ج 10 فروردین 1403 ساعت 16:07

کتاب سوزی مسلمانان افسانه یا واقعیت؟؟/ دانا مهرنوس

کتاب سوزی مسلمانان افسانه یا واقعیت؟؟/ دانا مهرنوس

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : کتابسوزی در مصر:اولين مورخي كه روايت سوزانده شدن كتابخانه اسكندريه مصر را در كتاب خود نگاشته است عبداللطيف بغدادي[1] متوفي 629هجري مي باشد، و سپس معاصر وي به نام ابن القفطي[2] متوفي646 هجري و ابوالفرج ملطي[3] متوفي 685هجري نيز اين روايت را ذكر كرده اند. اسكندريه در دوره خلافت […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : کتابسوزی در مصر:اولين مورخي كه روايت سوزانده شدن كتابخانه اسكندريه مصر را در كتاب خود نگاشته است عبداللطيف بغدادي[1] متوفي 629هجري مي باشد، و سپس معاصر وي به نام ابن القفطي[2] متوفي646 هجري و ابوالفرج ملطي[3] متوفي 685هجري نيز اين روايت را ذكر كرده اند.

اسكندريه در دوره خلافت عمر بن خطاب توسط عمرو بن عاص فتح گرديد اما در دوره خلافت عثمان بن عفان در سال 25هجري نيز دوباره فتح شد.[4]دانا مهرنوس

اگر به دقت به مسئله بنگريم متوجه خواهيم شد كه اين روايت را تا قرن هفتم هيچ كس در هيچ كتابي ذكر نكرده است و بعد از 600 سال عبداللطيف بغدادي اين روايت را بدون آنكه به منبعي ارجاع دهد در كتاب خويش آورده است. و به تبع او ابن قفطي نيز آن را ذكر كرده است، اما روايت ابوالفرج ملطي در كتاب تاريخ مختصرالدول؛ به قول دكتر زرين كوب ابن عبري ( ابوالفرج ملطي ) كه در مختصرالدول عربي آن را نقل مي كند ظاهرا خودش آنقدر به صحت آن اعتماد نداشته است تا در تاريخ سرياني خويش هم آن را تكرار كند.[5]

در علم تاريخ نيز روايت واقعه اي بدون ذكر منبع هيچ گونه ارزشي ندارد براي مثال اگر كسي بخواهد در مورد حمله مغول به ايران كتابي بنويسد بايد از منابع معتبر دوره مغول استفاده كند. آيا او ميتواند از خود چيزي بگويد؟ آيا او مي تواند روايتي را بنويسد كه هيچ مورخي از دوره مغول تاكنون ننوشته است؟ مثلا بنويسد: غازان خان مصر را فتح كرد و مردمانش را نيز قتل عام نمود؟ اگر اين را بنويسد هيچكس چنين مطلبي را باور نخواهد كرد چرا كه هيچ مورخي اين رويداد را ذكر نكرده است و حتي برخلافش طبق منابع مي نويسند غازان خان نتوانست مصر را فتح كند و نتيجه مي گيرند كه اين روايت غير قابل قبول مي باشد.

نمونه اين روايات در تاريخ بسيارند كه محقق در نوشتن آنها بايد بسيار موشكافانه عمل كند.

روايت سوزاندن كتابهاي كتابخانه اسكندريه نيز از روايات خود ساختگي مورخان مذكور است چرا كه هيچ يك از مورخان ششصد سال قبل از عبداللطيف بغدادي همچون واقدي متوفي 207 هـ. و خليفه بن خياط متوفي240هـ. و ابن عبدالحكم متوفي 257هـ و بلاذري متوفاي 279هـ و طبري متوفي 310هـ و مورخان بيشمار ديگري، ذكري از آن به ميان نياورده اند. قطعا اگر چنين رخ دادي اتفاق مي افتاد از ديدگان ابن عبد الحكم كه كتاب فتوح مصر و مغرب[6] را نوشته است پنهان نمي ماند، علاوه بر اين مورخان بزرگي همچون ياقوت حموي متوفي 626هـ ، عزالدين ابن اثيرمتوفي 630هـ،‌ ابن خلكان متوفي 681هـ، زكرياي قزويني متوفي 682هـ و غيره كه معاصر آنان بوده اند اين روايت را در كتبشان ذكر نكرده اند حتي مورخانِ بعد از ((عبداللطيف، ابن قفطي و ملطي )) همچون شهاب الدين نويري متوفي 733هـ ، ابن كثير متوفي 774 هـ ، ابن بطوطه متوفي 779 هـ ، مقريزي متوفى 845هـ و جلال الدين السيوطي متوفى 911هـ از آوردن چنين روايتي خودداري كرده اند.

