پ 09 فروردین 1403 ساعت 14:26

شێعره‌و هورمۆزگانی…/ئیبراهیم شەمس

شێعره‌و هورمۆزگانی…/ئیبراهیم شەمس

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:ساڵەو ١٩١٠ میلادی جە دەگاو هەزارمێردوو پارێزگاو سلێمانی پۆسدڕیایێو مێزیۆوە کە ئا شێعرە مەشهوورەو هۆرمۆزگانیه‌ قەدشەو نویسیان. ئینه‌ مەعلووم کەرۆ جە دەس پنە کەردەو ئێسلامی ئی مەنتەقەو هەورامانیە هەڵای زەردەشتیێ بیێنێ و ئەهوورامەزداشا پرێسان. هورمزگان ڕمان، ئاتران کوژان – وێشان شاردەوە، گه‌ورە گاوران   زۆرکاری ئارەب، که‌ردنه‌ خاپوور- گونای پاڵه‌یی هه‌تا شارەزوور   […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:ساڵەو ١٩١٠ میلادی جە دەگاو هەزارمێردوو پارێزگاو سلێمانی پۆسدڕیایێو مێزیۆوە کە ئا شێعرە مەشهوورەو هۆرمۆزگانیه‌ قەدشەو نویسیان. ئینه‌ مەعلووم کەرۆ جە دەس پنە کەردەو ئێسلامی ئی مەنتەقەو هەورامانیە هەڵای زەردەشتیێ بیێنێ و ئەهوورامەزداشا پرێسان.

هورمزگان ڕمان، ئاتران کوژان – وێشان شاردەوە، گه‌ورە گاوران ابراهیم شمس

 زۆرکاری ئارەب، که‌ردنه‌ خاپوور- گونای پاڵه‌یی هه‌تا شارەزوور  

شه‌ن و که‌نیکان وە دیل به‌شینا-مێرد ئازا تلێی وە ڕووی هوونینا 

رەوشت زەڕدەشترە،مانۆوە بێکه‌س- به‌زیکا نه‌یکا، هورمز وە هیچ که‌س

سه‌روو ڕاسی و ناڕاسی ئی پۆس دڕیایه‌ باسێ فرێ کریاینێ و په‌یلوایێ فرێ هه‌نێ. بڕێو ماچا ئینه‌ وه‌شکریاو دۆکتۆر سه‌عید کوردستانیا که‌ دژایه‌تیش چنی ئێسلامی بیه‌ن به‌ڵام فرێ جه‌ تاریخ شناسا و زوان شناسا به‌ تایبه‌ت ڤۆڵچفسکی، ڕۆدێنکۆ، محه‌مه‌دته‌قی بەهار،دوکتۆر جەماڵ ڕەشید و ع. سەجادی و… دذانشا نیان ملوو ڕاسی ئی به‌ڵگه‌یه‌ و ئینه‌ په‌ی ئێمه‌ بیه‌ن ئێستناد.

ملک الشعرای بهار جه‌ کتیبوو سه‌بکشناسیه‌نه‌ سه‌روو شێعره‌و هۆرمۆزگانی باسێوی تایبه‌تش هه‌ن:“جوانێوی ئینگلیسی مه‌تنێوی چن به‌یتی شێعرێ ده‌ هێجایی که‌گێڵۆوه‌ په‌ی ساڵه‌کاو ئه‌وه‌ڵوو کۆچی جه‌ نزیکی شاروو سلێمانی کوردستانوو عێراقیه‌نه‌ جه‌ مه‌ڕه‌و هه‌زار مه‌ردی مێزۆوه‌ که‌ ئی مه‌تنێ هینوو ئه‌وه‌ڵه‌کا هه‌ڵمه‌ته‌و عه‌ره‌بی په‌ی ئێرانیه‌نه‌  . ئی شێعرێ به‌ خه‌تی پاڵه‌وی و ڕوه‌و پۆسوو ئاسکێ نویسیاینێ و جه‌ ڕۆنامه‌و شه‌قیه‌نه‌ به‌ڵاو بیه‌نه‌و .به‌ڵام من نسخه‌که‌ش جه‌ ده‌سوو دۆکتر سه‌عید کردستانی گێرتم … وه‌زنه‌شا ده‌هێجاییا .ئی وه‌زنێ دلێ شێعره‌و شاعێره‌ کورده‌کا ڕه‌واجش هه‌ن شاعێرێ نامدارێ پێسه‌و سه‌یدی، مه‌ڵڵا په‌ردشاک ، ئه‌حمه‌ذ به‌گ کۆماسی  و… ئیسه‌یچ گردوو شاعێره‌کا کوردستانی پی وه‌زنێ شێعره‌کاشا ماچا…. ئی شێعرێ ئه‌گه‌ر جه‌عله‌ نه‌بۆ و ده‌لیلێوه‌یچما نیه‌نه‌ ده‌سه‌و که‌ جه‌عله‌بۆ ، مشیۆ واچمێ قه‌ذیمته‌رین شێعره‌ی کوردیه‌نه‌ یۆجه‌ شێعره‌ هۆرچنیا هێجایه‌کانه‌ …” ( ص 39-44 سبک شناسی – محمدتقی بهار – ج1 موسسه‌ مطبوعاتی عێلمی – 1347 به .ش)

