پ 09 فروردین 1403 ساعت 17:09

به سوی ژئوپارک هورامان…/ دکتر سید مختار هاشمی

به سوی ژئوپارک هورامان…/ دکتر سید مختار هاشمی

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:دکتر سید مختار هاشمی در فیستوال فرهنگی، ادبی و هنری هورامان در پالنگان که در آخرین روزهای سال 94 برگزار شد،در گزیده ای از سخنرانی خود به اهمیت و جایگاه آب و نقش آن در زندگی آینده بشری و پیش به سوی ژئوپارک هورامان اشاره کردند که متن کامل سخرانی ایشان خالی از لطف نیست: […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه:دکتر سید مختار هاشمی در فیستوال فرهنگی، ادبی و هنری هورامان در پالنگان که در آخرین روزهای سال 94 برگزار شد،در گزیده ای از سخنرانی خود به اهمیت و جایگاه آب و نقش آن در زندگی آینده بشری و پیش به سوی ژئوپارک هورامان اشاره کردند که متن کامل سخرانی ایشان خالی از لطف نیست:

 پایان سال مژده ی بهار میدهد… بهار شادی.. گل و گلزار….پوشش سبز و طبیعت زیبا….اما مدت مدیدی است که مژده بهار طبیعت همراه خود پیام آور شادی نبوده…..نوروز امسال تفاوتی با سالهای قبل دارد….سیروان برای اشک کانی بل و….14 چشمه که زاگرس با سخاوت در دل خنک خود قرار داده و می خروشاند،می نالد.
امسال دل سوزان ما با خروش کانی بل آرام نمیشود. بنا به گفته استاد عالیقدر دکتر بایزید مردوخی:زیان آبگیری سد داریان تا ابد جبران نمی شود و سدسازی تهدید بزرگی برای تمدن هورامان است.مختار هاشمی (5)
همیشه کانی بل در شعر و موسیقی و کلام و باور پیران هورامان جایگاهی داشته….کودکان هورامان این شعر را با هم زمزمه میکردند:

شاهو هه رسی مه ریژو جه هانه و بلی
سیروان خه مش مه کیشو جه ناخو دلی

در این تعبیر شاعرانه همدردی سیروان با شاهو توسط خروش کانی بل امکان پذیر است،باید از کانی بل و منابع آب کارستی هورامان و زاگرس حفاظت شود،هورامان یک تمدن است دارای ارزش جهانی.

هورامان دارای تمدن عریق است و از عناصر مهمی تشکیل شده است از جمله:
?معماری منحصر به فرد روستاهای منطقه
?روش های مخصوص باغداری
?ویژگیهای تولید صنایع دستی
?تکنولوژی سنتی تولید و نگهداری مواد غذایی (خشکبار)
?تکنولوژی سنتی تولید پوشاک (تن پوش- پاپوش)
?فرهنگ و باورهای آیینی و اماکن مقدس و مساجد
?نحوه مخصوص زندگی (ییلاق و قشلاق)
?قرار گرفتن در زاگرس و شاهو و مناظر زیبا و منابع زیاد از جمله آب، خاک، فلور و فون زیاد و تنوع زیستی بالا…..از روانسر تا مریوان هورامان بخش مهمی از کردستان عراق و ایران می باشد.

هورامان آثار تاریخی زیادی دارد که در وهله اخیر ما بین اسپریز و هجیج آثار دوران پارینه سنگی که به 70 هزار سال قبل برمی گردد کشف شده… و هنوز سایت های تاریخی زیادی برای واکاوی وجود دارد.مختار هاشمی (3)

هورامان دارای تنوع زیستی بالا و گیاهان و جانوران زیادی وجود دارد. مدتی قبل دو گونه گیاهی منحصر به هورامان که جرو ذخایر ژنتیکی فلور جهان است ثبت شده است،هورامان را خوب نشناخته ایم و باید شناخت بیشتری پیدا کنیم و می بایست در چارچوب حفاظت محیط زیست و اکوسیستم غنی ژئو پارک هورامان تعریف شود و برای ثبت جهانی آماده گردد.

در حال حاضر سازمان میراث فرهنگی در استان های کردستان و کرمانشاه برای ثبت جهانی هورامان اقداماتی انجام داده و نقاط قوت هورامان عبارتند از:

? طبیعت زیبا و بکر
?بزرگترین رودخانه سیروان و سرشاخه های آن
?مناظر خلاب و اشکال مختلف ژئومورفولوژی
?تنوع زیستی فون و فلور
?وجود ذخایر شیلات و اقتصاد مولد محلی
?آثار تاریخی زیادی که به آن اشاره گردید

باید پتانسیل های هورامان را بهتر بشناسیم و از این راه توسط مجامع محلی بهتر حفاظت و صیانت شود. جوامع محلی در هورامان نباید این فرصت را از دست بدهند برای تدوین برنامه اقدام یرای حفاظت محیط زیست این منطقه شامل حفاظت از:

?هوای پاک منطقه
?منابع آب اعم از رودخانه ها و چشمه ها و عموما منابع طبیعی.مختار هاشمی (1)

توریسم سازگار با محیط زیست یا اکوتوریسم

آمدن مهمانان و توریست ها به منطقه باید با محیط زیست سازگاز باشد. گردشگری به این معنی نیست که:هتل های بزرگ ساخته شود،
کوهستان شاهو و منایع طبیعی نابود شود و جاده های بیشتری ساخته شود.
باید امکانات رفاهی برای گردشگران با توجه به حفظ محیط زیست و وضعیت اجتماعی و احترام به فرهنگ و تاریخ هورامان تهیه شود.
بنابراین،جوامع محلی و اهالی هورامان می توانند پاسبان و پاسدار این تمدن شوند و مدیریت منابع طبیعی بدون حضور این جوامع محلی امکان پذیز نیست.

میراث باستانی حکمرانی منابع طبیعی در هورامان

میراث عظیم این منطقه در زمینه مدیریت منابع طبیعی (آب و خاک) قابل تحسین است. قانون آب و آبیاری چند هزار ساله حاکم است:
?نظام تخصیص و تقسیم آب معروف به آژین برای سیستم آبیاری
?سیستم تقسیم و تخصیص مراتع برای دامداری پایدار
?نطام اقتصادی مولد سازگار با طبیعت و محیط زیست

بنا بر این لازم است که این نوع سیستم حکمرانی منابع طبیعی مبتنی بر جوامع محلی که بر اساس دانش بومی استواز است، احیا شود و مورد مطالعه و بررسی بیشتر واقع گردد.

پیشنهاد:ایجاد دبیرخانه دایمی هورامان شناسی زیر مجموعه کوردشناسی که معنای بیشتر از کوردولوجی دارد و شامل ابعاد مختلف زندگی انسانی در این منطقه است، پیشنهاد میگردد.می توان با یک رویکرد تاریخی شروع کرد. هورامان، البته نمی توان مرز مشخصی زا برایش تعریف کرد و بسیار وسیعتر از مرزهای ژیوپولتیک کنونی است. تعاریف مختلفی از هورامان شده است اما این قسمت از کردستان در عراق و ایران قرار دارد و شامل 3 منطقه است:هورامان تخت،لهون (لون) و ژاوه رود و گاوه رودمختار هاشمی (2)

باید با رویکرد یکپارچه به این اجزا نگاه کرد. این مرزها از لحاظ سیاسی دارای اهمیت است و جوابگوی ابهاد مختلف زندگی این منطقه را نمیدهد. البته هورامان ناسی زیر چتر کوردناسی یا کوردستان ناسی معنادار است و هویت خود را نمایان میکند.

گویش کوردی هورامی گویش فرهنگی است

احیانا کلمه هورامان به گویش کوردی هورامی لینک می شود و هورامان شناسی در قالب زبان شناسی (lingustic) و یا کوردولوجی (kurdology) مورد بررسی قرار می گیرد. اما ماموستا جمال نه به ز (1974) در کتاب خود تاریخ مختصر کوردشناسی در اروپا به این اشاره دارد که کوردناسی وسیعتر از کوردولوجی است؛ بر همین مقیاس هورامان شناسی باید گوشه های مختلف زندگی، روشنفکری و فرهنگی این منطقه را ور بر میگیرد. لذا باید گویش کوردی هورامی را به عنوان زبان مستقل در نظر نگیریم همانطور که دهخدا در لغتنامه اش گویش کوردی هورامی را یک زبان مستقل پنداشته است چون دستوز زبان محکمی دارد (نگاه شود به تاریخ سلاطین هورامان قاضی عبدالله شیدا مردوخی).

این رویکرد که هورامی را جدا از زبان کوردی می داند یک مفهوم زبان شناسی کامل نیست. در هورامان لهجه های کوردی دیگر وجود دارد مانند سورانی: برای مثال روستاهای تنگیسر و محراب (میراو) سورانی صحبت می کنند در کنار منبر (نییر) که گویش هورامی دارند.
حضرت مولوی کورد در سرشاته و در منطقه تاوگوزی کورد سورانی بوده اما به گویش هورامی شعر گفته است و خیلی از شعرای کورد غیر هورامی هورامی سروده اند و احساسات خود را ابراز کرده اند.

گویش هورامی بخشی لا ینفک از زبان کوردی است و از قدیم این گویش شیرین مورد توجه اهل علم وادب بوده و هنوز هم ادامه دارد.هورامی گویشی فرهنگی است و جداکردن آن از زبان کوردی اساس علمس محکمی ندارد.دبیرخانه دایمی هورامان شناسی می تواند برای غنای فرهنگ کوردی تاثیرگذار باشد.