دكتر حسن ابراهيم حسن در رد اين روايت مي نويسد:

1- روايت عبداللطيف و ابن قفطي و ابوالفرج شش قرن بعد نقل شده كه اگر قصه كتاب سوزي رخ داده بود محققا دو مورخ معروف كه قرنها پيش از آنها حوادث فتح مصر را نوشته اند يعني اوتيخا كه به سال 228هجري وفات يافته و يوحنا اسقف نيقوس كه نوشته هايشان بهترين منبع تاريخ مصر است از ياد آن غفلت نمي كردند.

2- كتابخانه اسكندريه دو بار دچار حريق شد يك بار در تاريخ 48پيش از ميلاد بود كه پلوتارك درباره آن مي نويسد:” نزديك بود دشمنان بر كشتيهاي ژول سزار تسلط يابند و ناچار شد آنها را به كمك آتش دفع كند. آتش از حوضها زبانه كشيد و كتابخانه را بسوخت” مورخان ديگر نيز اين حادثه را نقل كرده اند بنابر اين كتابخانه بزرگ اسكندريه 48 سال پيش از مسيح دستخوش حريق شده بود. حريق دوم كتابخانه به دوران قيصر تيود و سپس به سال 391 مسيحي رخ داده است.

3- اورانيوس كه در اوايل قرن پنجم ميلادي به اسكندريه رفته و كتابخانه آن شهر را ديده كه از كتاب خالي بوده و گفته وي نشان مي دهد كه مدتها پيش از تسلط عرب كتابخانه اسكندريه محو شده و كتابهايي كه از دوران بطلميوسيان در كتابخانه اسكندريه بوده در اواخر قرن چهارم ميلادي، ببعد وجود نداشته است. محقق است كه مصر پيش از فتح اسلام در زمينه زراعت و صنعت و معرفت دچار انحطاط بود و بعيد مي نمايد كه كساني بفكر تجديد كتابخانه قديمي افتاده باشند.

4- محقق است كه مسيحيان معبد سراييس را سوزانده اند و احتمال ميتوان داد كه آتش از معبد مذكور به كتابخانه سرايت كرده و كتابهاي آن را سوزانيده است.

5- در آثار قرن پنجم و ششم و هفتم ميلادي نامي از كتابخانه اسكندريه برده نمي شود.[7]

بعد از تسلط صفويان در ايران و ضديت با خليفه دوم- عمر بن خطاب- اين افسانه بهتر توانست در اذهان و كتب مورخين متعصب جاي گيرد، تعصبات مذهبي مورخيني همچون قاضى احمد تتوى، آصف خان قزوينى در دوره صفوي باعث شده است كه در كتاب خود به نام تاريخ الفي دروغي را بنويسند كه اگر محقق هوشيار نباشد در نقل مطالب خويش دچار اشتباهي جبران ناپذير خواهد شد و مردماني را نيز به گمراهي خواهد كشاند؛ نويسندگان تاريخ الفي همان روايت تحريق كتابهاي كتابخانه اسكندريه را آورده اند[8] اما براي آنكه بگويند اين روايت متاخر نيست و ششصد سال از واقعه دروغين نگذشته به دروغ آن را به كتاب طبقات الامم قاضي صاعد اندلسي متوفي462 هـ نسبت داده اند در حالي كه براي همگان آشكار است كه قاضي صاعد اين روايت دروغين را ننوشته است؛[9] و اضافاتي را نيز بر روايت افزوده است كه محقق با خواندن آن به بي ارزش بودن و نامعتبر بودن تاريخ الفي آگاهي مي يابد؛ وي مي نويسد: «چون اين خبر به امير المؤمنين على، عليه السّلام، رسيد فاروق را منع فرمود و گفت: آنچه در آن كتاب است موافق قرآن است، امّا قرآن مجملى است كه هركس از وى استنباط آن علوم نمى تواند نمود؛ و بر تقدير آنكه آنچه در آن كتب باشد مخالف قرآن باشد، سوختن آن روا نيست؛ چه، شايد كه مشتمل بر شرايع و نواميس ماتقدّم باشد و سوختن شرايع ماتقدّم به هيچ وجه جايز نيست.

