پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه: برنامه ریزی صحیح توسعه هر شهر در گرو تشخیص موضوعات، هدف ها، مشکلات و تنگناهای شهری می باشد. هدف های برنامه ریزی هر شهر در پیوند مستقیم با نقش و عملکردهای شهری است شهر جوانرود به دلیل توسعه ناموزون و بیش از اندازه در سالهای اخیر و با توجه به موقعیت منطقه ای نیازهای عمرانی فراوانی دارد، که خود را در قالب کمبودهای موجود و پیش روی در زمینه زیربناهای شهری و منطقه ای به لحاظ فنی و اکولوژیک، فرهنگی و اجتماعی نشان داده است. این شهر هنوز شبکه و تصفیه خانه مناسب فاضلاب ندارد با کمبود شدید آب مواجه است و بسیاری از معظلات و مشکلاتی دیگر که گریبانگر این شهر است. جوانرود به عنوان شهر استراتژیک در منطقه اورامانات با نقش های بازرگانی منطقه ای، صنعتی، خدمات پایه و گردشگری می بایست توسعه و مورد توجه قرار گیرد، که امیدواریم با برنامه ریزی ها و اقدامات برای تحقق این نقش ها و هدف ها توسعه شهر را به سوی یک توسعه پایدار و منسجم هدایت کرد. برخی از مشکلات شهر جوانرود ذاتی و فطری شکل کالبدی آن میباشد، اما بخش بزرگتری از مشکلات شهر ضعف مدیریت شهری آن در ادوار گذشته بوده است. که متاسفانه در حال حاضر هم این ضعف مشهود و در قالب های مختلف در شهر خودنمایی می کند

شهر جوانرود به دلیل واقع شدن در حد فاصل شهرستانهای پاوه ، روانسر و ثلاث باباجانی می تواند دارای کارکرد مرکزیت اورامانات باشد و به همین دلیل نیز از ضریب امنیت بالایی برای سرمایه گذاری و توسعه برخوردار است کارکرد اشتغالزایی و حذف بیکاری بازارچه در شهرستان چشمگیر بوده است به گونه ای که آمار بیکاری شهرستان که قبل از احداث بازارچه 40 درصد بوده است، با فعالیت های بازارچه بسیار کم شده و حتی اقتصاد شهرستان نیز به طور قابل ملاحظه ای رونق یافته است.

بر همين اساس این شهرستان با توجه به دارا بودن بازارچه مرزي مي تواند در توسعه بازرگاني منطقه و اشتغال زايي به رونق اقتصادي کشور كمك نمايد . از سال 1379 عملاً فعاليت اقتصادي از طريق مرز شیخ صله با كردستان عراق شروع شده است و اين مبادلات به دلايل قومي و ويژگيهاي خاص منطقه روز به روز تقويت شده و  به عنوان یکی از پویاترین بازارچه‌های غرب ایران است که در اصل و اساس، رونق خود را مرهون تلاشها و زحمات مردانی جسور و خستگی ناپذیر می داند که با پشتکار خود توانستند به رغم همه مشکلات چراغهای چشمک زن یک اقتصاد زنده را روشن نگاه دارند.

ناامنی در مناطق مرکزی کشور عراق سبب گردیده بسیاری از تجار و بازرگانان عراقی ترجیح می دهند کالاهای مورد نیاز خود را از ایران و از طریق بازارچه مرزی تحویل گیرند و این وضعیت سبب بالا رفتن تراکم کار و ازدحام بازارچه شده و اگر قبلا مناطق و روستاهای همجوار بازارچه در آنسوی مرز نیازمندیهای خود را از این محل تأمین می کردند اکنون بازارچه بعنوان یک مرکز حیاتی برای کشور عراق و یک محور اساسی در توسعه صادرات کشور ما تبدیل شده است. بازارچه مرزی به عنوان کانون جذب افراد بیکار،شهر جوانرود را را به یک شهر مهاجر پذیر تبدیل کرده است. تمام تحولات جمعیتی و رشد بی سابقه جمعیت شهر جوانرود معلول تغییرات شدید میزان مهاجرت بوده است. این شهر به شدت مهاجر پذیر واز سوی دیگر با شدت کمتر مهاجر فرست بوده است

