید پیکرش دچار بیماری و ضعف خواهد شد. هرگاه حاکم نسبت به زیر دستان ستم روا دارد و عدالت را نسبت به آنها اجرا نکند زیردستان او نیز این رویه را دنبال خواهند کرد و جامعه دچار آشوب و تشنج خواهد شد.

پاکی و پاکدامنی و زهد و عدالت محوری حاکم دارای لذت و نشاطی است که هیچ چیزبا آن برابری نخواهد کرد چه لذتی بالاتر از این است که انسان  در کمال آرامش و با اعتماد و امنیت کامل و رفاه و آزادی روزگار به سرمی برد و باخیال آسوده در فکر بندگی خداوند و عمران و آبادانی سرزمین خود است و از دارایی بیت المال سهمی و هزینه ای به او می رسد که دیگران نیز به همان اندازه از آن بهره مند می شوند.

در اسناد تاریخی می خوانیم زمانی که بیت المال ، تحت تصرف خلفای راشدین و دیگر خلفای شایسته بود چقدر مردم از لحاظ مادی در آرامش و رفاه و امنیت بودند آنگاه که احساس می کردندآنچه برای آنها ذخیره و پس انداز شده است دیر یا زود به آنها میرسد و صرف رفاه و معیشت آنها خواهد شد و از اختلاس و سوءاستفاده ی آن، خاطر جمع و مطمئن بودند.زیرا حاکمان آن زمان بیش از دیگران حرمت بیت المال را نگه می داشتند. در حالیکه آنها قدرت و توان هرگونه تصرف و استفاده از آن را داشتند و برای خود از بیت المال مزد مختصری مانند دیگران برمی داشتند. و بیش از این،حرص و طمعی نسبت به سرمایه ی مردم در ذات آنها وجود نداشت.

خلفای راشدین به عنوان جانشینان شایسته ی پیامبر اکرم(ص)نمونه ی عملی و به عنوان حافظان دارایی مردم بودند.آنها به تبعیت از پیامبر اکرم(ص) در دوران خلافتشان از اموال عمومی سهمی برای خود نداشتند  و بعد از خود میراثی به جای نگذاشتند هرچند در دوران این بزرگواران بیت المال مسلمانان آنچنان سرمایه ای نداشت اما هرچند اندک بود آنها حاضر به سوءاستفاده از اموال عمومی نبودند و خشت بنای پاکی و حرمت بیت المال را طوری نهادند که دیگر خلفا از روش آنها الگو گرفتند و حافظ مال و دارایی مسلمانان بودند.

عمربن خطاب (رض)از بیت المال چیزی بیشتر از دیگران برای خود برنمی داشت.می گفت کفیل و قیم یتیم هستم که اگر درمانده شدم به میزان ضرورت از آن برمی دارم. گاهی عمربن خطاب (رض)ناگزیر بود که از بیت المال برای مخارج زندگیش قرض کند.خزانه دار مسلمانان از او هم به مانند دیگر افراد مسلمان درخواست میکرد که بدهی خود را در موعد مقرر بپردازد. او از دنیا رفت در حالیکه به بیت المال بدهی داشت که پسرش عبدالله آن بدهی را پرداخت کرد. ملکه ی روم برای یکی از همسران عمربن خطاب (رض) هدیه ای فرستاده بود،

عمر آن را به بیت المال رد کرد زیرا می گفت برای همه ی زنان مسلمان چنین هدیه ای فرستاده نشده است. او می گفت برای من از بیت المال بیش از دو جامه حلال نیست ، یکی جامه ی زمستانی و دیگری تابستانی، و نیز پارچه ای که با آن احرام بندم، حج کنم و عمره ای به جای آورم.از بیت المال فقط غذای خود و خانواده ام را مثل مردم متوسط قریش ( نه ثروتمندترین آنها و نه فقیرترین آنها ) برمیدارم.