امّا اين سخن پيش فاروق هيچ فايده نكرد»[10]. اينان بر اساس تعصب خود و نيز بر قصد آنكه ذكر خيري از علي بن ابيطالب كرده باشند اين روايت دروغ را ساخته و پرداخته اند.

معاصر آنان نيز به نام  قاضى احمد بن محمد غفارى كاشانى كه كتابش، تاريخ نگارستان را به نام شاه طهماسب اول صفوي نوشته است همين روايت را آورده است[11] و ديگر ننوشته است از چه منبعي آن را نقل كرده است اما وي روايت علي بن ابي طالب را همچون تاريخ الفي بر آن نيفزوده است.

در دوره قاجار نيز محمد حسن خان اعتماد السلطنه در كتاب تاريخ منتظم ناصري كه آن را به ناصر الدين شاه قاجار تقديم كرده است روايت سوزاندن كتابها را ذكر كرده است اما باز متاسفانه براي آنكه خوانندگان مطلب همچنان ناآگاه بمانند به هيچ منبعي ارجاع نمي دهد. در واقع او مي داند كه 600 سال بعد از فتح اسكندريه چنين روايتي را ساخته اند، با ذكر نكردن منبع و توضيح ندادن آن قصد عوام فريبي را دارد و اين نشان از نبودن وجدان تاريخي وي در نقل روايات مي باشد.

عبدالله مستوفي نيز كه در دوره قاجار و پهلوي زيسته، علاوه بر اينكه تعصبات مذهبي در وي، هيچ راه نفوذي براي ديدن راي ديگران باقي نذاشته بود، در دوره اي زندگي ميكرد كه تعصبات ملي گرايانه نيز در اوج خود بود. وي اين روايت را به گونه اي ذكر ميكند كه متأسفانه هيچ مورخ و محققي تا آن زمان اينگونه ننوشته است، اراجيف و دروغهاي شرم آور و از خود ساخته اي كه در حق خليفه دوم نوشته و او را به اسكندر مقدوني، چنگيزخان مغول، و ابوجهل تشبيه كرده است و حتي پا فراتر نهاده ابوجهل را بر خليفه مسلمين ترجيح داده است.[12]

محققان ديگري در دوره پهلوي متاثر از جو ملي گرايي افراطي حاكم در آن زمان، همچون ذبيح الله صفا[13] و مرتضي راوندي[14] نتوانستند پرده تاريك تعصب را از ديدگان خود بردارند و اين روايت را با حالتي كه مثلا ابراز تأسف كرده ذكر كرده اند و ارزش كتاب خود را پايين آورده اند. كسي چون ذبيح الله صفا حتي با دادن ارجاع كه از قفطي استفاده كرده است بدون هيچ توضيح ديگري كه قفطي در چه سالي زيسته است و چند قرن بعد از حادثه دروغين بوده است بيشتر توانسته است ذهن خوانندگان را پر از اوهام نمايد چرا كه خوانندگان از كجا در مورد قفطي بدانند به خيال اينكه چون ذبيح الله صفا به وي ارجاع داده است پس روايت درستي مي باشد اين وظيفه علمي و تاريخي ذبيح الله صفا بود كه تعصب مانع از ارائه آن شده است.

متأسفانه كساني كه علم تاريخ را داستانهايي چند مي دانند سخت در اشتباهند، تاريخ علمي است كه اگر به درستي بررسي و تحقيق نشود مردمان بيشماري را به دام گمراهي خواهد افكند. چرا كه متعصباني همچون عبدالله مستوفي، تتوى و آصف خان قزوينى در تاريخ كم نيستند و عوام مردم نيز از كجا بدانند اينان كيستند، كدام روايت راست و كدام دروغ مي باشد، عوام به خيال آنكه كتاب فلان كس تاريخي مي باشد مي پندارند هر چه در آن است درست مي باشد.

