پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه: عبارت رأی اولی‌ها! مفهومی را به ذهن متبادر می‌کند که همه ما با آن آشنا هستیم و حسی را القا می‌کند که کمابیش همه روزی دستخوشش بوده‌ایم؛ حسی خوب!!

رأی اولی‌ها گروهی هستند که بر اساس قوانین انتخاباتی کشور برای اولین بار حق حضور در انتخابات سیاسی کشور را پیدا می‌کنند. رأی اولی‌های انتخابات 7 اسفند متولدین 1376 هستند که 1799280 نفر از جمعیت رأی دهندگان کشور در این انتخابات را تشکیل می‌دهند.

در هر انتخاباتی درباره رأی اولی‌ها گفته می‌شود که حضور رای اولی‌ها در افزایش نشاط و شور فضای انتخاباتی مؤثر است. در این برهه زمانی نیز شاهد تشکیل محفل‌هایی تحت عنوان گردهمایی یا جشن تکلیف سیاسی رأی اولی‌ها باحضور افراد شاخصی چون وزیر آموزش و پرورش، رؤسای ادارات آموزش پرورش، امامان جمعه شهرها و .. هستیم. با این اوصاف و پی بردن به اهمیت مسأله  این سؤال ذهن نگارنده را مشغول می‌کند: شرکت این نسل در انتخابات تا چه میزان بیانگر مشارکت سیاسی واقعی است؟

 از نظر علمای سیاست تنها شرکت در انتخابات و رأی دادن شاخص خوبی برای مشارکت سیاسی نیست؛ چرا که بین مشارکت آگاهانه، ارادی و واقعی با مشارکت اجباری، برانگیخته و ناآگاهانه تفاوت بسیاری وجود دارد.

مشارکت سیاسی به طورکلی فعالیت داوطلبانه‌ی اعضای یک جامعه در انتخاب حکام و نیز در شکل‌گیری سیاست‌های عمومی کشور است. اما  برای آنکه شهروندان به نحوی مطلوب‌تر بتوانند ترجیح‌های خود را ابراز و نمایندگانشان را انتخاب کنند باید از حداقل آگاهی در زمینه نظام سیاسی و اجتماعی خود بر خوردار باشند.

آگاهی سیاسی یک فرد دربرگیرنده طرز تلقی‌ها و ارزیابی او از مسائل خاص سیاسی، شخصیت‌ها و حوادث سیاسی است.از جمله شاخص‌های آگاهی سیاسی می‌توان به آگاهی از حقوق سیاسی خود، آگاهی از رویدادهای کشوری و بین المللی، آگاهی و ارزیابی از نقش‌ها، نهادها و فرایند‌های سیاسی و اطلاعات از روند مبارزات سیاسی و … اشاره کرد.در راستای اهمیت آگاهی سیاسی در حکومت‌های مردمی کارپینی و کتر استدلال می‌کنند که شهروندان آگاه بهتر می‌توانند منافع شخصی خود را تشخیص دهند و بهتر می‌توانند نفع فردیشان را با افکار و  انگاره‌های خاص درباره دنیای سیاست ارتباط دهند.بنابراین آگاهی سیاسی از مهم‌ترین عوامل مؤثر در نگرش سیاسی و به تبع آن رفتار سیاسی افراد است و شاخص خوبی برای تبیین و تحلیل رفتار انتخاباتی شهروندان می‌باشد.

منابع کسب آگاهی

یکی از منابع کسب آگاهی، گروههایی است که فرد به عضویت آنها درمی‌آید. بدین صورت افراد آنگونه می‌اندیشند که از نظر اجتماعی در آن موقعیت به سر می‌برند. بنابراین مدرسه، موقعیت خانواده و پایگاه اجتماعی والدین و میزان شرکت در انجمن‌ها و گروههای مختلف در آگاهی فرد مؤثر است.

از سوی دیگر  در جهان به شدت مجازی عصر حاضر رسانه‌های جمعی نوین یکی از ابزارهای اساسی و مؤثری هستند که نقش آگاهی بخشی سیاسی‌ـ‌اجتماعی را برعهده دارند. نقش رسانه‌ها در بیان تحولات سایر جوامع و ارزیابی این تغییرها در شکل دادن به افکار عمومی قابل ملاحضه است. به‌خصوص اینکه دسترسی به این منابع و کسب اطلاع از آنها بدون محدویت سنی، جنسی، زمانی و مکانی است و گستره استفاده از این ابراز جهت کسب آگاهی وسیع‌تر است.

