ج 10 فروردین 1403 ساعت 12:48

باسێوی کۆتا سه‌روو تاریخوو نه‌سری هه‌ورامی / ئیبراهیم شه‌مس

باسێوی کۆتا سه‌روو تاریخوو نه‌سری هه‌ورامی / ئیبراهیم شه‌مس

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : وه‌ڵێ باسه‌که‌یمه‌نه‌ ئینه‌یه‌ عه‌رز که‌روو که‌ چێگه‌نه‌ من سه‌روو شێعرێ و دیوانوو شاعێره‌کا و ڕه‌وتوو شێعرێ جه‌ ویه‌رذه‌نه‌ تا ئارۆ به‌ بۆنه‌و ئانه‌یه‌و که‌ هه‌ورامان جه‌ ویاروو شێعرێنه‌ دوڵه‌مندا ، هیچ نمه‌واچوو   . هه‌ورامان جه‌ باسوو شێعرێنه‌ ویه‌رذێوی دیارش هه‌ن و ئی ڕه‌وته‌ گێڵۆوه‌ په‌ی فره‌ته‌ر جه‌ هه‌زار ساڵی و […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : وه‌ڵێ باسه‌که‌یمه‌نه‌ ئینه‌یه‌ عه‌رز که‌روو که‌ چێگه‌نه‌ من سه‌روو شێعرێ و دیوانوو شاعێره‌کا و ڕه‌وتوو شێعرێ جه‌ ویه‌رذه‌نه‌ تا ئارۆ به‌ بۆنه‌و ئانه‌یه‌و که‌ هه‌ورامان جه‌ ویاروو شێعرێنه‌ دوڵه‌مندا ، هیچ نمه‌واچوو   . هه‌ورامان جه‌ باسوو شێعرێنه‌ ویه‌رذێوی دیارش هه‌ن و ئی ڕه‌وته‌ گێڵۆوه‌ په‌ی فره‌ته‌ر جه‌ هه‌زار ساڵی و ده‌ها به‌ڵکم سه‌د‌ها شاعێرێ هه‌ورامی زوان و سۆرانی زوان به‌ هه‌ورامی شێعرێشا واتێنێ و نویسێنێ و ئازیزانێو په‌یجۆرکاریێشا سه‌روو ئی بابه‌ته‌یه‌و بیه‌ن و مامۆسا عادڵ محه‌مه‌دپوور جه‌ کتیبوو ( جریان شناسی شعر کردی هورامی از ابتدا تا به امروز)   به‌ ته‌مام و که‌ماڵ ئی باسشه‌ که‌رذه‌ن ئێتر ڕه‌نگا ئه‌وه‌جه‌ش پانه‌یه‌ نه‌بۆ که‌ من چی باره‌نه‌ چێوێو واچوو . ابراهیم شمس

ئه‌گه‌ر به‌ ورذی بلمێ شۆنه‌و نه‌سری هه‌ورامیه‌ره‌‌ و بزانمێ ڕیشه‌ش جه‌ چکۆوه‌ مێزیۆوه‌ ، ڕه‌نگا فره‌ سه‌خت نه‌بۆ . ئه‌وه‌ڵین نه‌سرێوی هه‌ورامی که‌ نویسیان و پێسه‌و کتیبی دریان به‌ر ، چن دانه‌ ڕازێنێ که‌ ته‌حسین به‌گی لهۆنی جه‌ ساڵه‌کاو په‌نجای میلادی (ده‌ور‌وو 60 ساڵێ چه‌ی وه‌ڵی ) په‌ی پۆرفسۆر مه‌کنزیش گێڵناینێوه‌ و ئاذیچ به‌ خه‌تی لاتین نویسێنێش  . ئێمه‌ ئێتر مه‌تنێوی هه‌ورامی هیچ یاگێو نمه‌وینمێ مه‌گه‌ر چن په‌خشانێ پژگیای تا ساڵۆ 1379ی ڕۆجیاری ڕه‌ئووف مه‌حموودپوور جه‌ کتیبوو ( کاڵه‌ به‌ی ) داستانێوه‌ی هه‌ورامیانێ به‌ شێوه‌و ته‌نزی به‌ نامێ قسێ ژه‌نێ گێڵنۆوه‌ .