کتابسوزی در ايران:

اولين كسي كه در تاريخ روايت سوزاندن و در آب انداختن كتابها را در ايران توسط سعد بن ابي وقاص نوشت، ابن خلدون متوفي 808هـ. مي باشد و بعد از او حاجي خليفه متوفي  1067هـ بود.[15] اگر روايت عبداللطيف 600 سال بعد از فتح اسكندريه نوشته شده، روايت ابن خلدون حدود 750 سال بعد از فتح ايران نوشته شده است يعني تا هفت قرن و نيم هيچ مورخي در هيچ كتابي سخني از آن نياورده است و متاسفانه ابن خلدون همچون بعضي اشتباهات ديگرش كه به عنوان مثال در سخن از فتوحات اسلامي در فتح “ايذج” هم به جاي شهر ايذج شهر “آمِد” را نوشته است و باعث شده كه خانم فائزه محمد عزت در پايان نامه خويش به نام “الكورد في اقليم الجزيره و شهرزور في صدر الاسلام من 16 الي 132هـ” اشتباهي بزرگ را در مورد فتح آمِد مرتكب شود به طوري كه حتي در نتيجه پايان نامه خويش نيز بدان استناد كرده است.[16] ابن خلدون با درج اين روايت غير مستند كتابسوزي، بسياري از كسان را گمراه و آتش تعصب و كينه را در وجود كساني چون عبدالله مستوفي[17]، ذبيح الله صفا [18]،  و  مرتضی راوندی[19] شعله ور ساخت.  مرتضی راوندی نیز در کلام متناقض خود از یک سو چنین می نگارد:  اعراب جاهل كليه كتب علمى و ادبى را، به عنوان آثار و يادگارهاى كفر و زندقه، از بين بردند. [20] و از سوی دیگر در باره متون باقی مانده از زبان پهلوی می نویسد: درباره مبانى ادبيات فارسى، تاكنون محققان و دانشمندان ايرانى و خارجى تحقيقات فراوانى انجام داده و به اين نتيجه رسيده اند كه زبان پهلوى نياى زبان فارسى امروزى ماست. دكتر «ا. و. وست» «1»، كه شايد بزرگترين محقق اروپائى در اين زمينه باشد، مقدار آثارى را كه از اين زبان باقيمانده است، به تقريب از جهت حجم برابر تورات مى داند، اين نوشته ها بيشتر دينى و مربوط به مراسم كيش زرتشت مى باشد، علاوه بر اين آثار، نوشته هاى ديگرى نيز بر روى سنگ ها و سكّه ها و جواهرها باقى مانده است، كه از نيمه هاى قرن سوم ميلادى به بعد به يادگار مانده اند. [21]

راوندی از یک سو به نابودی تمام منابع ایران باستان اشاره می کند و از سوی دیگر آثار باقی مانده از زبان پهلوی را به اندازه حجم تورات می داند. آنان هیچ گاه دقت نمی کنند چرا که اگر تمامی کتب علمی و ادبی توسط مسلمین نابود گشت پس نهضت ترجمه در دوره عباسیان به چه معناست؟ پس ابن مقفع ایرانی کتابهایی را که از پهلوی ترجمه کرد را از کجا آورد؟ بلاذری عهد اردشیر را از کجا آورد و به عربی ترجمه کرد؟ تاریخ خود جواب متعصبان را می دهد.

اگر چه عبدالحسين زرين كوب در دو قرن سكوت به کتابسوزی استناد كرده است اما خود 6سال بعد از چاپ اول كتابش در مقدمه چاپ دوم در مورد تعصب خويش چنين ميگويد: «نمي دانم از خامي يا تعصب، نتوانسته بودم به عيب و گناه و شکست ايران به درست اعتراف کنم. در آن روزگاران، چنان از شور و حماسه لبريز بودم که هر چه پاک و حق و مينوي بود از آن ايران مي دانستم و هرچه را از آن ايران- ايران باستاني مي گويم- نبود، زشت و پست و نادرست مي شمردم.[22] وي بعدها با نوشتن كتاب كارنامه اسلام افسانه كتاب سوزي مسلمين را رد كرد. [23] حسن ابراهيم حسن[24] و … نيز اين روايت را رد كرده اند.