در سال قحطی الرماده برای او غذایی خوشمزه آوردند، او از خوردنش خودداری کرد و از حذیفه بن یمان دعوت کرد که  نزد او بیاید و عمربن خطاب (رض) اورا به صرف غذا دعوت کرد ، در حالی که مشغول خوردن نان و روغن زیتون بود.عمربن خطاب (رض)برای همه ی مسلمانان سهمی از بیت المال معین کرد و می گفت به خدا قسم در این مال کسی را حق تصرف بیشتر ازدیگران نیست.به خدا قسم من هم در تصرف این مال از دیگران سزاوارتر نیستم، هیچ مسلمانی نیست مگر اینکه در این مال سهمی و نصیبی دارد. به خدا سوگند اگر از این مال چیزی باقی بماند به آن چوپان که در کوه صفامشغول چوپانی است سهم میدهم اگرچه او در اینجا حاضر نباشد.

به عمربن خطاب (رض) خبر دادند که ابوموسی اشعری امیر بصره در دوران فرمانداریش به دو فرزند خود عبدالله  و عبیدالله مقداری از بیت المال قرض داده تا با آن تجارت کنند و بعد ازمدتی اصل پول را به بیت المال برگردانند و در سود آن نیز نصف با نصف با بیت المال شریک باشند.

عمر(رض)از ابوموسی پرسید آیا غذای سرباز را می توان پیش فروش کرد؟

ابوموسی گفت:نه،عمر(رض) دستور داد آندو مبلغ پول را با سودش به بیت المال برگردانند.او در یکی از خطبه هایش مردم را این چنین به حقوق خودشان آگاه کرد. او گفت آگاه باشید که نسبت من در برابر اموال شما یعنی بیت المال مانند قیمی است نسبت به مال یتیم. اگر بی نیاز بودم در آن دست دراز نمی کنم و اگر ناچار بودم به اندازه ی ضرورت از آن برمیدارم به کسی اجازه تجاوز و ظلم به شما را نداده ام اگر کسی چنین کاری را انجام دهد یک طرف صورت اورا بر خاک می نهم و پای برطرف دیگر صورتش می گذارم تا بحق اعتراف کند و آن را بپذیرد، بر شماست که به جنبه ی اجرائی این امور توجه کنید.

در قحطی مشهور سال قحط الرماده که در عصر عمر فاروق(رض) اتفاق افتاد گویند عمربن خطاب(رض) بار غذا را بردوش می کشید و از گرسنگان و افتادگان احوال می پرسید،قسم خورده بود که غذایی بهتر از غذای فقیرو محروم نخورد،او در آن سال به نان خشک و روغن زیتون قناعت می کرد تا حدی که از شدت گرسنگی گونه هایش سیاه شده بود.

علی بن ابی طالب (رض)نیز این روش خلفا را ادامه داد که در مقابل هیچ گونه سوء استفاده ای از کسی اغماض  نمی کرد. روزی آن بزرگوار گردنبندی در گردن دختر خویش دید،پرسید این را از کجا آورده ای؟ گفت آن را از خزانه ی بیت المال امانت گرفته ام تا در روز عید، خویش را با آن زینت دهم وبعد آن را به بیت المال مسترد دارم.

حضرت علی (رض) کسی به دنبال خازن بیت المال فرستاد و گردنبند را از دخترش گرفت و به او پس داد و گفت بترس از اینکه بار دیگر چنین عملی از تو سرزند که در آن صورت به عقوبت و کیفر من مبتلا خواهی شد . آنگاه گفت: وای بر دخترم اگر او گردنبند را بدون سپردن ودیعه از خازن گرفته باشد در این صورت او اولین زن هاشمی بود که دستش به جرم سرقت در امانت بریده می شد.

علی بن ابی طالب (رض) را در محله ای از کوفه  دیدند که در گوشه ای دراز کشیده است و با قطیفه ای خود را پوشانده و از سرما میلرزد، گفتند چرا از بیت المال برای خود چیزی برنمیداری؟ گفت بخدا قسم من این قطیفه را هم از مدینه با خود آورده ام و به بیت المال رغبتی ندارم .در آن روزی که پول و کالا از بصره به خزانه سرازیر میشد ، شمشیر علی (رض) به حراج فروخته می شد تا جامه ای برای خود و قنبرش تهیه نماید . غذایش نان و آب و گاهی نان و نمک و سرکه بود. نان و شیر و گوشت به ندرت نصیبش می شد.علی ( رض) روزی در حضور جمعی چنین گفت : آگاه باشید که پیشوای شما از دنیایش تنها به دو جامه و دو قرص نان اکتفا کرد و به آنها  قناعت نمود.