غۆڵامڕه‌زا ڕشید یاسمی جه‌ کتیبه‌که‌شه‌نه‌ به‌ نامێ کرد و پیوستگیهای  نژادی و تاریخی او باسوو ئی تیکه‌ پۆسه‌یه‌ که‌رۆ که‌ ئی شێعرێ به‌ خه‌تی پاڵه‌وی‌ قه‌ذشه‌و نویسیاینێ و باسوو شکات و لاڵه‌یا جه‌ ده‌سوو هه‌ڵمه‌ته‌و عه‌ره‌بی و تێک دریاێ و جه‌ به‌ین لوای ئایینی وه‌ڵینی.(ڕشید یاسمی – کرد و پیوستگیهای  نژادی و تاریخی او – انتشارات امیر کبیر1363)

سه‌مامۆسا عادڵ مۆحه‌ممه‌دپوور چی باره‌وه‌ ماچۆ:” هورموزگان؛ شێعرێ کۆنکرێتەنە دماو ئامای ئیسلامی وچیێنە و فرەیێ جە زانایەکا کورد، ئێرانی و خارجی ئیشارەشا پەنە کەردێنێ و پێسە مەتنێ ساختارش هەن؛ پی بەڵگا تاومێ ئێمە پێسە هەوەڵین دەقوو شێعریێ دماو ئیسلامی ئیرجاع و ئێستێنادش پەنە کەرمێ”

هۆرمۆزگان بنچینه‌و تاریخوو شێعرێ هه‌ورامین چی باره‌وه‌ مامۆسا عادڵ په‌یلواش ئینه‌نه‌:” هورموزگان تەنیا ئێحاسێ تاکین و ڕەوایەتوو فلاشبەگوو کارەساتێ تاریخین و جە زاتەنە مەلۆنە دلێ مەقوولەو ئافەرینێشوو شێعرێ، بەڵام پەی ئێمە کە گەرەکمانە، بنەڕۆ و بنچینەو تاریخوو شێعرێما دیاری کەرمێ،هەمییەتی ئەوەژیونای ئەدەبی و شوناسی نەتەوەییش هەن، پۆکەی من ئننە لامۆ گرنگەنە و کەرووش سەرچەمەو ڕەوایەتوو شێعرێما.”

په‌ی دفاع و پشتگیری جه‌ شێعره‌و هۆرمۆزگانی نویسه‌ر و شاعێروو هه‌ورامانی مامۆسا ڕه‌ئووف مه‌حموود پوور په‌یلوای وێش پێسه‌ نیشانه‌ مذۆ:” لازما ئانه‌ی وزووه‌ هۆش که‌ چن ساڵێ چێوه‌ڵته‌ر باسوو شێعره‌و هورموزگانی جه‌ حه‌وته‌نامه‌و سیروانیه‌نه‌ زڕیا، ئا وه‌خته‌ کاک ڕه‌زا عه‌لیپور به‌رپرسوو به‌شی ئه‌ده‌بی بێ. ئه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر به‌ هه‌ڵه‌ره‌ نه‌لوو. چاگه‌نه‌ وتارێ کاک ئه‌حمه‌د شه‌ریفی، کاک عادڵ، من و بڕێوه‌ته‌ر جه‌ دۆسا وزیا وه‌رباس. که‌ باسه‌کێ کاک عادڵی و من په‌ی دیفاع که‌رده‌ی جه‌ بنه‌ماداری شێعره‌و هورموزگانی بێ.

