پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : جلسه شورای عالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی ، عصر دوشنبه 4 آبان 94 برگزار و پیشنهاد لایحه ایجاد مناطق آزاد تجاری صنعتی «بانه-مریوان» به تصویب رسید. نشاط اجتماعی حاصل از این خبر در بانه و مریوان و بازتاب های گسترده ناشی از آن در رسانه های محلی و منطقه ای ، پایگاه تحلیلی زمین و مسکن یانه پاوه را بر آن داشت تا با بررسی موضوع و بازتاب های اقتصادی چنین رخدادی ، به تحلیل خبر حاضر بپردازد.
این تصویب ، پرسش های زیادی را پیش روی ساکنان مناطق کردنشین و بالاخص منطقه بانه – مریوان گذاشته که لزوم انجام پژوهش های مختلف و ارایه نظرات علمی و موثر را در این زمینه دو چندان کرده است.

اما پرسش مهم و بنیادین اینکه : آیا منطقه آزاد بانه – مریوان می تواند به اهداف خود دست یابد و موجبات رشد و توسعه اقتصادی و … را در مناطق حاضر فراهم سازد ؟

آنچه که از گفته های دولتمردان از استاندار کردستان تا نماینده مجلس می توان برداشت نمود اینکه ، دولت مصمم است برای توسعه، عمران و آبادانی استان‌ کردستان ، تدابیر ویژه‌ای بیاندیشد و وضعیت معیشت مردم این مناطق را بهبود بخشد.

حتی برخی مسئولان ، مصوبه ایجاد مناطق آزاد تجاری- صنعتی بانه و مریوان را جهشی برای ایجاد زیرساخت‌ها در استان کردستان اعلام کرده و آن را موجب تسریع در تامین زیرساخت‌های استان دانسته اند. نوشته حاضر با کنار گذاشتن نگاه سیاسی و تبلیغاتی ، صرفا از دیدگاه منابع رسمی و آمارهای علمی می خواهد به این پرسش اساسی پاسخ دهد.

در ماده یک قانون چگونگی اداره مناطق آزاد هدف از تشکیل این مناطق را : تسریع در انجام امور زیربنایی ، عمران و آبادانی و رشد و توسعه اقتصادی ، انجام سرمایه گذاری داخلی و خارجی ، افزایش درآمدهای عمومی ، ایجاد اشتغال سالم و مولد ، تنظیم بازار کار و کالا ، حضور فعال در بارهای جهانی و منطقه ای و صادرات کالا عنوان نموده است.

اندیشه تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد در ایران در دهه 1330 شکل گرفت. با وقوع انقلاب اسلامی ایران ، جزیره کیش به عنوان منطقه تجارت آزاد ایران تعیین و در سال 1368 بر اساس برنامه پنج ساله اول توسعه به دولت اجازه داده شده تا در سه نقطه مرزی کشور اقدام به تاسیس مناطق آزاد تجاری صنعتی کند.

در کشور ما با توجه به حضور کمرنگ اقتصاد ملی در عرصه رقابت جهانی ، ایجاد مناطق آزاد به عنوان عاملی موثر در جهت جبران فرصت های از دست رفته و توسعه صادرات ، ایجاد اشتغال سالم و مولد ، ارتقای جایگاه اقتصادی کشور و بهره مندی از اقتصاد رقابتی مورد توجه و تاکید سیاستگذاران نظام اقتصادی کشور می باشد.

بیشتر اقتصاد دانان معتقدند که تجارت ، موتور رشد و توسعه در جوامع امروزی است.برخی چون آدام اسمیت بر اساس اصل تقسیم کار ، تجارت آزاد را بهترین روش برای توسعه کشورها می دانند و بر مینای همین دیدگاه از طریق تجارت آزاد ، هر کشور می تواند در کالاهایی تخصص پیدا کند که در آنها دارای مزیت مطلق است.

