پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : کولبری (کوله بری) اکنون به یک مفهوم آشنا در رسانه ها و گنجینه لغات گویشوران زبان های مختلف ازجمله آنانی که در گستره جغرافیایی خاورمیانه و بویژه در چهار کشور ایران، سوریه ، ترکیه و عراق زندگی می کنند ، تبدیل شده است. این کلمه مرکب از دو بخش “کول” و “بری” است که در زبان کردی “کول ” به معنی باری است که با دست، روی شانه یا بر دوش قرار گیرد و “بری” به معنی حمل کردن و بردن است. کولبر اکنون در مفهوم و مصداق رایج آن کسی است که باری را از مسیرهای ناهموار از یک طرف مرز به طرف دیگر در ازای دستمزد بر دوش خود حمل می کند. در مناطق مرزی ایران زنان و مردان از سنین مختلف به این شغل کاذب مشغول هستند. شغلی که موقتی است و فقط برای امرار معاش روزانه به آن پرداخته می شود.

دانشنامه آزاد ویکی پدیا در تعریف این واژه آورده است: ” کولبران(حمل کنندگان) به کارگران مرزی گفته می‌شوند که برای کسب درآمد زندگی خود مجبور به حمل اجناسی می‌شوند. کولبران بیشتر در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه مشغول به کولبری هستند. آن هااز روی ناچاری و در قبال دستمزد ناچیز اقدام به حمل و ورود کالای خارجی از نقاط غیررسمی گمرکی می‌کنند”.

در مورد حمل این کالاها که روی دوش کولبران یا گاهی توسط حیوانات بار کش از مسیرهای صعب العبور صورت می پذیرد، نکته قابل توجه این است که بار حمل شده مال تاجری است که سود اصلی مربوط به او می شود و آنچه که قسمت کولبر می شود دستمزدی ناچیز است. در خبر بخش اجتماعی باشگاه خبر نگاران جوان در گزارشی با کد خبری ۵۵۵۸۵۹۳ چنین آمده است:

کولبری به حمل اجناس بر روی کول افراد گفته می شود که طی آن افرادی با قرار دادن اجناس در نقاط مرزی به جابجایی آن می پردازند.کولبری از مشاغل کاذب،سخت و دشواری محسوب می شود که در مناطق مرزنشین کشور شایع است،که می توان آن را نتیجه زایش عدم توسعه مطلوب و کارآمد در مناطق مرزی قلمداد کرد. مناطق مرزی و حتی محدوده هایی همچون سیستان و بلوچستان و خراسان از نواحی محسوب می شود که کولبران در آن فعالیت می کنند،اما عمده تمرکز این فعالیت کاذب به مناطقی همچون استان آذربایجان غربی،کردستان و کرمانشاه معطوف می شود که در این میان کردستان از خطه هایی محسوب می شود که با توجه به موقعیت منطقه ای خاص به خود و عدم رشد و شکوفایی کافی بخصوص در حوزه اقتصادی،تمایل بیشتری از سوی افراد به فعالیت در چنین عرصه ای نشان داده می شود.

در سال های اخیر مطالب بسیاری در نشریات داخلی و خارجی در مورد کولبری انتشار یافته است و این خود نشانه اهمیت این مسئله می باشد. برای نمونه روزنامه همشهری در شهریور ۱۳۹۲ در مطلبی تحت عنوان ” کولبری درکوه‌ و دشت برای یک لقمه نان” با کد ۲۳۱۳۵۵ نوشته است:

افرادی که در مرز کالا را جابه‌جا می‌کنند معروف به کولبر هستند. به‌عبارت دیگر کولبران (حمل‌کنندگان) کارگران مرزی هستند که برای کسب درآمد زندگی خود مجبور به حمل اجناس قاچاق می‌شوند. کولبران بیشتر در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه مشغول به این کار هستند. آنها از روی ناچاری و در قبال دستمزدی ناچیز اقدام به حمل و ورود کالای خارجی از نقاط غیررسمی گمرکی می‌کنند. به این ترتیب که کالای مورد نظر که طبق تعریف دولت ایران قاچاق محسوب می‌شود روی پشت و یا از طریق حمل با حیوان بارکش از مناطق صعب‌العبور مرزی به داخل شهرها و روستاهای مرزی انتقال داده می‌شود. کولبری جزو یکی از خطرناک‌ترین مشاغل محسوب می‌شود. بیشتر کارگران کولبر را جوانان و افراد میانسال تشکیل می‌دهند که فقط برای امرار معاش روزانه خود، روی به این شغل خطرناک آورده‌اند. میانگین سنی این کارگران بین ۱۳ الی ۶۰ سال است. تا پیش از این هر ساله بیش از ده‌ها نفر از کارگران کولبر جان خود را در مرزهای کردستان از دست می‌دادند. بیشتر آنها یا مورد تیراندازی نیروهای نظامی و انتظامی قرار می‌گرفتند یا در مناطق مین‌گذاری شده مرزی در اثر برخورد با مین‌های به جا مانده از دوران جنگ تحمیلی دچار حادثه می‌شدند، ولی الان با ساماندهی و گشایش معابر مرزی در نقاطی مشخص و با نظارت و کنترل نیروی انتظامی این خسارت‌ها به صفر رسیده است.