 ئیسه‌یچ شۆنگێریما په‌ی که‌رده‌ن و منیچ جه‌ فره‌و یاگانه‌ باسم که‌رده‌ن په‌ی نموونه‌ی جه‌ کتیبوو:بنه‌ماکانی هزری نه‌ته‌وه‌یی و ڕه‌هه‌ندی ڕۆشنویری:که‌ جه‌ سلێمانی چاپ بیه‌ن.هه‌رچند ئێمه‌ بنچاخی به‌ وه‌رچه‌م کریاما په‌ی ئی شێعرێ نیا، به‌ڵام کریۆ جه‌ گۆشه‌سه‌رنجێ ته‌رێوه‌ سه‌له‌میۆ و یاگێ دیفاعێن. ئه‌ڵبه‌ت ئێمه‌ ڕوانگه‌ما ته‌نیا فه‌رهه‌نگی و ئه‌ده‌بین.ڕه‌نگا میلله‌ته‌کاته‌ر جه‌ خودایشا بۆ و په‌ی ئه‌چامنه‌ به‌ڵگێوه‌ ئاوات وازێ با، به‌ڵام که‌ ئێمه‌ ئینه‌ما هه‌ن چی ئه‌شۆ وزمێش وه‌روو شک و گومانی.

منیچ هه‌نا چه‌نی نه‌زه‌ره‌کێ کاک عادڵی و فره‌و یاگانه‌ جه‌ختم سه‌رکه‌رده‌نۆ که‌ قه‌دیمیته‌رین به‌ڵگه‌ی پته‌و په‌ی به‌ دێرین بیه‌ی ئه‌ده‌بوو ئێمه‌ شێعره‌و هورموزگانیه‌نه‌. ئه‌گینا باقی به‌ڵگه‌کا ته‌ر پێسه‌و ئاوێستای و دره‌ختی ئاسوریکی و گاتاکا و… فره‌ ئیرس به‌رێنێ و فره‌و میلله‌تا ته‌ریچ وێشا به‌ ساحیبش زانا به‌ڵام ته‌ماشه‌ که‌رمێ که‌س مه‌واچۆ سیاوچه‌مانه‌ هینوو منیچا.یان که‌س مه‌واچۆ شێعره‌و هورموزگانی هینه‌و ئێمه‌یچنه‌.

نویسنده: ابراهیم شمس

 

16 پاسخ برای “شێعره‌و هورمۆزگانی…/ئیبراهیم شەمس

  • پرشیا در تاریخ آذر 20, 1395 گفت:

    آقای یاخانم گبر گفته که هورامی ها دراصل قزوینی بوده اند وکرد نیستند وهمچنین هورامی ها یکجانشین بوده اند پس اگر یکجانشین بوده اند اینجا(که ازنظر جغرافیایی درعراق وایران تا هزاران کیلومتر منطقه کردنشین است) چکار می کنند

  • قارەمان کەریمی در تاریخ آذر 19, 1395 گفت:

    بەڕێز “گبر”
    وێڕای سپاس بۆ بەڕێزت
    جەنابت لە دو کامێنتدا “ئیددیعا”گەلێکت کردووە که لە ڕووی زانستییەوە جێگای گومانن. سەبارەت بە قسەکانی جەنابت پێویستە بڵێم:
    ۱٫ بریا جەنابت قسە و ئیددیعاکانت لە دووتوێی وتارێکدا پێشکەش کردبایا و ئاماژەشت بە سەرچاوەی قسەکانت بکردایا تا خوێنەر بیتوانیایا لە باری زانستییەوە هەڵسەنگاندنی بۆ بکردایا.
    ۲٫ جەنابت وتووتە هەمو زمانناسان وتوویانە کە هەورامی جیاوازە لە کوردی؟؟!!
    تکایە سەرچاوەی ئەم قسەیەتمان بۆ بڵێ با بزانین ئەم قسەیەت لە کوێ هێناوە.
    ۳٫ بۆ نیشاندانی نادروستبوونی ئەو قسەیەتان ئاماژە بە ناوی دو زمانناسی ڕووسی دەکەم کە بە پێچەوانەی قسەکانی جەنابت بڕوایان وایە زمانی کوردی دایکی هەمو زمانە هێند و ئەوروپییەکانە کە فارسی و لۆڕی و…یش دەگرێتەوە؛ V.Ivano و T.Gamkrelidze
    هەم دیسانیش ئەتوانیت بچیت و نووسراوەکانی بەڕێز یوسوپۆڤا بخوێنییەوە کە بە تەواوەتی بۆچوونەکانی مەکەنزی بە هەڵە ئەخاتەوە و هەر لەو پێوەرانەی کە مەکەنزی کەڵکی لێوەرگرتوون، بۆ سەلماندنی کوردی بونی شێوەزاری هەورامی کەڵک وەردەگرێت.
    ۴٫ سەبارەت بە بڕێک ئیددیعای جەنابت وەکو ئەوەی کە “هەورامی کورد نییە پێویستە ئاماژە بە دو پارچە شێعر بکەم: “سەرهەنگ دەودان، سەرهەنگ دەودان؛ ئەز کە نامێمان سەرهەنگ دەودان؛ چەنی ئێرمانان مەگێڵیم هەردان؛ مەکۆشیم پەی ئایین کوردان…”
    “ئەسڵمەن جە کورد، ئەسڵمەن جە کورد؛ بابۆم کوردەنان، ئەسڵمەن جە کورد؛ من ئەو شێرەنان چەنی دەستەی گورد، سلسلەی سوپای زوحاک کەردم هود”
    وابزانم ئەم دو پارچە شێعرە خۆی هەمو شتێک بە خوێنەر ئەڵێت و پێویست ناکات شرۆفە و تەفسیری بۆ بکەم.
    ۵٫ سەبارەت بە بوونی بڕێک زاراوە (عبارت) لە ناو خەڵکدا پێویستە بڵێم کە جەنابت هەڵەت کردووە چونکو خەڵکی موکریان ئەڵێن “کورد و کرمانج” نەک کورد و شکاک؛ دوای ئەوە پێویستە بڵێم بونی ئەم زاراوانە ناتوانن سەلمێنەری هیچ ڕاستییەک بن چونکو ئێستا لە ناوچەی ئێمەشدا ئەڵێن “پاوە و هەورامان”؛ ئایا بوونی ئەم زاراوەیە ئەوە دەگەیێنێت کە پاوە، جیاوازە لە هەورامان؟؟؟!!
    بێ بنەما بوون و پێکەنینی بوونی ئەم قسەیە پێویستی بە هیچ بەڵگەهێنانەوەیێک نییە.
    ۶٫ سەبارەت بە شێوازی باخداری و دارچاندن و کشتووکاڵ لە هەورامان کە باستان کردبوو وابزانم قسەکەی هێندە نازانستی و بێبنەمایە کە پێویست بە وەڵامدانەوە ناکات.
    ۷٫ کۆتا قسەشم ئەوەیە کە بەڕێزم ئەمڕۆکە باسی پێوەندی شێوەزارەکانی کوردی لەگەڵ یەکتردا و ئەوەی کە ئایا سۆرانی و هەورامی و کەلهۆڕی و … لە یەک خێزان و بنەماڵە واتا بنەماڵەی زمانی کوردی جێگایان دەبێتەوە یان نا، ڕوویەکی سیاسی بە خۆی گرتووە کە ئەم سیاسیکارییە تەواو لە قسەکانی جەنابتەوە دیارە ئەگینا لە باری زانستییەوە شتێکی ئەوتۆ لە قسەکانی جەنابتاندا بەدی ناکرێت؛ بەڵام با ئەوەش باش بزانیت لە سەردەمانێکدا کە باسی زمانی کوردی تێکەڵ بە بڕێک کایە و گەمەی سێاسی نەبووە، لە دەقە مێژووییەکاندا وەکو شەرەفنامەی بەدلیسی کە نزێک بە ۳ سەدە لەمەوبەر نووسراوە، هەورامی و تەنانەت لۆڕیش وەکو بەشێک لە کوردی دەستەبەندی و پێناسە کراون.

  • ناشناس در تاریخ آذر 17, 1395 گفت:

    مامە مەجی بە قوربان!
    هیچ خارجی از روی غرض رای بە جدایی زبان مستقل هورامی از کردی ندادە بلکە این امر برایشان کاملا ثابت شدە است.بە نظر شما اهمیت منطقە هورامان وزبان ان چقدر است کە سیاستمداران وبە قول شما دیپلمات خارجی را مجاب بە مستقل بودن زبان هورامی از کردی کردە است؟؟؟!! شمایی که از پیشینه وتاریخ متمدن ملت کورد به نیکی یاد میکنید تمام استناد واوراق تاریخیتان در موزهای تزار!وکشورهای اروپایی است!!وبدست این به قول شما تزار جاسوس روس وفلان دیپلمات اروپایی به جهان معرفی شدید !پس بهتر است برای این مورخان اندیشمند اگر دست مریزاد نمیگید حداقل انها را به جاسوسی و….متهم نکنیم.خوب شد اهمیت جغرافیایی واستراتژیک منطقه هورامان نیز بر همە اشکار شد.
    کرمانجها کرد هستند اما در کرد بودن شکاکها گمان است.
    شکاکها در اصل کرد نبودند پس موکریانیها بهتر میدانند نە شما!در ضمن در استان اذربایجان غربی اصطلاحات کرد وشکاک#کرد وگوران#کردوتاجیک#طایفه وتاجیک#گوران وتاجیک#و…وجود دارد