بخشی از مزیت های قانونی مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران عبارتند از : آزادی ورود و خروج سرمایه ، معافیت مالیاتی تا پانزده سال ، تضمین کامل سرمایه های خارجی ، امکان ترانزیت ، امکان مشارکت سرمایه گذاری داخلی و خارجی ، معافیت گمرکی و سود بازرگانی به منطقه ، امکان خرده فروشی کالا ، امکان ورود اتباع خارجی از طریق مبادی ورودی و خروجی.

بررسی عملکرد اقتصادی مناطق آزاد تجاری ایران از نظر انطباق با اهداف اولیه در سه منطقه کیش و قشم و چابهار نشان می دهد که این مناطق توانسته اند سهم زیادی در جذب مزیت های قانونی اینگونه مناطق داشته باشند هر چند سهم کیش در زمینه ایجاد زیر ساخت ها و سرمایه گذاری داخلی و خارجی و درآمدهای عمومی بیشتر از سایر مناطق و سهم قشم در زمینه صادرات نیز بیشتر از سایر مناطق بوده است.
در زمینه جذب مسافرین داخلی و خارجی سهم سه منطقه با تفاوت به نسبت اندکی ، مساوی است. در زمینه جذب درآمد ناشی از گردشگر خارجی نیز این مناطق موفق عمل نموده اند که در آن کیش با توجه به زیرساخت های و تاسیسات زیربنایی بیشتر موفق تر عمل نموده است.

بر اساس پژوهش های مختلف ، عملکرد اقتصادی مناطق آزاد تجاری ایران به طور خلاصه در بخش توسعه صادرات و کسب درآمد ارزی ، هزینه های جاری و عمرانی (تسریع در امور زیربنایی) ، سرمایه گذاری داخلی ، خارجی ، درآمدهای عمومی ، حضور در بازارهای جهانی (صنعت توریسم) مثبت ارزیابی شده ، و بازتاب های اقتصادی ناشی از ایجاد منطقه آزاد تجاری ، بسیار چشمگیرو قابل توجه بوده است. هر چند بررسی اعداد و ارقام هدف نوشته حاضر نیست اما به عنوان مثال در طی یک دوره ده ساله، سرمایه گذاری خارجی در این مناطق تا 60 درصد افزایش یافته است. سهم کسب درآمدهای عمومی هم تا 83 درصد افزایش را نشان می دهد.

منطقه آزاد ارس نمونه دیگری است که در شمال غرب ایران ، نقش آفرینی اقتصادی مهمی را در کارنامه دارد.نمونه کاملا بدیهی تاثیر منطقه آزاد بر توسعه محدوده ای را می توان در نمونه قشم به خوبی مشاهده کرد. جزیره قشم به دلیل موقعیت قرارگیری در جنوب ایران و دور بودن از مراکز جذب جمعیت تا قبل از تاسیس منطقه آزاد قشم از محورهای توسعه به دور بوده است و به جز شهر قشم ، که به عنوان مرکز شهرستان فعالیت های اندکی داشته ، بقیه روستاها در اوج محرومیت قرار داشتند. با ایجاد منطقه آزاد قشم و توسعه فعالیت های سرمایه گذاری ، امروزه شاهد رشد و توسعه شهرهای جزیره هستیم.

بررسی پژوهش ها مختلف در ایران و جهان ، تقریبا تردیدی درباره موفقیت و بازتاب های قابل توجه اقتصادی و … منطقه آزاد تجاری صنعتی بانه – مریوان باقی نمی گذارد . قطعا منطقه آزاد تجاری- صنعتی بانه و مریوان بهترین فرصت برای جلب حضور سرمایه‌گذاران خواهد بود.

در حال حاضر بزرگترین مزیت منطقه آزاد بانه – مریوان قرار گرفتن در گستره جغرافیایی و کریدورهایی پهناور می باشد که از این طریق می تواند به عنوان پل ارتباطی و حلقه اتصال اقتصاد داخل با محیط پیرامونی و به تبع آن اقتصاد داخلی ایفای نقش نماید. در واقع این منطقه می تواند به عنوان کانون اتصال چند استان مرزی ، در دو سوی مرز ، نقش مهمی را در توسعه این مناطق ایفا کند.