نگاهی به وضعیت امروز بازارچه جوانرود در بعد فیزیکی نشانگر این است که با توجه به ترافیک زیاد خیابانهای منتهی به این بازارچه و ورود مهمانان پرشمار هر روزی که وارد این شهر می شوند و از سویی کمی فضای پارکینگی از طرفی و قرق خیابان سیل بند محل ایجاد اولیه این بازارچه که گاه دکه داران تا چند متری خیابان را با چیدمان محصولات خود اشغال می کنند و تردد سواره و پیاده به سختی امکانپذیر است، لزوم بهینه سازی و ساماندهی این بازارچه را بیش از هر زمانی جلوه گر می سازد. در آغازین سالهای دهه 70 که با تلاش مردم و بازاریان جوانرودی هسته های پیدایش یک بازارچه نافع به حال اقتصاد شهرستان و حتی استان تشکیل شد، مسوولین وقت شهرستان نیز به یاری آنان شتافته و خیابان سیل بند را برای چیدمان دکه ها به تجار و بازاریان جوانرودی ارایه کردند اما امروز و با رونق چشمگیر این بازارچه، دیگر نفس کشیدن در این مکان به سختی امکانپذیر است.

جوانرود در دهه اخیر با رویکردهای عمده ای روبرو شده است که با توجه به آنها می توان هدف های آینده توسعه شهری را تعیین کرد. اهم رویدادهای دهه اخیر در جوانرود عبارتند از :

– ارتقاء شهر به مرکزیت شهرستان و ظرف مدت کوتاهی تبدیل آن به بزرگترین شهرستان (و شهر) ناحیه اورامانات از نظر جمعیت.

– مهاجرت شدید جمعیت به شهر طی جنگ تحمیلی و افزایش جمعیت و وسعت شهر

– ارتقاء عملکرد اقتصادی شهر با گشایش مبادلات مرزی و (قاچاق) و تبدیل جوانرود به بازار منطقه ای و پیدایش پایه اقتصادی برای شهر.

– گسترش مبادلات اقتصادی جوانرود با مناطق دورتر.

– گران شدن قیمت زمین و مستغلات شهری.

– ایجاد اولین بازارچه بزرگ با عملکرد منطقه ای توسط شرکت عمران و مسکن سازان.

 در واقع هدف های اصلی طرح های شهرسازی در جوانرود برای رسیدن به محیط شهری مطلوب مستلزم انتخاب هدف ها و راهبردهای صحیح و اعمال سیاست های متناسب می باشد، اهم اهداف توسعه شهری جوانرود که تا کنون بدون برنامه ریزی مدون به دست فراموشی سپرده شده عبارتند از :

– قبل از هر چیز ساماندهی ساختار و سازمان فضایی و احیاء هویت شهری از دست رفته شهر با :

– ایجاد سلسله مراتب شبکه ها و مراکز شهری

– تأمین کاربری های مورد نیاز و رفع کمبودهای وضع موجود

– اصلاح ساختار شبکه ها و پیشنهاد مقاطع صحیح آنها

– نظم دادن به تراکم ها و کنترل تراکم های ناموزون و پیشنهاد تراکم های صحیح و متناسب

– روان کردن ترافیک شهری با ایجاد حلقه های شبکه ای مرتبط به هم در اطراف مرکز شهر

– تدوین ضوابط لازم برای انتقال کارگاههای مزاحم شهری به فضای کارگاهی پیش بینی شده در طرح جامع

– پیش بینی فضاهای مناسب برای ایجاد سه کانون جدید تجاری – گردشگری، خدماتی در مبادی کرمانشاه، ثلاث، قوری قلعه (هلانیه) برای کاهش تراکم مرکز شهر و ایجاد عرصه های جدیدی برای تحقق نقش های تجاری- بازرگانی گفته شده از قبل

-تدوین ضوابط و مقررات صحیح حوزه بندی شهری برای کاهش تداخل و تزاحم در فضای شهری از یک سو و تلفیق و ترکیب کاربری ها و فعالیتهای سازگار برای ایجاد فضای شهری پر رونق در سوی دیگر