ئه‌وه‌ڵین کتیبی چاپ کریا به‌ زوانی هه‌ورامی، کتیبوو (ئه‌فسانه‌ی هه‌ورامان ) نویسته‌و خودا چنه‌ ویه‌رده‌ باقی سه‌فاریا. ئی کتیبه‌ ساڵۆ 1381ی ڕۆجیاری  نه‌شروو ئێحسانی جه‌ 186 لاپه‌ڕێنه‌ چاپ که‌رده‌ن . 45 دانێ ڕازێش ئینای دلێنه‌ و فه‌رهه‌نگ لۆغه‌تێویچش هه‌ن. هه‌ر پاسه‌ که‌ جه‌ نامێ کتیبه‌که‌یه‌نه‌ دیارا ، بابه‌ته‌کێ گردشا ڕازێنێ بڕێو جارێچ نویسه‌ره‌که‌ هه‌ڵه‌ش که‌ردن پێسه‌و ڕازۆ شاعه‌باس و هه‌یاسی ژیری. به‌ڵام به‌ باوه‌ڕوو من کتیبوو کاکه‌ باقی سه‌فاری جه‌ نۆعوو وێشه‌نه‌ شاکارا چوونکای یه‌که‌م که‌س بیه‌ن تاپۆش ماڕان و جۆرئه‌تش به‌خشان به‌ نویسه‌راته‌ری تا هه‌ورامی بنویسا  .

ئێمه‌ دماو ئی کتیبیه‌ تا حه‌وت ساڵێ مشیۆ بنیشمێ دیار تا دومین کتیب بنویسیۆ . دومین کتیب که‌ به‌زوانی هه‌ورامی نویسیا کتیبوو شازاده‌ وه‌شڵه‌ی بێ . ئی کتیبه‌ جه‌ ئه‌سڵه‌نه‌ به‌ نامێ شاهزاده‌ کوچولو نویسه‌و (آ‌‌‌نتوان دو سنت اگزوپری) نویسه‌ری فه‌رانسیا  که ڕۆمانێوه‌نه‌ په‌ی نه‌وجوانا نویسیاینه‌ . په‌ی یه‌که‌م جاری کوورش ئه‌مینی هۆرش گێڵناینه‌وه‌ به‌ هه‌ورامی و جه‌ ساڵۆ 1388 ی ڕۆجیاری نه‌شری ئێحسانی جه‌ 96 لاپه‌ڕێنه‌ چاپ که‌رده‌ن .

کوورش ئه‌مینی جه‌ ده‌سپنه‌که‌رذه‌و کتیبه‌که‌یشه‌و پێسنه‌ منویسۆ :

« جه‌ ساڵێوه‌نه‌ که‌ به‌ ساڵۆ (زوانی ئه‌ذایی) ئاراسته‌ کریه‌ینه‌، باس جه‌ باره‌و زوانی هه‌ورامی و نویسه‌ی و هۆره‌وه‌گێڵنای کتیبی جه‌ زوانێوی له‌یذه‌‌ ، سه‌روو زوانوو وێما، چێوێوی سه‌مه‌ر نیا و تاره ‌لا ئانه‌یه‌ متاوی پێسه‌ واچی : ئێمه‌ دێر ده‌سما پنه‌ که‌رذه‌ن به‌ڵام تا شوانه‌ بنیشۆره‌ ، گه‌له‌ش دوورته‌ر گنۆوه‌ . … »

هه‌میه‌توو ئی کتیبیه‌ ئینا چانه‌ که‌ هه‌رچن ته‌رجۆمه‌ن، به‌ڵام من متاوو نه‌ته‌رسانه‌ واچوو ئی کتیبه‌ ده‌سپنه‌که‌روو شۆڕشی نویسیاری زوانی هه‌ورامیا چوونکای ئاننه‌ش پنه‌ نه‌شی قه‌ڵه‌م به‌ده‌سێ فرێ بیێ و چی لا و چه‌ولاو هه‌ورامانیه‌وه‌ نویسه‌رێ ده‌سشا که‌رذ به‌ هه‌ورامی نویسه‌ی و ساڵێ دماینه‌ش هه‌مته‌ر کتیبێ به‌ هه‌ورامی نویسیای.