این روزنامه در ادامه افزوده است که:

امروزه هزاران تن از ایرانیان ساکن در مرزهای غربی کشور از راه مبادلات رسمی و تجارت مرزی امرار معاش می‌کنند. با حضور در نقاط صفر مرزی در منطقه باشماق مریوان، تمرچین پیرانشهر یا حاج‌عمران، مرزهای سردشت، عباس‌آباد بانه، یا منطقه اورامانات می‌توان صدها کولبر را مشاهده کرد که در سرما، برف و بوران طاقت‌فرسا یا گرمای سخت با بارهایی گاه به سنگینی چند ۱۰کیلو بر دوش و پس از طی پستی و بلندی‌ها در حال کسب درآمد برای گذران زندگی فقیرانه خود هستند. تنها در برخی شهرها همچون مریوان و بانه ده‌ها پاساژ و بازار و صدها خودروی مخصوص حمل بار برای این نوع از تجارت، بازاری پیدا کرده و رونق گرفته است. در نواحی روستایی نیز گروه زیادی از مردم به‌عنوان واسطه و حمل‌کننده کالا، یعنی کولبری امرار معاش می‌کنند. از سوی دیگر در آن سوی مرزها نیز در منطقه اقلیم کردستان عراق و حتی در کشور ترکیه بخشی از مرزنشینان و فعالان اقتصادی به این شبکه گسترده مبادلات مرزی میان مرزنشیان مرتبط شده و به این ترتیب شاهد شکل‌گیری شبکه‌ای از روابط اقتصادی و اجتماعی هستیم که کارکردش تبادل مرزی است.

همچنین جام جم آنلاین در تیرماه ۱۳۹۵ در مطلبی تحت عنوان ” کولبران قربانیان خسته قاچاق” آورده است:

هر چه می‌خواهد باشد، تلویزیون ال‌سی‌دی، کولرگازی، ماشین لباسشویی، یخچال ساید‌بای‌ساید، آن را بر دوش می‌کشند و یک‌تنه از راه‌های ناهموار وکوهستانی می‌گذرند تا از دسترنج ناچیزشان لقمه نانی سر سفره خانواده ببرند، اما نهایتا انگشت اتهام قاچاق به سمت آنها نشانه می‌رود، نه کسانی‌که سود سرشار فروش کالاهای قاچاق‌شده به این سوی مرز به جیب آنها می‌رود. انگار که کولبر مرغ عروسی و عزا باشد؛ تمام زحمت حمل قاچاق بر دوش آنهاست ولی کمترین سهم را می‌برند. از آن طرف زمانی که گیر می‌افتند، تمام کاسه و کوزه‌ها سر آنان شکسته می‌شود.

یورو نیوز در تاریخ ۹/۱۰/ ۱۳۹۰در گزارشی تحت عنوان ” تظاهرات در ترکیه در اعتراض به قتل کردها توسط ارتش چنین آورده است:

چهارشنبه شب ۳۵ نفر در حمله هواپیماهای ارتش به روستای اولودره در استان شیرناک کشته شدند.ارتش در ابتدا اعلام کرد که افراد کشته شده اعضای حزب پ کا کا، از گروه های مسلح مخالف بودند. اما ساعاتی بعد دولت پذیرفت که کشته شدگان کردهای محلی غیرمسلح بودند که از عراق سیگار قاچاق می کردند.