البته شما نمی توانید چنین کنید و مثل من باشید ، ولی سعی کنید در تقوی و پاکدامنی،خلوص و صفا، مرا یاری دهید، بخدا سوگند از دنیایتان درهم و دیناری برای خود ذخیره نکرده ام و از غنیمت های آن برای خود سهمی نبرده ام و جامه ای گرانبها برای خویش برنگزیده ام.این نفس من است که آن را بسوی تقوی و پرهیز از گناه سوق می دهم ،تا در روز خوف و دهشت قیامت برای من وسیله ی نجاتی باشد و پایم را برصراط ثابت نگه دارد اگر میخواستم می توانستم طریقی در پیش گیرم که غذایم از مغز گندم و عسل مصفا،جامه ام از بهترین پارچه و الیاف باشد، و اینکه چه دور است که هوای نفس من بر من غلبه کند و خواسته های دلم مرا به انتخاب غذاهای لذیذ وادار نماید،

در حجاز و  یمامه شاید تنها کسی باشم که به قرص نان طمع نمی بندم و پیمانی برای سیر ماندن خود ندارم ، چگونه سیر بخوابم در حالی که اطراف من گرسنگانند و شکم هایی وجود دارند که صاحبان آنها از درد گرسنگی می نالند ، چگونه می توانم بدانگونه سرکنم که گوینده ای می گفت:برای تو همین درد کافی است که با شکمی سیر بخوابی و اطراف تو شکمهای گرسنه ای وجود داشته باشد،گرسنه هائی که خدا خدا میگویند و فریاد و فغان آنها به آسمان می رسد .آیا تنها به این راضی باشم که مرا امیرالمومنین بخوانند.

آری دورانی این چنین گذشت تا بعدها حکومت به بنی امیه رسید وآنها روش حکومت داری خلفای پیش از خود را نپذیرفتندو بر آن راه و مسیر حرکت نکردند. آنها ثروت و اموال فراوانی را از اطراف و اکناف جمع آوری کردند و بیت المال را لبریز از پول و ذخایر نمودند .اما برخی از این خلفای ناخلف بر طریق سلف صالح نرفتند و از بیت المال سوءاستفاده نمودند و زندگی خود را با عیش و نوش و تبذیر آغشته و آلوده کردند. تا اینکه از این خاندان مردی زاهد و حکمرانی وارسته و عدالت خواه ظهور کرد. و دوباره جریان حاکمیت را به مجرای اصلی خود برگرداند و روش خلفای راشدین را برای فرمانروایی خود الگو و سرمشق قرار داد . آری او کسی نبود جز عمربن عبدالعزیز.(رض)

او در ابتدای حکمرانی خود با مسلمانان با عدالت رفتار کرد و مظالم آنهارا به اهلش برگرداند اگر شکایتی و مظالمی به اطلاع او میرسید خاطرش پریشان می شد ، چشمانش به خواب نمی رفت تا آنگاه که حق را به صاحبش برگرداند.او در ابتدای حکومتش مشاهده کرد که اموال زیادی در دست عده ای خاص متمرکز شده است و آنها وارث دارایی هایی شده اند که از طرف حاکمان بنی امیه به آنها رسیده است او تصمیم گرفت این دارایی ها را به بیت المال برگرداندو تصمیم گرفت که ابتدا از خود و خانواده اش شروع کند. انگشتر خود را که قیمتی بود از انگشتش در آورد و سپس به همسرش خطاب کرد که ای فاطمه تو هم باید هرچه طلا و نقره از طرف پدرت عبدالملک بن مروان به تو رسیده است به بیت المال مسترد داری یا از من جداشوی.

همسرش این پیشنهاد را پذیرفت.و همه را به بیت المال هدیه کرد،آنگاه بنای یک اقتصاد سالم را پایه ریزی نمود ، طوری که تفاوت طبقاتی را از بین برد.و فاصله ی غنی و فقیر را به حد اقل رسایند .تمام دارایی های خود و خانواده اش را که از نیاکانش به او رسیده بود یکجا به بیت المال تحویل داد سپس خطاب به مردم چنین گفت: بنی امیه به ما عطایایی داده بودند که حق ما نبود آن را بستانیم همانگونه که حق آنها نبود آن را به ما ببخشند.