دولتشاه سمرقندی متوفی قرن 9 در کتاب خویش به نام تذکره الشعرا به قول خود حکایتی را نقل می کند که در آن عبدالله بن طاهر ایرانی دستور داد تا کتابهای عجم و مغان را بسوزانند. [25] اگر به دقت به این روایت نگاه کنیم دولتشاه سمرقندی به هیچ منبعی اشاره نکرده و آن را به صورت حکایت نقل میکند و از سوی دیگر دولت شاه حدود 600 سال با عبدالله بن طاهر فاصله زمانی داشته است و تا زمان وی هیچ یک از مورخین این روایت بدون اصل و منبع را ذکر نکرده اند بنابراین به هیچ وجه نمی توان به آن استناد کرد.

بعضی از کسان نیز به روایت بدون منبع ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه اشاره می کنند که قتیبه بن مسلم دردوره حجاج بن یوسف ثقفی هیربدان و عالمان به علوم و خط خوارزمی را بکشت و متفرق ساخت و کتب و نوشته های آنان را بسوخت[26]

ابوریحان بیرونی اگر چه عالمی بزرگ بود اما در این روایت بدون منبع، گویا خود نیز به آن باور نداشته چرا که در کتاب دیگرش به نام الصیدنه فی الطب حقیقت علمی بودن زبان خوارزمی- که زبان مادری خود بوده – را به طور کلی رد کرده و می نویسد:

هرچند که هر ملتی گویش خود را زیبا می پندارد، به آن خو گرفته وبه هنگام نیاز همراه معاشران و امثال خود آن را به کار می برد. من این را با خود قیاس می کنم: اگر علمی به آن زبان [خوارزمی] که مطلوب طبع من است جاودانه شود، چنان بیگانه نماید که شتر بر ناودان و زرافه در آبراهه. [27]

دکتر زرین کوب نیز می نویسد: آنچه هم بیرونی راجع به نابود شدن کتب خوارزمی گفته است مشکوک است و به هر حال مویّد این واقعه نمی‌تواند بود. [28]

اگر به دقت به تمامی این روایتهای مجعول نگاه کنیم خواهیم دید که منبع و سرچشمه تمامی آنها خلط تاریخی با داستان کتابسوزی اسکندر مقدونی می باشد که در اذهان ملت ایران هنوز باقی بود.

چرا که گردیزی در مورد یورش اسکندر به ایران چنین می نویسد: ((اسکندر، عَلَم هاي ايشان که مرايشان را هاربدان خوانند همه بکشت، و کتاب ها که اندر دين مغان و زردشتي بود همه بسوخت.)) [29]

نگارنده مجمل التواريخ مي نويسد: ((چون اسكندر رومى زمين ايران بگرفت، او را حسد خاست بر علما و موبدان ايران، پس همه حكيمان را با كتابها جمع كرد، و آنچه خواست ترجمه فرمود، و به يونان فرستاد[نزديك] ارسطاطاليس، و هر چه از كتب پارسيان بود، سوخت، و همه موبدان و عالمان را بفرمود كشتن، و كس نماند كه علمى بواجب بدانستى، يا تاريخى نگاه داشتى، و همه اخبار و علوم منسوخ گشت.)) [30]

متاسفانه جو ملی گرایی حاکم بر مورخان در دوره معاصر آنان را به نوشتن هرآنچه ابلیس لعین خواست سوق داد تا ملتی را گمراه و از اسلام و ایمان دور گردانند و نه تنها اصحاب رضی الله تعالی عنهم بلکه گه گاهی رسول الله صلی الله علیه و سلم را نیز آماج سخنان پوچ و بی سند خود کردند.

هدف از نقل تمامی این روایات بی سند تنها دور کردن ملتیست که 1400سال ایمان را به کفر ترجیح و سجده بر خالق را بر هر سجده دروغینی ترجیح داده اند.

یکی از عقاید شومی که تمام جهان اسلام را فرا گرفت «ملی گرایی» بود و برای هر ملتی اینگونه رواج دادند که آمدن اسلام به زیان بوده است و مردمان قبل از اسلام در مدینه ای فاضله زیسته اند؛ از سوی دیگر دشمنان با رواج نژاد پرستی بهتر توانستند هدف خویش را دنبال کنند و ملت یک پارچه اسلام را پراکنده سازند. در این میان این مورخ است که باید جامعه را بیدار کند و از تلبیسهای شیطان برهاند.

