ج 10 فروردین 1403 ساعت 11:33

فولکلۆر یان فەرهەنگی دەمواچ، بنەما یان … / ره‌ئووف مه‌حموودپوور

فولکلۆر یان فەرهەنگی دەمواچ، بنەما یان … /  ره‌ئووف مه‌حموودپوور

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : هەر میللەتێو پەی وێش ساحیبوو بنەما و پێشینەیێوی فەرهەنگین کە جە توولوو زەمانیەنە و بە پاو بڕێ پرەنسیبا، پێسەو: ژینەگی، ژیوای، ویرکەردەیۆ،باوەڕی، کارەساتی و… نریان پێوەرە. ئی میراتە دەمواچە کریۆ جە چند گۆشەنیگایێ و چند دیمێ جیاوازێرە سەرنجەش پنە دریۆ و وانیۆوە. بەڵام بە پاو ئەزموونوو میللەتە ساحیب ژیارەکا […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : هەر میللەتێو پەی وێش ساحیبوو بنەما و پێشینەیێوی فەرهەنگین کە جە توولوو زەمانیەنە و بە پاو بڕێ پرەنسیبا، پێسەو: ژینەگی، ژیوای، ویرکەردەیۆ،باوەڕی، کارەساتی و… نریان پێوەرە.

ئی میراتە دەمواچە کریۆ جە چند گۆشەنیگایێ و چند دیمێ جیاوازێرە سەرنجەش پنە دریۆ و وانیۆوە. بەڵام بە پاو ئەزموونوو میللەتە ساحیب ژیارەکا و بەپاو ئا لەیەکدایۆ و ڕاچارا کە جەلاو ساحیب نەزەراوە جەختشا سەرکریانۆ، پەی چەنی مامەڵە کەردەی سەروو ئی خەرمانە فەرهەنگیەوە، چند پلێ و چند قۆناغ و مەنزڵێ وەرچەمێنێ کە مەشیۆ سەرنجەشا دریۆ پنە.رئوف محمود پور

دیارا ئی کۆما گەورە فەرهەنگیێ، وێش جە چند جۆرێ جیاوازێنە وینۆوە کە چەنی مامەڵە کەردەی چەنی هەرکامی فەرق و شێوازی تایبەت بە وێش هەنش. بەڵام جە ڕوانگێوی گردینەنە کریۆ واچمێ:لازما ئی قۆناغێ وەرچەم گیریا:

یەکەم: جیا کەردەیۆ و هورئاردەی جۆرە جیاوازەکا

دووهەم: کۆ کەردەیۆ و ساق کەردەیۆ

یەرەم: سەبت و بە نویستەی کەردەی و بەردەیشا پەی دلێو ئارشیوی نویسیاریی

چوارەم: تەحلیل و لەیەک دایۆ

پەنجەم: (بازسازی) و دووبارە بینانیایۆ

هەرکەم چی قۆناغا کار و تەوان و چەنەئامایی تایبەتشا گەرەکا و مەکریۆ بە یەک چەم و جە وینگایێوی کورت وینەنە گرد پێوەرە تێکەڵێ کریا. من چێگەنە دلێ گردوو جۆرەکانە، بەشوو ڕازەو زاڕۆڵا هورچنوو و بە کورتی باسش سەر کەروو:

جە سەردەمی ویەردە و دێرینەنە، جە یەرێ گوشە نیگێوە سەرنجەو مامەڵە کەردەی چەنی زاڕۆی دریاینە.

یەکەم: پارێزنای و ئاستەیۆ زاڕۆی

دووهەم: سەرگەرم کەردەی و غافڵنای زاڕۆی

یەرەم: فێر کەردەی و پەروەرنای زاڕۆی

جە وینگای یەکەمەنە؛ تێر کەردەی و پارێزنای زاڕۆی وەرچەم بیەن. ئانە کە زاڕۆ ئەشۆ ئاورا و تەژنە نەبۆ و جە سەردای و گەرمای پارێزیۆ. دماو ئانەیچ و جە حاڵەتوو پارێزنایەنە ئا خەتەرێ لەیەک دریاینێوە کە ڕەنگا ئاوقەو زاڕۆی بانێوە. مەسەلا: کەوتەیرە،خنیکیای،سۆتەی …(سەرنج نەدای). وریای و دزیای (دژمەن، دڕندە). دزی کەردەی، جەنگ کەردەی، و…. (دژمەنکاریی) و…