مسئله کولبری اکنون با گرفتار شدن گروهی از کولبران در برف (بهمن) در سردشت و فوت تعدادی از آنان ، در ایران و بویژه در مناطق مرزی غرب کشور به مسئله ای جدی تبدیل شده است و در رسانه ها و فضای مجازی بحث های فراوانی را ایجاد کرده است. مسئولین رده بالای مملکتی و محلی در ایران بارها به این معضل اجتماعی توجه کرده اند و راه حل هایی پیشنهاد شده است اما متاسفانه این مشکل همچنان پابرجاست. برای نمونه: ” علیرضا آشناگر،معاون سیاسی،امنیتی استانداری کردستان با اشاره به ۵ بازارچه موقت مرزی و فعالیت قریب به ۶۰ هزار نفر در این حوزه در قالب کولبری عنوان کرد:در مجموع ۱۱ هزار خانوار دارای دفترچه کولبری هستند که در چارچوب قانون قادر خواهند بود هفته ای دو نوبت وارد مرزها شوند و محصولاتی را به همراه خود وارد مرزهای کشور کنند”. (گزارش باشگاه خبرنگاران جوان ۱۳۹۲) همچنین در گزارش آکام نیوز در تاریخ ۲۹ بهمن ۱۳۹۱ از قول فرمانده سپاه بیت المقدس آورده شده است که :

فرمانده سپاه بیت‌المقدس از معابر کوله‌بری در مرزهای استان به عنوان کانال تامین معیشت مرزنشینان نام برد و گفت: سپاه بیت‌المقدس از معابر مرزی کولبری قانونمند حمایت می‌کند. سردار محمدحسین رجبی در دومین جلسه هم‌اندیشی با مجمع نمایندگان مردم استان کردستان در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: نقش این معابر در کاهش میزان تلفات جانی افراد غیر نظامی که در مرز برای امرار معاش فعالیت می‌کنند بسیار چشمگیر است. وی با بیان اینکه سپاه با بسته شدن این معابر کاملا مخالف است، تصریح کرد:‌ برخی‌ها به غلط تلاش برای بسته‌شدن این معابر را با وجود مخالفت‌های آشکاری که از سوی سپاه با این مهم می‌شود، به این نهاد نسبت می‌دهند.

آربابا خبر در گزارشی در ۳۰ فروردین ۱۳۹۵ از قول نماینده مردم سقز و بانه در مجلس شورای اسلامی آورده است:

نماینده مردم سقز و بانه به پی گیری های انجام شده با مسئولان ذی ربط در این حوزه هم اشاره کرد و اظهار داشت: در این راستا با همه ی دست اندر کاران امر جلسه داشتم که از جمله با دریادار شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور ، وزیر کشور و قائم مقام وزیر کشور ، دکتر انصاری معاون رییس جمهور ، جلسه با رییس دیوان محاسبات کشور بخاطر بحث حساب مالی بازارچه هاى مرزى ، و چندین جلسه و تماس با معاون امنیتى وزیرکشور ،جلسه و تماس با فرمانده سپاه ببت المقدس و مدیرکل اطلاعات استان، جلسه و تماس های مداوم با استاندار و معاون سیاسی استاندارکردستان، چندین بار تذکر شفاهى به وزیر کشور و نیز درخواست از رییس جمهور از تریبون صحن علنى مجلس در مورد این مشکل از جمله این پی گیری ها بوده است. وی در مورد نتیجه ی این پیگیری ها به خبرنگار آرباباخبر گفت : همه ی مسئولین فوق الذکر برای بازگشایی مرز موافقت خود را به بنده اعلام کرده اند به شرط اینکه ورود و خروج کالاها از مرز شکلی قانونمند و سازماندهی شده به خود بگیرد که این کار به عهده ی دولت است.

در منابع مختلف که گاه نتیجه تحقیقات میدانی است عوامل مختلفی برای علل ظهور و جایگاه مفهومی به اسم کولبری در مناطق مرزی که در مجموع می توان به موارد زیر اشاره نمود:

۱- کولبری مختص مناطق مرزی است و در نقاط مرزی کشورهای ایران، عراق (بویژه اقلیم کردستان)، و ترکیه وجود دارد ؛

۲- مشکلات اقتصادی، مسائل معیشتی، بیکاری و ضعف زیر ساخت ها نقش اساسی در ایجاد آن دارند؛

۳- کولبری کاری مشقت آور است و وقتی کسی به چنین کاری روی می آورد یعنی انتخاب دیگری نداشته است و از روی ناچاری به این کار پر خطر و کم درآمد دست زده است ؛

۴- مسئولین در ایران طرح های متعددی را برای روبرو شدن با این مسئله پیشنهاد و گاه اجرا کرده اند که از جمله می توان به گشایش مرزهای کوله بری قانونی، صدور کارت مرز نشینان اشاره کرد اما این مشکل هنوز لاینحل باقی مانده است.