کوورش ئه‌مینی دوۆمین کتیبش ڕۆمانێوه‌نه‌ به‌ نامێ قه‌ڵاو حه‌یوانا نویسه‌و نویسه‌ری ئینگلیزی جۆرج ئۆرویڵ که‌ جه‌ ساڵؤ 1389ی ڕۆجیاری جه‌ 200 لاپه‌ڕێنه‌ به‌ هه‌ورامی هۆرش گێڵنه‌ینه‌وه‌ .

دماو کوورش ئه‌مینی مشیۆ یاذێو که‌رمێ جه‌ خوذا چنه‌ ویه‌رذه‌ محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌ی که‌ به‌ ڕاسی مه‌رگی بێ واذه‌ش کۆمه‌ڵگاو فه‌رهه‌نگوو هه‌ورامانیش ماته‌مین که‌رذ ئی نویسه‌ره‌ وه‌شنامه‌ نمادوو کرامه‌ت و شه‌هامه‌ت و باوه‌ڕ و ئاوه‌زی به‌رزی بێ په‌ی نویسه‌راو زوان و فه‌رهه‌نگوو ئارۆینوو هه‌ورامانی . ئه‌وه‌ڵین کتیبش به‌ نامێ زوانی هه‌ورامی و دنیای مودێڕن ساڵۆ 1389ی داش چاپ دوومین کتیبش نامه‌ نویسه‌ی به‌ زوانی هه‌ورامی ساڵۆ 1390ی و زوانوو ژیوای که‌ دماو مه‌رگیش ساڵۆ 1391ی چاپ کریا . دلێگروو گرذوو کتیبه‌کاو کاکه‌ محه‌مه‌دی زوانی هه‌ورامی بێ .

سوبحان ئه‌مینی هانه‌ گه‌رمڵه‌ی ساڵه‌و 1390ی ڕۆجیاری یه‌رێ کتیبێ داستانێش به‌ هه‌ورامی هۆرگێڵنایوه‌ و چاپێش که‌رذێ :

1– زارابه هه ورامی. هۆره‌‌وه گێڵنای داستانه‌و (زارا عشق چوپان) نویسه‌و محەمەد قازی

2- کێ په‌نێره‌کێش وڵاونانێ ؟ هۆره‌‌وه گێڵنای داستانو (چه کسی پنیرمراجابجا کرد؟ نویسەو : دۆکتۆر ئێسپێنسێر جانسۆنی ئه‌مریکایی )

3-سیاوڵه ماساوی. هۆره‌‌وه گێڵنای داستانه‌و (ماهی سیاه کوچولو سه‌مه‌د بێهڕه‌نگی)

فه‌رشید شه‌ریفی یۆ چا نویسه‌ره‌ په‌ڕکارانه‌ که‌ په‌ی نه‌سری هه‌ورامی زه‌حمه‌تی فره‌ش کێشان و تا ئیسه‌ چوار کتیبێ داستانێش پێشکه‌شوو کتیبیانه‌و هه‌ورامانی که‌رذێنێ :

1-     تارمای بۆگه‌نێ کۆڵه‌ داستانێ 1391

2-     داستانه‌ی ناته‌مامه‌ 1392

3-     هه‌ناسێو تا یاوای 1392

4-     مه‌رگ نا ڕاوه‌ و ژیوایچ فره‌ش مه‌نه‌ن

ئه‌وه‌ڵ کتیب به‌ شێوه‌و کوڵه‌ داستانێن و ئه‌و یه‌ره‌ کتیبه‌که‌ به‌ شێوه‌و کوڵه‌ ڕۆمانێ نویسێنێش .