جە حاڵەتی دووهەمەنە؛ سەعیە کریاینە تا زاڕۆ خجڵیۆ، تا هەم وێش وەشش بۆ، لەزەت بەرۆ و هەم دەردیسەری کەمتەریچ پەی داڵدەکاش وەش کەرۆ.

جە حاڵەتی یەرەمەنە، سەعیە کریاینە تا زاڕۆ بە جۆرێ پەروەردە کریۆ کە بەشێوە جە ئەرکەکاو ژیوایش وزۆ سەروو شانەو وێش و تاوۆ جە ڕەوتوو ژیوایشەنە وێش پارێزنۆ و سازنۆ و بژیوۆ.

پەوکای سەعیە کریاینە تا جە بەشێوە چا خەتەر و نەدامەتی و گرفتا کە چانەی مشۆ بەیا وەرۆ پەیش،ئاگادار کریۆوە.

یۆ چا تایبەتیا کە ڕازیش ئاستێنەوە و سینە بە سینە و زوان بە زوان گێڵێنە و پارێزیێنە، هونەروو ڕازواتەی یان ڕازچنیەی بیەن. دلێ ڕازەکانە، بە شێوەی ڕاسەوڕاس مووچیاری و مەوعێزە پەی زاڕۆی نەکریان، بەڵکوو جە قاڵبوو ڕازێ و داستانێنە ئانە کە مەبەست بیەن کەوتەن وەروو چەماش و چڵاکیانەرە.

مەسەلا وچیان کەسێ گۆش نەدارۆ ئەدا و تاتەیش دووچاروو خەتەری بۆ. پەی نموونەی، تەماشەو ڕازەو تیتیل و بیبیلی کەرمێ، چاگەنە وەرگ هێماو خەتەرین. بزڵێ گوش مەدارا ئەدێشا و وەرگ وەرۆشا .

یان ئاگادار کریانۆ کە دزی کەردەی و دەس بەردەی پەی هەقوو دیگەرانی تەمێش ئینا شۆنیەوە: ڕازەو مامالێ یان وچیان وەختوو خەتەری ئەشۆ فکر وزیۆ کار و پەی نەجاتی ڕاچارە وێزیۆوە؛ ڕازەو وڵکڵەی و….

ئیسە با بلمێ سەروو قوناغەکا

یەکەم: کۆ کەردەیۆ

چی قۆناغێنە، لێژنێوی پەنەواز و فێرکریا گنا کەن و کۆ وێ یاونای پا کەسا کە ڕازەکا زانا. زەبت کریا و ساق کریاوە. ساق کەردەیۆ ئانەن کە ئەگەر جە چند یاگێنە یان لاو چند کەساوە ڕازێو بە جیاواز گێڵیۆوە، لازما کەسانێو زانای و چەنە ئامێ، بەینوو گردوو ڕازەکانە ڕازێوە کامڵە ساق کەراوە. کە ئی شێوازیچە فووت و فەنی تایبەتش هەن.

دووهەم: سەبت و بە نویستەی کەردەی

چی قوناغێنە، ڕازەی ساق بیێوە دماو پاڵفتە کەردەی، بریۆ دلێ زوانی نویسیاریی و بە نویستەی کریۆ و بۆ بە بەشێوە جە ئارشیوی فەرهەنگیی. ئی قۆناغێچە فرە موهێمەنە، چوونکای نویستەیۆ ڕازێ و وەرچەم گێرتەی جیاوازی زاراوەی و پارێزنای حاڵەتە تایبەتەکا، ئەسڵێ بایەخدارێنێ.