    اصطلاح کرد و گوران قدمتی به درازای تاریخ دارد
    در طول تاریخ یکجانشینان را گوران وکوچ نشینان را کرد نامیده اند
    در اصل اصطلاح کرد یک اصطلاح قومی وشیوه زندگی است نه اصطلاح زبانی!!!مثلا در فارس وبلوچستان به مردم عشایر کوچرو کرد گفته میشود در حالیکه اصلا کردی در ان منطقه زندگی نمیکنند وزبان این عشایر در اصل قشقایی وبختیاری وبلوچی است.همچنین در زمان قاجار وپهلوی اول ،ده کرد(شهرکرد)امروزی را به دلیل زندگی کوچ نشینی مردم بختیاری این منطقه ده کرد نامیدند وبعدها به شهرکرد تغییر نام یافت در شهر کرد قدیم والان مردمی بنام کرد اصلا وجود نداشته است بلکه در زمان نامگذاری این شهر از طرف دولت های وقت به دلیل شیوه گذران زندگی مردم بختیاری(ییلاق وقشلاق) چنین نامگذاری شد.پس اصطلاح زبانی کرد کاملا غلط است.رویه ای که الان هم بر ان پافشاری میشود(زبان کردی)
    درخت زیتون هیروی محصول ده بیست سال اخیر است وتازگی دارد اما تشابه کاشت درختان توت وگردو در هورامان ومناطق یاد شده وسبک باغداری وکهنسال بودن این درختان واز همه مهمتر درخت چنار ایرانی اصلا تصادفی نیست
    اصلا شما در کدام منطقه کردستان باغاتی به وسعت باغات منطقه هورامان وهمدان وقزوین وشمیرانات وطالقان وتهران دیده اید؟ایا این هم تصادفی است؟به استثنای روستاهای همجوارهورامان (غیر هورامی زبان )که باغداری را از هورامیها فرا گرفته اند کدام منطقه کرد زبان در اصل باغدار بوده اند؟؟
    همین یک قلم شیوه باغداری منطقه هورامان ثابت میکند هورامیها فاقد خصلت وویژگی کوردی هستند چرا که پشتکار ومتانت وحس زیبا دوستی واز همه مهمتر تبحر وهوشمندی هورامیها عامل شکل گیری وایجاد چنین باغاتی وسیع بوده است

    امیدوارم شما نیز مانند پان ایرانی وپان فارسها نباشید وهمان رویه را در پیش بگیرید که انها رفته اند.مردمان کرد وهورامی عاقل تر از انند که دیگران برایشان نسخه …….بپیچد

    • شهروند در تاریخ آذر 21, 1395 گفت:

      تمام حرفای شما هم بی دلیل و مدرک است

  • ابراهيم در تاریخ آذر 17, 1395 گفت:

    ده س وه ش كاكه
    به لام گه ره كمه ن بزانو ئادره سو ئا پوسه دريايه ئينا چكوگه نه؟كام موزه نه هورگيريان؟

    • ئیبراهیم شه‌مس در تاریخ آذر 18, 1395 گفت:

      سه‌ره‌ت وه‌ش بۆ کاکه‌ عه‌رزم که‌رد تا ئیسه‌ که‌سی شۆنیش نه‌ئێستێنه‌و .

  • مه‌جی در تاریخ آذر 17, 1395 گفت:

    در جواب گبر باید بگم که خوبه خودت گفتی هورامیها خود را کرد میدانند، بعد مردم هورامان خود نمی دانند چه هستند و که هستند، تا اینکه یک سیاستمدار و توریست سیاسی دستگاه تزاری یا بریتانیایی از روی غرض یا بی غرض بیاید و رای به خلاف آن بدهد.
    اینکه هورامی یک زبان مستقل است شکی در آن نیست، همانگونه که کرمانجی و سورانی و کلهری اینچنینند.
    اگر میگویی در منطقه ژاورود یا هورامان از اصطلاح کرد و هورامی استفاده میشود، پس هورامیها جدا هستند باید بگویم در منطقه موکریان و سایر مناطق از اصطلاح کرد و شکاک استفاده میشود،آیا میخواهی نتیجه بگیری شکاکها کرد نیستند؟
    شباهت زبان هورامی با زبانهای دیگر ایرانی غیرقابل انکار است، همانگونه که زبان سورانی هم شباهت هایی با دیگر زبانهای ایرانی را دارد.
    در ضمن شما زبان آریایی سورانی را با چه استدلالی در کنار زبان غیرآریایی ترکی قرار میدهید؟
    در ضمن در مورد موضوع توت و گردو و چنار هم فقط میتوانم بخندم. در هیروی زیتون کاشته اند پس مردم هیروی با رودباریها فامیلترند.