در پایان شايسته است كه نظرات سه تن از استادان مشهور به نقل از وبلاگ دژنبشت  ذكر گردد:

دکتر فرانز رزنتال، استاد دانشگاه ییل در ذیل جمله نقل شده توسط ابن خلدون در پاورقی این کتاب گفته ابن خلدون را که خلیفه دوم دستور به سوزاندن کتاب‌های ایرانیان داد، را کپی‌ برداری از “افسانه مشهور” سوزاندن کتابخانه اسکندریه توسط مسلمانان می‌‌داند.[31]

کلی ترامبل، نویسنده کتاب “کتابخانه اسکندریه” بر این باور است که اکثر دانشوران امروزی داستان تخریب کتابخانه اسکندریه به دست مسلمانان را نامعتبر می‌‌دانند.[32]

دکتر برنارد لوییس، استاد دانشگاه پرینستون، در مقاله‌ای دلایل خود را بر جعلی بودن کتابسوزی اسکندریه مصر توسط اعراب ارائه می‌‌کند و به ریشه یابی‌ به وجود آمدن چنین ادعائی می‌‌پردازد. او با اشاره به شباهت روایت ابن خلدون در دستور عمر به سوزاندن کتاب‌های ایرانیان با دستوری که از وی در سوزاندن کتابخانه اسکندریه نقل می‌‌شود نتیجه می‌‌گیرد که این هر دو ادعا از جنس باور‌های عامیانه هستند.[33]

به اميد روزي كه محققين و سال نگاران در نوشته هاي خويش هر نوع تعصبي را به كنار نهند. و با ذهني باز و بدور از هر نوع دشمني به باز سازي وقايع بپردازند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[1] – عبد اللطيف بن يوسف البغدادي، الإفادة والاعتبار في الأمور المشاهدة والحوادث المعاينة بأرض مصر، مطبعة وادي النيل، الطبعة: الأولى، 1286 هـ . ص28.

[2] – جمال الدين علي القفطي، أخبار العلماء بأخيار الحكماء، المحقق:إبراهيم شمس الدين، دار الكتب العلمية، بيروت – لبنان، الطبعة: الأولى 1426 هـ – 2005 م، ص265-266.

[3] – نگاه كنيد به تاريخ سياسي اسلام ، حسن ابراهيم حسن، ترجمه ابوالقاسم پاينده، سازمان انتشارات جاويدان، چاپ ششم 1366، ص 275.

[4] – نگاه كنيد به عبد الرحمن بن عبد الله بن عبد الحكم المتوفى(المتوفي 257هـ)، فتوح مصر والمغرب، مكتبة الثقافة الدينية، 1415 هـ ،ص205و  أحمد بن يحيى البَلَاذُري (المتوفى: 279هـ)، فتوح البلدان، دار ومكتبة الهلال- بيروت 1988 م، ص 217- 221.

[5] – عبدالحسين زرين كوب، كارنامه اسلام، تهران: انتشارات امير كبير، 2535ص 43.

[6] – نگاه كنيد به : عبد الرحمن بن عبد الله بن عبد الحكم، فتوح مصر والمغرب، بي جا : مكتبة الثقافة الدينية، 1415 هـ.

[7] – تاريخ سياسي اسلام،ص 279- 280.

[8] – قاضى احمد تتوى، آصف خان قزوينى، تاريخ الفي، تحقيق غلام رضا طباطبايى مجد، انتشارات علمى و فرهنگى، تهران: چاپ اول 1382ش،  ج 3، ص: 2121- 2122.

[9] – نگاه كنيد به : صاعد بن احمد بن صاعد اندلسي، نشره و ذيله بالحواشي و اردفه بالروايات والفهارس الاب لويس شيخو يسوعي، مطبعه الكاثوليكيه للاباء اليسوعيين، بيروت 1912.

[10] – تاريخ الفي ، ج 3، ص: 2122.

[11] – قاضى احمد بن محمد غفارى كاشانى، تاريخ نگارستان، تحقيق مرتضى مدرس گيلانى، تهران :كتابفروشى حافظ، چاپ اول، 1414ق. ص: 207.

[12] – عبدالله مستوفى، شرح زندگانى من، تهران: چاپ پنجم 1384ش. ج 1، ص 322- 324.

[13] – ذبيح الله صفا، تاريخ ادبيات در ايران، تهران: انتشارات فردوس، چاپ هشتم1378ش، ج 1، ص: 88.

[14] – تاريخ اجتماعى ايران، مرتضي راوندي، تهران: انتشارات نگاه1382ش، ج 2، ص: 50.