ئی دوە مەرحەلە، مەرحەلێ پارێزنای ڕازانێ و کارشا سەروو چەنین بیەی ڕازەکاوە نیا. یانێ دیای پەی ڕازێ چی دوە قوناغەنە دیایێوی ئەرزشی و نرخنای نیا. بەڵکوو ئەمانەتداری و پارێزنایا. مەکریۆ هەرکەس بە مەیلوو وێش و بە سەلێقەو وێش و بەپاو باوەڕوو وێش، بەشێوە جە ڕازەکا پڕنۆ یان فاڕۆشا. مەسەلا؛ چانەی مشۆ دلێ رازێوەنە، ژەنێ بە ڕووتی مەلێ کەرۆ، کناچێ دێو دزۆش، بزڵێ وەرگ وەرۆش، دێوێ بە ژەنێ تەجاوز کەرۆ یان ژەنێ عاشقەو دێوێ بۆ یا…. یان پشیلێ سەروو دزی کلکش بڕیۆ یان وەرگێ سەروو واردەی بزڵێوە لەمەش دڕیۆ یا….

ئینە فولکلۆرا و میراتا. لابەردەی و سانسۆر کەردەی هەر بەشێوەش خەیانەتی فەرهەنگین و خەیانەتا جە ئەمانەتینە. وەروو ئانەی کە هەرکام چا حاڵەت و دۆخا کە جە ڕازەنە ڕوە مدا، بنەمایێ تایبەتشا هەنە و ئەشۆ کارشا سەر کریۆ.

یەرەم: تەحلیل و شی کەردەیۆ و لەیەکدایۆ

ئی قوناغێچە فرە موهێمەنە بەڵام هەرپاسە کە زانمێ ئینا مەرحەلێ یەرەمینە. یانێ جە مەرحەلەکاو یەکەم و دووهەمی زەرووریتەرە نیەنە. چی؟ چوونکای ئەگەر پەی کۆ کەردەیۆ و بە نویستەی کەردەی فولکلۆری کار نەکریۆ، شیمانەو جە بەین لوایش فرەن. بەڵام ئەگەر ئیسەیچ تەحلیل نەکریۆ، بە دڵنیاییەوە نەسڵی دمایین و دمایین… ئا کاری کەرا. موهێم ئانەن فەرهەنگی دەمواچ جە فوتیای نەجات دریۆ و بە نویستەی کریۆ.

چی قوناغێنە، کەسە پسپۆڕ و زاناکێ بەپاو حەز و سەلێقەو وێشا ڕازەکا لەیەک مداوە. هەریۆ جە وینگایێوە. یۆ جە وینگاو ڕەوانشاسیەوە، یۆ جە وینگاو فمێنیستیەوە، یۆ جە وینگاو ژینگەپارێزنایۆ، یۆ جە وینگاو هەقوو زاڕۆیۆ، یۆ جە وینگاو فێرکەردەیۆ و یۆ جە وینگای دینیەوە و…

ئینە هەقا و فرەیچ لازما و ئەشۆ کریۆ. بەڵام ئاکەسە کە لەیەک مدۆوە مەتاوۆ واچۆ ئا ڕازێ با ئانەش نەبۆ… یان ئانەش لابریۆ یان ئانەش پەنە زیاد کریۆ….. ئەگەر پاسە بۆ ئانە ئیتر هیچش مەمانۆوە. بەڵام تاوۆ بەپاو تەوانی علمی وێش تەحلیلش کەرۆ و لایەنە جیاوازەکاش پەی خەڵکوو ئی سەردەمی وزۆ ڕوە.

چوارەم: بازسازی یان بیناکاری دووبارە

چی قۆناغێنە، ئیتر کەسە خەلاقەکێ بەپاو چەنە ئامایی و هونەرمەندی وێشا گنا سەروو بابەتوو بیناکاری دووبارەی. سەروو ڕازەکاوە، کارتۆن، داستانەی تازێ، فیلم و… وەش کەرا. یان ئا ڕازێ کەرا بنەما و داستانێوی ئارۆیانێ پەی زاڕۆی منویسا. ئینەیچ هەنگامێ تەرنە و لازمەیجەنە.