  • حه یده ر ‌‌غوڵامی در تاریخ آذر 17, 1395 گفت:

    کاکه گیان ده س وه ش
    حه ر پاسه وێچت کوڵه ئیشاره یوه ت په نه که رذه ن، سه رو ڕاس و درۆو ئی شێعرا مشتومڕه ی فره هه ن. ده ی ئه گه ئی قسێ ( ساڵەو ١٩١٠ میلادی جە دەگاو هەزارمێردوو پارێزگاو سلێمانی پۆسدڕیایێو مێزیۆوە کە ئا شێعرە مەشهوورەو هۆرمۆزگانیه‌ قەدشەو نویسیان.) ڕاسه نه، ئیسه ئا پۆسه دڕیا ئینا چکۆ؟ چی تا ئیسه که سی نه ذیه ن؟ …
    دیسان فره ده س وه شبیه یت چه نه که رو

    • ئیبراهیم شه‌مس در تاریخ آذر 18, 1395 گفت:

      سڵام کاکه‌ حه‌یده‌ری وه‌شه‌ویس هه‌م جه‌ مه‌تنوو مه‌قاله‌که‌یه‌نه‌ و هه‌میچ جه‌ جوابوو کاکه‌ ئارامیه‌نه‌ عه‌رزم که‌رد ئی پۆسدڕیا تا ئیسه‌ مالووم نه‌کریان ئینا چکۆ به‌ڵام ئۆستاد به‌هار فه‌رماوۆ من نوسخه‌که‌ش ده‌سوو دوکتور کوردستانیه‌و گێرته‌نم و دلیلێوه‌یچما په‌ی جه‌علیش نیه‌نه‌ . هه‌میه‌تش ئینا چانه‌ که‌ ئینه‌ ئه‌وه‌ڵین شێعره‌ی ده‌هێجایه‌نه‌ که‌ دماته‌ر شاعێره‌ هه‌ورامیه‌کێ پێسه‌و مامۆسا سه‌یدی و مه‌ڵڵا په‌ریشان و ئه‌حمه‌د به‌گی کۆماسی پی ڕه‌وته‌ شیعرێشا واتێنێ .

  • گبر در تاریخ آذر 16, 1395 گفت:

    زبانی کە امروزه بنام هورامی تکلم میشود بازمانده زبان باستانی مردم شمالغرب وغرب ونوار جنوبی رشته کوه البرز است
    بطوریکه زبان این مناطق ازبزرگترین متکلمان زبانی ایران بوده اند
    باحمله ترکان ومغولان اسیای مرکزی(اوج ان در زمان سلجوقیان)زبان اذری روبه انزوا رفت
    بازماندگان این زبان پراکنده شده ودر ایران بنام تات ودر ترکیه به دملی وزازا شناخته میشوند
    هورامیها جز این دریای زبانی بوده اند بطوریکه تا 100سال پیش مردمان شهر تاریخی همدان وسنندج ومناطق روبه هورامان فعلی به زبان هورامی تکلم میکردند
    با امدن عشایر گله دار وکوچ نشین،زبان مردمان مناطق یاد شده تغییر کرده وبه کردی وترکی مغولی و…..تبدیل میشود.
    منطقه فعلی هورامان از گزند زبانی وفرهنگی زبانهای یادشده در امان مانده وبه جزیره ایی مابین مردم کرد و….تبدیل شد
    اینکه کل جغرافیای گذشته هورامان(جغرافیای زبانی)را محدود به منطقه فعلی هورامان بدانیم خطایی بزرگ است
    نفوذ واژگان ولغات زبان هورامی را میتوان در اشعار باباطاهر همدانی …._قضات همدانی_شیخ صفی الدین اردبیلی(موسس سلسله صفویه_)_همام تبریزی و……_دید
    شباهت زبانی وواژگانی هورامی با گویش اصیل قزوینی_وفسی _بلوچی واراکی_تاتی_تالشی_مازنی_سمنانی_ثابت شده است

    زبان هورامی جز زبانهای مرکزی ایران به شمار میرود و در واقع نماینده این زبانها در غرب ایران است
    خصلت رفتاری وشیوه زندگی مردم هورامان (سبک باغداری_یکجانشینی_کوچرو نبودن_فعال بودن درساخت صنایع دستی_ و….) کردی نیست وشباهت فراوانی با مردمان مناطق قزوین_طالقان_الموت_وحاشیه البرز دارد
    سبک باغداری مردمان هورامان کاملا با مناطق یاد شده یکی است وتقدس وکاشت درخت چنار(گوله رنه) وگردو وتوت درهمه این مناطق به یک شیوه است
    تمام زبانشناسان و جغرافی دانان اروپایی وایرانی وروس وکرد ،”زبان هورامی را یک زبان مستقل میدانند(از نظر واژگانی ودستور زبان:)از جمله اینها مکنزی_ریچ_زکی بیگ_و….