[15] – مصطفى بن عبد الله كاتب جلبي القسطنطيني المشهور باسم حاجي خليفة أو الحاج خليفة، كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون، مكتبة المثنى – بغداد (وصورتها عدة دور لبنانية، بنفس ترقيم صفحاتها، مثل: دار إحياء التراث العربي، ودار العلوم الحديثة، ودار الكتب العلمية)1941م، ج1،ص680.

[16] – فائزه محمد عزت، الكورد في اقليم الجزيره و شهرزور في صدر الاسلام من 16 الي 132هـ ، جامعه الصلاح الدين، 1412ق|1991م. ص 94- 137.

[17] – شرح زندگانى من، ج 1، ص 324 .

[18] – تاريخ ادبيات در ايران، ج 1، ص 89.

[19] – تاريخ اجتماعى ايران، ج 2، ص 51.

[20]- همان.

[21]- همان، بخش 1ج 8، ص: 24.

[22] – عبدالحسين زرين كوب، دو قرن سكوت، تهران: انتشارات سخن، 1380ش، ص19-20.

[23] – كارنامه اسلام، ص 42-43.

[24] – تاريخ سياسي اسلام، ص 276.

[25] دولت شاه سمرقندی، تذکرة الشعرا، به اهتمام و تصحیح ادوارد براون، تهران: انتشارات اساطیر، 1382، ص 30.

[26] ابوریحان بیرونی، آثار الباقیه عن القرون الخالیه،  تصحیح پرویز اذکایی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1380، ص90 و ص 107.

[27] ابوریحان بیرونی، الصیدنه فی الطب، ترجمه باقر مظفرزاده، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، چاپ اول 1383، ص 168. و مرتضی مطهری، خدمات متقابل اسلام و ایران، انتشارات صدرا، انتشارات صدرا، چاپ دوازدهم 1362، ص319-320.

[28]  كارنامه اسلام، ص 43.

[29]عبدالحي بن ضحاک گرديزي، تاريخ گرديزي، چاپ اول، تحقيق عبدالحي حبيبي، تهران: دنياي کتاب، 1363ش، ص 58.

[30] نواده مهلب پسر محمد پسر شادى، مجمل التواريخ و القصص، تحقيق ملک الشعراي بهار و بهجت رمضانى، تهران: کلاله خاور، بي تا، ص 10.

-[31] The Muqaddimah, an introduction to history By Ibn Khaldun, translated by Franz Rosenthal, p. 373

-[32] Kelly Trumble, The Library of Alexandria, Robina MacIntyre Marshall, p. 51

-[33] Lewis, Bernard. “The Vanished Library”. The New York Review of Books. 37(14). 27 September 1990 .

 

13 پاسخ برای “کتاب سوزی مسلمانان افسانه یا واقعیت؟؟/ دانا مهرنوس

  • ناشناس در تاریخ فروردین 5, 1400 گفت:

    سلام
    دیدگاه شما به سند داشتن اشتباه است تاریخ علمیست که چند درصد ان مستند است

  • هادی محمودی – کارشناسی ارشد تاریخ اسلام – دانشگاه خوارزمی در تاریخ مرداد 24, 1395 گفت:

    هادی محمودی – کارشناسی ارشد تاریخ اسلام – دانشگاه خوارزمی
    .
    بر اساس معتبر ترین و موثق ترین منابع نظر و نوشتار آقای مهرنوس کاملا صحیح و درست است .
    .
    اما ذکر چند نکته در تائید نوشتار ایشان لازم است :
    .
    ۱) در تاریخ قاعده اصلی این است در تائید یک فرضیه باید ابتدا منابع متقدم آن را تائید کنند (یعنی منابع نزدیک به واقعه ) و سپس به منابع متاخر ؛ جالب این است که در هیچکدام از منابع اولیه در خصوص آتش سوزی کتابخانه توسط مسلمانها هیچ مطلبی وجود ندارد و اصولا کتابسوزی توسط مسلمانها در درجه اول مربوط به منابع تاریخی دوره صفویه و در درجه دوم منابع تاریخی مستشرقین دوره معاصر(آن هم مستشرقینی که بیشتر سمت سیاسی داشته اند تا شخصیتی علمی ؛ نظیر برناد لویس و …)
    .
    ۲) تمامی مستشرقین و موءرخرین اروپایی و آمریکایی معتقدند که سرمنشاء رنسانس علمی در اروپا ریشه در علوم اخذ شده از مسلمانها در جریان جنگ های صلیبی است و اساسا تمامی علوم معاصر جهان وام دار نهضت علمی مسلمانان در قرون وسطی است ؛ پس چگونه امکان دارند مسلمانانی که سرمنشاء علم و علم اندوزی بوده اند اقدام به کتاب سوزی کرده باشند .