این مال را اگر چه به من داده و حسابرسی جز خدا برای من نخواهد بود ولی آگاه باشید که تمام این اموال را به بیت المال یا صاحبان آنها رد کرده ام. ابتدا از خود و خانواده ام شروع کرده ام.برای عمربن عبدالعزیز (رض) دو زنبیل خرما آوردند آنرا با چارپایی حمل می کردند که کالای پستی بیت المال مسلمین را حمل می کرد، او دستور داد آن دو زنبیل خرما را بفروشند و از محل آن علوفه ی چارپایان را تامین نمایند.

او کودکی داشت که چشمش به سیبی از بیت المال مسلمین افتاده بود .دست دراز کرد و آنرا برداشت ، عمر سیب را از دستش گرفت و در جایش نهاد ، کودک به بغل مادرش رفت و گریست ، عمر به همسرش گفت سیب را از دست بچه گرفتم . این امر آنچنان بر من سخت و ناگوار آمد که گویی دلم از جای کنده شد.ولی با این حال دوست نداشتم که وجود و هستی معنوی خود را به خاطر سیبی از بیت المال مسلمین تباه کنم و دینم را از دست بدهم .

هنگامی که مرگش فرارسید مسلمه بن عبدالملک گفت : ای امیر المومنین فرزندت را از شیری که از محل بیت المال تهیه می شد باز گرفتی ؛ عائله ای از خود باقی گذاردی ، اینک که هنگام مرگ است لابد برای آنها چیزی در نظر گرفته ای و سفارشی کرده ای که هزینه ی زندگی ما تامین شود؛ عمر بن عبدالعزیز گفت: من حقی را که از آن ایشان بود از آنها منع نکردم و حقی را که از آن غیر بود به آنان  نبخشیدم، وصی و ولی من خدایی است که قرآن را نازل فرمود و هم او سرپرست افراد صالح و درستکار است . فرزندان من جز یکی از دو گروه زیر نیستند. یا گروهی پرهیزگار و پاک عملند ، در آن صورت خدا کارشان را آسان میکند و از جایی که تصور نمیکنند روزی آنها را میرساند.

یا گروهی فاسق و بدکارند که در آن صورت من نخستین کسی نخواهم بود که با کمک مالی به آنان نافرمانی خدا کنم آنگاه به فرزندانش  که ۱۰ نفر بودند نگاه کرد و گفت: ای فرزندانم من درباره ی این دو مسئله بسیار اندیشیدم و با خود حساب کردم که یا باید شما به ثروت برسید و من وارد دوزخ شوم یا اینکه شما در همین فقری که هستید بمانید و من وارد بهشت گردم. آیا شما راضی میشوید که ثروتمند شوید و پدرتان در آتش دوزخ بسوزد؟!

اری حاکمیت زمامداران شایسته این چنین بود. متاسفانه در جهان معاصر بعضی از حکام و یا بهتر بگوییم تحکم کنندگان امروزی دوست ندارند از روش بزرگمردان و زمامداران شایسته ی تاریخ تبعیت نمایند. به هدر دادن بودجه ی یک مملکت به صورت غیر اصولی و مصرف کردن آن در پروژه ها و طرح هایی که رفاه عمومی و اصلاح ساختار اقتصادی را در پی نداشته باشد ، عین سوء استفاده از بیت المال است.

اختصاص هزینه ها ی غیر ضروری عملا مردم را در تنگنای معیشتی قرار می دهد در حالی که با اجرای سیاست های تنش زدایی و تعامل و احترام به قوانین و حاکمیت دیگر کشور ها می تواند کشور ها را از هرگونه آسیب پذیری احتمالی نجات دهد و به جای اسراف و زیاده روی ، اعتبارات خود را صرف توسعه ی کشاورزی و ایجاد کارگاه های زود بازده و اشتغال زایی برای جوانان بیکارهزینه.