    اینکه شعر”‘هرمزگان وسایرمتون قدیمی ” شباهت فراوانی با زبان هورامی دارد مسئله ای طبیعی است

    دو مسئله مهم ‘:اول مسئله مذهب وثانیا جغرافیای فعلی هورامان”‘موجب شده ساکنان هورامان وبخصوص زبانشان را کردی بدانند که البته….؟؟؟؟؟؟
    امیدوارم کارشناسان زبانی واهل قلم وخوانندگان این موضوع را بیشتر واکاوی وتحلیل کنند وموجب شناخت بیشتردوزبان کاملا ایرانی:/ کردی وهورامی شود

  • هه ورامان در تاریخ آذر 16, 1395 گفت:

    گویش هورامی از لحاظ زیبا شناسی یکی از زیبا ترین گویش های زبان کوردی است

  • آرام در تاریخ آذر 16, 1395 گفت:

    با سلام و تشکر از جناب شمس
    تنها یک سئوال که خودتان هم بهش اشاره کردید اصل این شعر در کدام موزه نگهداری میشود؟
    در ضمن متن شعر ساختار آن و کلمات به کار گرفته شده و با توجه به مفهوم و زمانی که ادعا میشود باید همزمان با حمله اعراب به ایران باشد، یعنی قرن هفت یا هشت میلادی، ساختار زبانهای ایرانی میانه و تطورهای آنها در آن دوره لغت به لغت این شعر را رد میکند. به نظر این شعر را یک کورمانجی نسبتا آشنا به زبان هورامی سروده باشد!

    • ئیبراهیم شه‌مس در تاریخ آذر 18, 1395 گفت:

      سلام برزگوار اینکه می فرمایید کجاست ، باور کنید سوال بدون پاسخ بیش از بیست سال من است . کسی این سند یا پوست پاره را ندیده و البته وقتی ما از دیدگاه فرهنگی و ادبی به قضیه نگاه می کنیم همانگونه که استاد محمودپور می گوید ، ملتهای دیگر نهایت آرزویشان آن است که سندی اینچنین داشته باشند حال که ما این سند را داریم و اگر چه ردی از آن برای ما مشخص نشده است اما وقتی زبان شناسان بزرگی مثل ملک الشعرای بهار ، ولچفسکی ، رودینکو ، ذکتر جمال رشید ، علا الدین سجادی و خیلیهای دیگر بر بودنش صحه می گذارند ، من هورامی چرا آن را تکذیب کنم ؟!!!

  • دوست در تاریخ آذر 16, 1395 گفت:

    دست مریزاد اقای شمس بابت نوشتن این متن.
    چندی پیش مقاله ای از اقای کولیوند استاد دانشگاه کرمانشاه را در نشریه غرب درباره موضوع فرهنگ وشهرنشینی کرمانشاه مطالعه میکردم ایشان به تنوع گویشی استان وخرده فرهنگهاو… اشاره کرده بود در بخشی از مطالب ایشان این چنین امده…./قدمت زبان وادب گوران(هورامی)بر هیچ کس پوشیده نیست .داشته های تاریخی ومکتوب این (گویش)ثروتی است بی پایان.
    ……. مردم گوران(هورامی)بر کوهی از منابع با ارزش ادبی فرهنگی نشسته اند که تا کنون انگونه که شایسته است از این معدن وسیع فرهنگی وتاریخی استخراج وبهره برداری نشده است پس مردم گوران(هورامی) از این نظر سرامد هستند….. والخ………./
    امیدوارم این ثروت پنهان با دست وقلم شما وسایر دوستان دلسوز وعلاقمند استخراج وبه دیگر داشته های عظیم زبان وادب هورامی اضافه گردد
    هرچند اینده را میتوان تغییر داد اما تاریخ وگذشته را نه….پس برایمان افتخار وسند بزرگی است که چنین داشته های بزرگی را در اختیار داریم.ممنون

    • ناشناس در تاریخ آذر 18, 1395 گفت:

      سپاس دۆسی وه‌شه‌ویس به‌ ڕاسی ئینه‌ ئه‌رکوو سه‌روو شانه‌و ئێمه‌ن که‌ ویه‌رده‌یما ڕۆشن که‌رمێوه‌ . هەورامان بە درێژای تاریخی یاگێ ژیوای بەشەری بیێنە و هەزاران ساڵێن تەمەدۆنش هەن . هەورامان جە ویاری جۆغرافیاییەو جیاوازی تایبەتش هەن چنی سەرزەمینەکا دەورادەوریش . مەنتەقێوی کویسانی ، کەشێ و دەرێ قووڵێ کە هەزاران ساڵێ بەشەر دلێ ئی مۆحیتیەنە ژیوایش بەردەن سەر . به‌ڵام په‌ی ویه‌رده‌و زوانی هه‌ورامی که‌ ئه‌ده‌بیاتی هه‌زار و چند ساڵه‌ش به‌ نامێ ئه‌ده‌بیاتی گۆرانی مژناسیۆ عه‌رز که‌روو زوانی گۆرانی زوانی رەسمی ئا ھەوز و کۆمەڵە خەڵکانە کە جە رووبەریێ جوغرافیایێ گەورەنە: پێسە ھەورامان بە گردوو یاگەکاشەوە، شارەزوور و کەرکووک، باکوور و موسڵَی، لوڕستان(باجلان)، دەرسیم، کرماشان، ئەردەڵان، گەڕووس و…یاگەنیشتە بیێنێ کە ماچاشا پنە(شەبەک، زەنگەنە، باجڵان، کاکەیی، جەباری، شیخانی، زازا، لکی و…). جە سەدەو چوارده‌ی میلادی زوانی رەسمی مێرنشینوو ئەردەڵانی بیەن کە جە لاو «بابا ئەردەڵان»ی بنجبەس بیەن . ئی زوانە جە سەدەو هه‌ژده‌ی میلادی، فرە وەرەوەڵاتەر جە ئیسە‌ی بیەن بەڵام بە پەیدَا بیەی مێرنشینوو سلێمانی(بەبەکا) و عەسرو تازەی تاریخ و زوانی کوردی کرمانجی واری (سۆرانی) جە دما ساڵەکا سەدەو هه‌ژده‌ی میلادی و ئەوەڵ ساڵەکا سەدەو نۆزه‌ی ھەر جە وەرەنە تەنگ بە (گۆران)ی ورچنیان و فشارش پەی ئامان و ڕۆبه‌ڕۆ جوغرافیایش وەرتەسک بیەنوە .

    • ئیبراهیم شه‌مس در تاریخ آذر 18, 1395 گفت:

      سپاس دۆسی وه‌شه‌ویس به‌ ڕاسی ئینه‌ ئه‌رکوو سه‌روو شانه‌و ئێمه‌ن که‌ ویه‌رده‌یما ڕۆشن که‌رمێوه‌ . هەورامان بە درێژای تاریخی یاگێ ژیوای بەشەری بیێنە و هەزاران ساڵێن تەمەدۆنش هەن . هەورامان جە ویاری جۆغرافیاییەو جیاوازی تایبەتش هەن چنی سەرزەمینەکا دەورادەوریش . مەنتەقێوی کویسانی ، کەشێ و دەرێ قووڵێ کە هەزاران ساڵێ بەشەر دلێ ئی مۆحیتیەنە ژیوایش بەردەن سەر . به‌ڵام په‌ی ویه‌رده‌و زوانی هه‌ورامی که‌ ئه‌ده‌بیاتی هه‌زار و چند ساڵه‌ش به‌ نامێ ئه‌ده‌بیاتی گۆرانی مژناسیۆ عه‌رز که‌روو زوانی گۆرانی زوانی رەسمی ئا ھەوز و کۆمەڵە خەڵکانە کە جە رووبەریێ جوغرافیایێ گەورەنە: پێسە ھەورامان بە گرد و یاگەکاشەوە، شارەزوور و کەرکووک، باکوورو موسڵَی، لوڕستان(باجلان)، دەرسیم، کرماشان، ئەردەڵان، گەڕووس و…یاگەنیشتە بیێنێ کە ماچاشا پنە(شەبەک، زەنگەنە، باجڵان، کاکەیی، جەباری، شیخانی، زازا، لکی و…). جە سەدەو چوارده‌ی میلادی زوانی رەسمی مێرنشینوو ئەردەڵانی بیەن کە جە لاو «بابا ئەردەڵان»ی بنجبەس بیەن . ئی زوانە جە سەدەو هه‌ژده‌ی میلادی، فرە وەرەوەڵاتەر جە ئیسە‌ی بیەن بەڵام بە پەیدَا بیەی مێرنشینوو سلێمانی(بەبەکا) و عەسرو تازەی تاریخ و زوانی کوردی کرمانجی واری (سۆرانی) جە دما ساڵەکا سەدەو هه‌ژده‌ی میلادی و ئەوەڵ ساڵەکا سەدەو نۆزه‌ی ھەر جە وەرەنە تەنگ بە (گۆران)ی ورچنیان و فشارش پەی ئامان و ڕۆبه‌ڕۆ جوغرافیایش وەرتەسک بیەنوە .