رأی اولی‌ها و آگاهی سیاسی

به زعم نگارنده واقعیت امر درباره جوانان رأی اولی حاکی از پایین بودن آگاهی سیاسی آنهاست. در گیر‌و‌دار انتخابات پیش‌رو پای صحبت هر رأی اولی بنشینی؛ تنها بیانش درباره اولین انتخابش” احساس خوب” است و بس. تعداد کمتری از این جوانان حتی درباره مهم‌ترین رویداد سیاسی سال تولدشان آگاهی دارند و عده‌ی معدودی با جریانهای سیاسی کشور آشنا هستند. در بین این جوانان کمتر کسی پیدا می‌شود که برای شخص مورد انتخابش شاخص‌ها و پارامترهایی داشته باشد. حتی وقتی از آنهایی که تصمیمشان عدم شرکت در انتخابات است، دلیل تصمیمشان را جویا می‌شوی از پاسخ دادن امتناع می‌کنند.

دلایل پایین بودن آگاهی سیاسی رأی اولی‌ها

درست است که جوانان ما امروز بیش‌تر از سلف خود در معرض سیل اطلاعات هستند، حتی از والدینی با پایگاه اجتماعی بالا و تحصیلات عالی و به تبع آگاه‌ برخورداند و در مدرسه با انتخابات شورای مدارس کمابیش در معرض انتخابات بوده‌اند.  اما هیچ یک از اینها باعث نشده است درباره‌ی انتخاب اولشان در عرصه‌ی سیاست به صورت جدی بیندیشند.

دلایل این مساله را به صورت خلاصه می‌توان اینگونه برشمرد:

• تاثیر بی تفاوتی و نا‌امیدی سیاسی سلف این نسل بر آنها
• ضعف‌های فرهنگی جامعه و رواج بیش از حد مصرف‌گرایی
• فاصله علایق، نیازها و ارزش‌های این نسل با دنیای سیاست
• ضعف جامعه مدنی در کشور
• عملکرد ضعیف آموزش و پرورش و مدارس در آگاهی بخشی سیاسی
• محرومیت و عدم ارضای نیازهای این نسل و حتی سلف آنها

با الهام از تقسیم‌بندی رابرت دال از شهروندان، می‌توان اکثریت رأی اولی‌ها را در زمره شهروندان غیر سیاسی قرار داد که رأی دادن آنها یا از روی وظیفه یا تبعیت از دیگران است.؛ بنابراین رأی آنها شاخص خوبی برای سنجش مشارکت سیاسی واقعی نیست.به زعم نگارنده جامعه ما در حال پرورش شهروندانی به شدت غیر سیاسی است که با تبلیغات یک هفته‌ایی و تشکیل گردهمایی‌ها و همایش‌های رأی اولی‌ها درست چند روز  قبل از انتخابات، آگاهی سیاسی کسب نمی‌کنند.از آنجایی که آگاهی سیاسی شهروندان باید در طول سالیان انباشت شود، قدرت مدارس و معلمین انکار نشدنی است. معلمان باید با تاثیر بر نسل‌های بعدی، فرزندانی پویا، پرسشگر و پژوهشگر تربیت کنند که سازندگان آینده‌ایی بهتر باشند.

در پایان جدا از آگاهانه یا ناآگاهانه بودن انتخاب این نسل باید گفت از آنجایی که میزان برآورده شدن نیازهای شهروندان از عوامل مهم مؤثر در رفتار انتخاباتی است، عملکرد منتخبان می‌تواند مشارکت‌های بعدی این نسل را تضمین کند یا دلخوری و سرشکستگی آنها از فضای سیاسی را به دنبال داشته باشد. اگر انتخاب آنها حل کننده‌ی گوشه‌ایی از مشکلاتشان باشد و بسترهای بهتری برای رشد و ارتقای این گروه فراهم کند، قطعا در انتخاب‌های بعدی با سرزندگی و نشاط بیشتری حضور به عمل می‌رسانند. در غیر این صورت فرض عدم تاثیر انتخاب آنها در تصمیم‌های خرد و کلان کشوری باعث می‌شود از فضای سیاسی سرشکسته شده و تمایل کمتری به مشارکت سیاسی داشته باشند.

نگارنده: مریم محمودی، کارشناس ارشد علوم سیاسی