– تدوین ضوابط و مقررات ساخت و ساز متناسب در شهر جوانرود به نحویکه تدریجاً امکان ارتقاء شهرسازی، سیمای شهری مطلوب و معماری متعارف شهری فراهم گردد. ضرورت و اهمیت ارتقاء شهرداری و عناصر مدیریت شهری برای پشتیبانی مناسب عملکردهای پایه و نقش ها و فعالیته های گفته شده در فوق به موازات توسعه فضاها و فعالیت ها در محدوده شهر پهنه بندی صحیح حریم شهر برای تنظیم فضا و تخصیص آن به عملکردهای فراشهری و در عین حال حفظ و نگهداری عرصه های پیرامونی از تعارضات به زمین و محیط تراکم خالص مسکونی شهر قطعاً بسیار بالا است. برخی خصلت های بافت مسکونی شبیه به محلات اسکان غیر رسمی شهری است

شهر جوانرود با مشکل سیما و بافت شهری و زشتی چهره شهر مواجه است. بافت فرسوده مرکزی با ساختمانهای روستایی، بافت جدید با معماری بسیار متفاوت و ناموزون، معابر تنگ، تراکم زیاد و پراکنده و فقدان فضاهای باز و سبز سیمای ناموزونی را برای شهر ایجاد کرده است. علاوه بر مسأله زشتی و فرسودگی و بی نظمی کالبدی در بستر بافت مرکزی شهر جوانرود از وضعیت نابسامان محیط زیستی به شدت رنج می برد. عدم اجراء شبکه فاضلاب در حوزه های مرتفع بافت شهر، فقدان شبکه دفع آبهای سطحی در بیشتر سطح شهر، کمبود فضای سبز، انباشت و تلنبار زباله در بافت قدیمی و نگهداری دام در منازل قسمتی از مشکلات محیطی شهر جوانرود محسوب می گردد. به مشکلات زیست محیطی شهر ترافیک متراکم در مرکز شهر، فقدان پارکینگ های عمومی، را نیز باید افزود به دلیل تراکم فعالیته تجاری در مرکز شهر حجم ترافیک در خیابان های مرکزی بسیار فشرده و غیر متحرک است.

شاید اصلی ترین آسیب توسعه کالبدی جوانرود عدم تبعیت توسعه کالبد شهر از طرح ها و نقشه های شهرسازی بوده است. به دو دلیل اساسی محدودیت امکانات شهرداری و عدم آشنایی مردم با الزامات قانونی زندگی شهری، گذربندی ها، خط پروژه ها و بر حدود کاربری ها به صورتی خودرو با حداقل الزامات فنی اجراء شده است. البته نبود نقشه های تفصیلی دقیق و پیاده کردن طرح های هادی به طور مستقیم در زمین نتیجه ای بهتر از این نمی توانسته داشته باشد. در سالهای اخیر اجرا مستقیم طرح های تفکیکی و بدون آماده سازی و پیاده کردن این طرح ها توسط افراد غیر متخصص در بلوک های شهری نیز تداخل بیشتری را ایجاد کرده است.

در نهایت اینکه جوانرود باید در آستانه تحولات منطقه ای گسترده تری قرار گیرد که وضعیت منطقه ای آنرا ارتقاء خواهد داد. شایان ذکر است که فعلاً در سطح منطقه و حوزه پیرامونی و حریم شهر جوانرود بجز فعالیت های کوچکی چون پارک هلانیه هیچ گونه فعالیت بزرگ و بارزی که نشانگر تحولی در نقش شهر باشد استقرار و حضور پیدا نکرده است.

پیشنهادها و راهکارها جهت اولویت دادن مسئولین و مدیران شهری در برنامه ریزی های شهری:

• احداث مجتمع های تجاری
• ایجاد ناحیه کارگاهی
• حفظ قابلیت های فرهنگی و گردشگری بافت قدیم و سیمای با ارزش کالبدی ان
• به منظور ارتقای نقش شهر در سطح منطقه و حتی فراتر ایجاد بازارهای جدید و ساماندهی بازارهای موجود نیز ضرورت دارد.
• تأسیسات ترمینال بار برای پشتیبانی نقش های شهری و منطقه ای جوانرود
• احداث و توسعه مراکز جدید اموزش عالی
• ایجاد و توسعه فضاهای جهانگردی و پذیرایی
• ایجاد شبکه و سیستم دفع آبهای سطحی

نویسنده : کاوه نادری محقق و پژوهشگر مسائل شهری و منطقه ای