به‌ڵام نویسه‌رێو که‌ ڕه‌وتش واڕا و ئه‌وه‌ڵ کتیبی شیکاریش نویس ، ئۆمید حه‌بیبی بێ که‌ کتیبوو هه‌ناسێو په‌ی پڕایش ساڵۆ 1392 سه‌روو شێعره‌کاو لالۆ مۆمن نۆدشی نویست .

فه‌تحوڵڵا ڕه‌زایی نویسه‌رێوته‌را که‌ په‌ی نه‌سری هه‌ورامی زه‌حمه‌تی فره‌ش کێشان و دوێ کتیبێش پێشکه‌شوو کتیبیانه‌و هه‌ورامانی که‌رذێنی 1- خه‌رمانوو ڕازا ساڵۆ 1392 2- واته‌و زانایا ساڵۆ 1393ی . کتیبی دماین گه‌نجینێوا جه‌ واته‌ به‌ نزخه‌کاو زانایاو دنیای .

ڕه‌ئووف مه‌حموودپوور که‌ نویسه‌رێوی په‌ڕکارا بێجگه‌ شێعره‌کاش چن کتیبێ نه‌سرێچش هه‌نێ پێسه‌و  داستانه‌ی زارۆڵانێ بزڵه‌که‌ڵێ 1393 ، قه‌ڵاو کناچێ کۆڵه‌ داستانێ 1393 و نه‌زرگا 1395

مامۆسا جه‌ماڵ بیدار  نویسه‌ری وه‌شنام که‌ قورئانی پیرۆزش به‌ زوانی هه‌ورامی هۆرگێڵنانه‌و ئی کتیبه‌ که‌ سه‌رباقه‌و گرذوو کتیبه‌ هه‌ورامیه‌کان ساڵۆ 1394ی ڕۆجیاری نه‌شروو ئێحسانی جه‌ تارانه‌نه‌ چاپ که‌رذه‌ن .

حافێز ئه‌حمه‌دی شاعێری ناسک خیاڵوو هه‌ورامانی که‌ جه‌ ته‌مه‌نوو 22 ساڵه‌یه‌نه‌ گوڵستانوو سه‌عدیش به‌ هه‌ورامی هۆرگێڵنانه‌وه‌ و شاکارێوش جه‌ نه‌سری زه‌ریفی هه‌ورامیه‌نه‌ خه‌لق که‌رذه‌ن کتیبوو گوڵستان سه‌عدی به‌ هه‌ورامی نه‌شروو ئێحسانی جه‌ ساڵۆ 1395ی ڕۆجیاری چاپ که‌رذه‌ن .

 

ئاخرین کتیبی نه‌سر که‌ ڕومانێوه‌ی هه‌ورامیانێنه‌ به‌ نامێ (هه‌وریه‌که‌یت لاده‌)نویسه‌رش خاتوونێوه‌نه‌ . خاتوو فه‌ریبا ئێسماعیلی که‌ سابتش که‌رذه‌ن خاتوونێ هه‌ورامانیچ قسێشا په‌ی واته‌ی هه‌نێ .

چن دانێته‌ر کتیبێ نه‌سرێ نویسیانێ که‌ تا ئا یاگه‌ ویروو من ئیجازه‌ دۆ ، منیسووشا  :

 

–         کتیبوو وانه‌و هه‌ورامی که‌ په‌ی ڕازوانوو هه‌ورامی (دستور زبان هورامی) نویسیان و کوورش ئه‌مینی نویسه‌رشا و عه‌بدوڵڵای حه‌بیبی و ژیار سڵامه‌یتان جه‌ نویسه‌یشه‌نه‌ به‌شداێ بیێنێ ساڵۆ 1394 ی

–         هۆره‌وه‌گێڵنای ماساوه‌ سیاوڵێ خاتوو نه‌شمیل مه‌حموودی 1390

–         ماساوی سووره‌وکریێ هوره‌وگێڵنای فه‌رشاد ئه‌داک و مه‌حموودقادری و سه‌لام ئه‌حمه‌دی 1394

–         هوره‌وه‌گێڵنای سه‌فه‌ره‌کێ گالیوری هومایۆن محه‌مه‌د نژاد 1393

–         داستانه‌ی زارۆڵانێ که‌ڵه‌شیری هێڵه‌که‌ر عه‌دنان مورادی .