۵- حل مسئله قاچاق به عنوان خطری جدی برای اقتصاد ملی نیاز به عزم راسخ و راه کارهای اساسی دارد تا از ورود کالا به صورت کلان و مافیایی جلوگیری شود و کولبری را نه می توان عامل تاثیر گذار در قاچاق کالا به حساب آورد و نه حذف آن می تواند مشکل و خطر قاچاق برای اقتصاد را حل کند.

نگارنده با توجه به مطالعات و تجربیات خود معتقد است مسئله کولبری به عنوان کاری مخاطره آمیز می تواند به یکی از شیوه های زیر حل شود:

۱- تلاش برای کاستن از میزان بیکاری در مناطق مرزی از طریق تقویت زیرساخت ها ی مناسب اقتصادی مثل ایجاد کارگاه ها، توسعه کشاورزی مکانیزه و تقویت صنعت اکوتوریسم وگردشگری از طریق سرمایه گذاری بخش دولتی و خصوصی؛

۲- ساماندهی بازارچه های مرزی برای اشتغال قانونی و امن مرزنشینان در جابجایی کالاهای مورد نیاز کشور و سهیم کردن آنان در منافع مبادلات مرزی و برخورداری افراد شاغل در این بازارچه ها از بیمه های معتبر . بازار چه های مرزی باید به گونه ای سامان دهی شوند که فرد مرز نشین که در آنها مشغول به کار می شود دغدغه ای به جز زحمت جسمی نداشته و از امنیت جانی و روانی کافی برخوردار باشد؛

۳- مرز نشینان در طول تاریخ حافظ مرزهای کشور بوده اند و در زمان جنگ تحمیلی هشت ساله به خوبی اثبات کردند که در موقع نیاز جان و مال خود را فدای کشور می نمایند لذا به عنوان پشتوانه های مطمئن برای این مرز و بوم شایسته برخورداری از زندگی سالم و با عزت می باشند و قطعا یار و یاور مسئولین در توسعه و امنیت مملکت خواهند بود. لذا بر مسئولین لازم است که امنیت و آسایش آنان را در اولویت قرار دهند.

امید است با همدلی و همفکری مسئولین کشوری و محلی و با اطمینان و اتکاء به عرق ملی و غیرت وطن دوستی مرزنشینان غیور دیگر شاهد رنج و محنت کولبران نبوده و عزا دار شدن هیچ خانواده ای را به خاطر از دست دادن عزیزش در این راه شاهد نباشیم.

منابع

۱- سایت باشگاه خبرنگاران جوان، شغلی به نام کولبری و کوله باری از مشقت و سختی/ طرح ساماندهی کولبران به کجا رسید؟۲/۱/۱۳۹۵

http://www.yjc.ir/fa/news/5558593

۲- کریمی ، امید؛ همشهری آنلاین. کولبری در کوه و دشت برای یک لقمه نان. ۲۶/۶/۱۳۹۲

http://hamshahrionline.ir/details/231355

۳- طلایی، زینب؛ جام جم آنلاین. کولبران قربانیان خسته قاچاق. ۲۲/۴/۱۳۹۵

http://jamejamonline.ir/online/2464870480154850554

۴- آکام نیوز ، سپاه با بسته شدن معابر کوله‌بری کاملا مخالف است. ۲۱/۱۱/۱۳۹۱

http://akamnews.com/Pages/News-1165

۵- یورو نیوز، تظاهرات در ترکیه در اعتراض به قتل کردها توسط ارتش. ۹/۱۰/ ۱۳۹۰

http://fa.euronews.com/2011/12/30/kurdish-anger-at-northern-iraq-military-blunder

۶- آربابا خبر، تازه ترین اخبار از سرنوشت مرز کولبری بانه از قول فرماندار بانه و نماینده مردم سقز و بانه در مجلس. ۳۰/۱/۱۳۹۵

http://arbabakhabar.com/news/1260

۷- ویکی پدیا، دانشنامه آزاد؛ کولبر.

https://fa.wikipedia.org/wiki/