    • دانا مهرنوس در تاریخ مرداد 24, 1395 گفت:

      تشکر فراوان از کاک هادی محمودی

  • ناشناس در تاریخ مرداد 22, 1395 گفت:

    با سلام و خسته نباشی خدمت شما نویسنده خوش قلم.ده دستان زور زور خوش بیت،زور جالب بو.

    • دانا مهرنوس در تاریخ مرداد 23, 1395 گفت:

      سلام
      ممنونم بزرگوارید
      نظر لطفتونه

  • عبدالله پاسالاری در تاریخ مرداد 22, 1395 گفت:

    داناجان تبریک میگم بااین قلم وسبک نگارشتان بسیارخوشحال شدم که جای هیچ گونه شک وشبهه ای باقی نگذاشته اید.وسکوت چندین ساله خطه ی اورامانات رادرمورداین افسانه موهوم شکستید.این مقاله شماخوداتمام حجتی است برای بستن پرونده ی سوال موهومی که درذهن عوام جامعه توسط معاندین ودشمنان دین انداخته شده .اگردرسرای سعادت کس است …زگفتارسعدی حرفی بس است.امیدوارم برانی قلمتان همچنان باقی بماند.عبدالله پاسالاری

    • دانا مهرنوس در تاریخ مرداد 23, 1395 گفت:

      سلام بر استاد عزیز کاک عبدالله پاسالاری
      شما لطف دارید
      امیدورام که سربلند دنیا و آخرت باشید.

  • اورامان در تاریخ مرداد 21, 1395 گفت:

    به لحاظ منطقی هم کتابخانه مخصوصا بخش علمی آن یکی از بزرگ ترین گنج هایی است که به دست فاتحان می افتد و حتی اگر کتابخانه ای در زمان جنگی بسوزد احتمال آنکه مغلوب آن را بسوزاند بیشتر است از آن که غالب حال چه رسد به کتابهایی که بر چرم نوشته شده باشند. شاید با رواج کاغذ زمینه های این باور هم ایجاد شده کاغذ که کم کم از صده های دوم و سوم هجری از سمرقند وارد بلاد اسلامی شده و صنعتش رونق گرفت به مانند چرم قابل بازیافت و شستشو نبود و…

    • دانا مهرنوس در تاریخ مرداد 22, 1395 گفت:

      سلام برادر ممنونم از نظرتان تشکر

  • ...ولدبیگی در تاریخ مرداد 20, 1395 گفت:

    با تشکر از محقق جوان و اینده دار جناب اقای دانا مهرنوس
    بسیار زیبا و کامل موضوع را بیان کردید و با توجه به توضیحات و منابع ارایه شده جای هیچ اگر و امایی باقی نمانده
    سربلند و عاقبت بخیر باشید

    • دانا مهرنوس در تاریخ مرداد 22, 1395 گفت:

      سلام آقای ولدبیگی ممنونم بزرگوارید

  • ناشناس در تاریخ مرداد 20, 1395 گفت:

    یک سوال داشتم شاید خیلی به بحث مرتبط نباشد:

    تفاوت فتح و تصرف و اشغال چیست؟
    مثلا چرا بیشتر عنوان می شود مغولان به ایران یورش بردند و ایران را تصرف کردند.
    اما می گوییم سپاه اسلام ایران را فتح کرد
    یا نادر شاه افشار هند را فتح کرد
    اما می گوییم اسکندر مقدونی ایران را تصرف کرد؟

    • دانا مهرنوس در تاریخ مرداد 22, 1395 گفت:

      سلام برادر

      فتح بیشتر برای
      پیروزی بر بلاد غیر مسلمان به کار می رود

پاسخ دادن به هادی محمودی – کارشناسی ارشد تاریخ اسلام – دانشگاه خوارزمی لغو پاسخ