–         دماڕۆ هه‌ورامانی مه‌حموود قادری 1394

و ساڵۆ 1395ی تا ئی مانگێ ساڵێوه‌ په‌ڕکاره‌ بیێنه‌ په‌ی چاپوو کتیبا :

گوڵستانوو سه‌عدی هۆره‌وه‌گێڵنای به‌ هه‌ورامی حافێز ئه‌حمه‌دی

زه‌ریفیه‌ ئه‌ده‌بیه‌کێ هوشیار ئه‌زه‌غ

قه‌ڵه‌م بنویسه‌ به‌ هه‌ورامی محموود قادری وانیار

هه‌وریه‌که‌یت لاده‌ ڕۆمانه‌و فه‌ریبا ئیسماعیلی

ماساوی سووره‌وکریێ هوره‌وه‌گێڵنای فه‌رشاد ئه‌داک و مه‌حموودقادری و سه‌لام ئه‌حمه‌دی

ڕاوه‌به‌روو وانگای هوره‌وه‌گێڵنای خاتوو مه‌هین که‌ریمی

مه‌رگ ناڕاوه‌ و ژیوایچ فره‌ش مه‌نه‌ن ڕومانه‌و فه‌رشیدشه‌ریفی

هه‌ر چن ئینه‌ یاگێ وه‌شحاڵین که‌ ئێمه‌یچ ئاخرش بیه‌یمێ ساحیبوو کتیبیانه‌ی به‌ڵام پتانسیێلوو کاریما ئینا سه‌ره‌و ئانه‌ ڕاسی بۆ ئه‌سڵه‌ن یاگێ ڕه‌زایه‌تمه‌ندی نیه‌نه‌ . ئێمه‌ مشیۆم کتیبیانه‌که‌یما ده‌وڵه‌مه‌ند که‌رمێ مشیۆ وێما هۆشما سه‌روو وێماوه‌ ‌بۆ و نویسه‌ره‌کاما به‌ ئه‌سای کتیبه‌کاشا پاڵپشتی که‌رمێ و  یارذیشا ده‌یمێ تا هه‌مته‌ر بتاوا به‌رهه‌مه‌کاشا دا چاپ و کتیبیانه‌که‌ما ڕه‌ونه‌ق گێرۆ  . به‌ ئاواتوو سه‌ربه‌رزی هه‌ورامانی ئازیزی .

ئیبراهیم شه‌مس خه‌رمانه‌مانگۆ 1395ی ڕۆجیاری

3 پاسخ برای “باسێوی کۆتا سه‌روو تاریخوو نه‌سری هه‌ورامی / ئیبراهیم شه‌مس

  • فتحی در تاریخ شهریور 20, 1395 گفت:

    سلام به راسی ای مه تله به په ی من فره جالب بی تا ایسه نزانابیم آننه کتیبی به زوانه که یم نویسیه ینی ده سوه شی که روو جه کاک ابراهیمی الحق نیشانش دان پیا گوره و فرهه نگوو هورامانیا ممنون جه سلام پاوه یچ .

  • محمدي. خانقا در تاریخ شهریور 20, 1395 گفت:

    با سلام و درود
    زيبا بود.
    دست تمام عزيزاني كه چنين رنسانس زيبا و به حقي را كه جهت پاسداشت و اعتلاي زبان هورامي راه انداخته اند, از دور مي بوسم.
    باشد كه خدا يارشان باشد

  • محمد کریمی در تاریخ شهریور 19, 1395 گفت:

    درود بر کاک ابراهیم شمس مرد زحمت کشیده فرهنگ دیار اورامان بخصوص پاوه خدا قوت

پاسخ دادن به فتحی لغو پاسخ