واپسین سخن:

بیت المال از زمان پیامبر اکرم (ص) و  خلفای راشدین و بعضی خلفای سلف دارای حرمت و قداست خاصی بوده است امروز حفظ و حراست از این سنت بر زمامداران لازم و ضروری است زیرا رگ حیات  هرجامعه ای امور اقتصادی و ذخیره ی مادی آن کشور است. زمانی که دولت ها از پشتوانه ی مالی و ذخیره ی ارزی برخوردار نباشند ،هرگونه برنامه ریزی در سطح کلان و جلب سرمایه گذاری خارجی باشکست رو به رو خواهد شد. از طرف دیگر تنها حراست از بیت المال در امور اجرایی کافی نیست بلکه درست مصرف کردن آن و مدیریت و برنامه ریزی درست برای طرح ها و پروژه های اشتغالزایی داخلی و دقت در تفاهم نامه ها و قرارداد های خارجی و بین المللی نقش بسزایی در رشد اقتصادی کشور خواهد داشت.

لازم به یادآوری است هر گونه سوء استفاده از امکانات دولتی (آب- برق- تلفن – گاز- ماشین های اداری) چه از طرف دست اندرکاران و چه از طرف مردم کاری ناپسند است . و مشمول سوء استفاده از بیت المال می باشد. متأسفانه در جامعه ی ما فاصله ی طبقاتی به صورتی است که یک سری با شغل کول بری و فقر و فلاکت زندگی می کنند و گروهی دیگر با پول بری به افکار عمومی  و سرمایه ملی دهن کجی  می کنند .

حساسیت در برخورد با سوءاستفاده کنندگان از اموال عمومی از اهم واجبات و وظیفه ی هیئت حاکمه بویژه قوه ی قضاییه هر کشور می باشد که به عنوان نماینده ی مدعی العموم و به عنوان وکیل الرعایا ، هر متخلفی که به اموال عامه دست درازی کند باید به سزای اعمال ناشایست خود برساند.اهمال در این رابطه موجب بی اعتمادی احاد جامعه نسبت به حکومت و زمامداران خواهد شد.

حکومت شایسته مسئول تمام افراد جامعه است ، بدون اینکه میان آنها از نظر جنس ، ملیت، رنگ و نژاد و مذهب تفاوتی قائل شود . تلاش زمامداران راستین اسلام آن بود  که راه زندگی شرافت مندانه رابرای همه ی مسلمانان هموار کنند و زندگیشان را در قبال فقر و بیماری وانواع محرومیت ها بیمه کنند. هر آنچه که بعنوان خدمت به خلق ارائه می شود باید بالسویه و بطور عادلانه  وطبق ضوابط بین همه مردم تقسیم شود و هیچ گونه استثنایی وجود نداشته باشد. نهادهایی که هدف از تاسیس آنها ارائه ی خدمات عمومی می باشد مانند ؛ رادیو و تلویزیون ، وزارت خانه ها ، پرداخت پاداش و مزایا و هرآنچه که می تواند به عنوان یک خدمات کشوری تعبیر کرد متعلق به تمام مردم است زیرا کخ صاحبان واقعی هر ملک و مملکتی مردم هستند که ولی نعمتان واقعی می باشند. امید است همه ی کار گزاران موارد یاد شده را سرلوحه ی نظام اداری خود قرار دهند تا جامعه در مسیر رشد وتعالی وتوسعه ی همه جانبه قرار گیرد.

پاوه – حسن قادری – ۲۵/ ۱۰ /۹۵

 منابع:

• تفسیر قرآن (فرقان) سید بهاءالدین حسینی
• سیره ی ابن هشام- ترجمه سید هاشم رسولی
• تاریخ سیاسی اسلام حسن ابراهیم حسن-ترجمه ابوالقاسم پاینده.
• سیمای فاروق اعظم (رض) – تألیف ملا عبدالله احمدیان
• اسلام و امنیت جهانی – عبدالله سمان – ترجمه دکتر علی قائمی
• علی بن ابی طالب – تألیف دکتر علی محمد الصابونی
• عمربن عبدالعزیز – تألیف دکتر علی محمد الصابونی
• ریاض الصالحین- مجموعه احادیث نبوی- صحیح بخاری
• اعلام الموقعین ج ۱ – ص ۱۰ .
• فرهنگ دهخدا – واژه ی بیت المال