بەڵام جەخت کەروونۆ کە ئەرکی یەکەم و قورس، قوناغەکاو یەکەم و دووهەمیەنێ.

لاو وێما چێش؟!

بەداخەوە لاو وێما، کەس کەسش قەبووڵ نیا. هەرمانەی جەمعیە قورس ملۆ ڕاوە(تازە ئەگەر بلۆ). پەوکای پەی وەش کەردەی و مەرزنایرە لێژنەی و پێڕی کارامەی هەم ڕۆحی هەرمانبەری کزا و هەم دەسەڵاتی ماڵی و ئیداری. ئانەن کە ئی ئەرکە کەوتەن سەروو شانەو کەسە دڵسۆز و بە تەرخەمەکا. کە بە تەنیا وێشا گنا شۆنەو ئا هەرمانێ. ئینەیچ شانازین.

بەداخەوە بێ سەرەوبەرەیی و هەرکی هەرکی و … ئوونە سیاوا و ئوونە بۆر!!!! کارێش کەردەن کە گۆش بە تەجرەبەو دیگەرانی نەدریۆ، ئا کەسێ وزیا پەشتەو گۆشارە چی بوارەنە وێشا ماننان و… ئانەن کە هەرکەس ڕاوە پڕۆنە مەیدان بۆ بە بڵقاسم!! بۆ بە عالمی تاک، بۆ بە مونتەقد و…. جا ئیسە دوور نیا ئی کەسە ئازیزە کتیبێ یان چند کتیب و مەقالێش وانێباوە یان هەر بابەتێوەش ئەژنیەبۆ کە تایبەت بە قۆناغوو یەرێ یان چواری بۆ، کەچی ئازا گەرەکشا سەپنۆش ملوو قۆناغەو یەکەم و دووهەمیەرە!!! بە بێ ئانەی وانایێوی بەردەوام و سازمان یافتە و ڕێکوزیاش سەروو بابەتەکەی بۆ و گردوو قۆناغەکا بژناسۆ.

یان هەر ڕەنگە بابەتێوەش سەروو ڕەوانشانسی رفتاری دلێ داستانەو زاڕۆڵانە وانێبۆوە کە گەرەکشا وازنۆشەوە پەی بەشوو فولکلۆری…. ئینەیچ کارێ عالا بەڵام جە قۆناغەو یەرێ یان چواریەنە.

چی ساڵانە ئەرکوو کۆ کەردەیۆ و نویستەیۆ فەرهەنگی دەمواچی دەسش پنە کەردەن. کەسانێوە بە وەختوو وێشا و بە ماڵوو وێشا خەریکێ ئی کاریەنێ. ئینە خزمەتی گەورەن و تاریخ بە شانازیەوە سەرش باس کەرۆ. پەوکای من جەخت سەروو ئەمانتداری و سەبر و تەحەمۆڵی کەرووە.

لازما وەختوو تۆمار کەردەی و نویستەیۆ ڕازەکانە ئەوپەڕوو ئەمانەتداری وەرچەم گێریۆ و هیچوو ڕازەکا نەقرتیۆ تا پێسەو وێشا یاوا بە نەوەکا ئایەندەی یان یاوا دەسوو ئا کەسا کە کارشا تەحلیل ونەقدا.

جە کۆتاییچەنە، ماچوو ئەگەر کریۆ با ئی هەرمانێ پێسە پێڕێ بلا ڕاوە، تا هەم ئاننە قورسایی نەگنۆ سەروو شانەو تاکەکەسەکا و هەمیچ کامڵتەر و ڕێک و پێکتەر کار کریۆ.

 

یک پاسخ برای “فولکلۆر یان فەرهەنگی دەمواچ، بنەما یان … / ره‌ئووف مه‌حموودپوور

  • ئیبراهیم شه‌مس در تاریخ اسفند 7, 1395 گفت:

    سپاس و ده‌س وه‌شی په‌ی مامۆسا ڕه‌ئووفی وه‌شه‌ویسی بۆنه‌و ئی باسه‌ به‌نرخه‌یشه‌و.

پاسخ دادن به ئیبراهیم شه‌مس لغو پاسخ