بدیهی است در صورت به کارگیری سیاست های کارآمد ، منطقه آزاد بانه – مریوان حتی می تواند به توسعه مناطق پیرامون خود در سراسر استان کردستان و حتی بخش هایی از استان کرمانشاه منجر شود.هر چند ، به راحتی نمی توان انتظار داشت که منطقه آزاد بانه – مریوان بدون بستر سازی موثر ، نقش آفرینی کلان اقتصادی کاملا موفقی ، را به همراه داشته باشد.

بدون شک منطقه آزاد تجاری صنعتی بانه – مریوان اگر به درستی مدیریت شود نقش مهمی در شکوفایی اقتضادی منطقه ایفا خواهد کرد.به هر حال و با توجه به مطالعات موجود ، نوشته حاضر ، اثرات ایجاد منطقه آزاد تجاری بانه و مریوان بر اقتصاد استان کردستان را مهم ارزیابی کرده ، به گونه ای که این منطقه آزاد تجاری می تواند در جذب سرمایه خارجی و در نهایت ایجاد فرصت های اشتغال نقش بسزایی داشته باشد. حتی این پدیده با خود می تواند چالشهای زیست محیطی ، فرهنگی و حتی کالبدی وسیعی را به همراه داشته باشد. اولین بازتاب قابل تامل می تواند در قالب افزایش قیمت زمین و ملک در این شهرها باشد پدیده ای که به قول ایرنا و سال گذشته در مهران روی داد و با اعلام تصویب منطقه آزاد تجاری در شورای عالی مناطق آزاد، بهای مسکن و زمین 30 تا 40 درصد افزایش داشته و تقاضا برای برای خرید زمین و خانه در این منطقه بیشتر شده است.

ورای نگاه به پدیده حاضر از دیدگاه اقتصادی ، مورد بانه مریوان به خوبی نشان داد که داشتن مطالبه مردمی همواره نخستین و مهمترین موتور توسعه مناطق است. همانطور که توسعه فعالیت های اقتصادی و تجاری از گذشته در این مناطق ، به صورت خودجوش و بنا بر خواست مردم وجود داشته و ایجاد منطقه آزاد تجاری قطعا ، پاسخ رسمی کلان و سیستم حاکم بوده تا این فعالیت ها ، رسمیت بیشتری پیدا کند و مورد بانه – مریوان را می توان سرمشقی برای سایر مناطق عقب مانده از توسعه دانست. فعالیت چشمگیر بازارچه های مرزی در ۲۰ سال اخیر و توسعه زیرساخت های فیزیکی تجاری در شهرهای بانه ومریوان دلیلی روشن بر این ادعا است. ایجاد منطقه آزاد تجاری- صنعتی آرزوی دیرینه مردم این منطقه بوده ، هر چند سال ها مسکوت مانده اما این بار در دولت تدبیر و امید مجال پاسخ یافته است.

برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه کنید :
1. موسایی ، میثم ، عزیزیانی فر ، جمال ، “توجیه اقتصادی ایجاد منطقه آزاد تجاری در کردستان” ، 1387.
2. اسفندیاری ، علی اصغر ، حسین زاده ، سمیره ، دلاوری ، مجید ، “ارزیابی عملکرد مناطق آزاد تجاری ایران و تاثیر آن در توسعه اقتصادی این مناطق” ، پژوهشنامه اقتصادی ، 114 .
3. قلی زاده ، علی ، وردی زاده ، رضا ، “نگرش ژئوپلیتیکی – ژئواکونومیکی بر منطقه آزاد-تجاری صنعتی ارس” ، فصلنامه ژئوپلیتیک ، سال ششم ، شماره دوم ، تابستان 1389.
4. رستم گورانی ، ابراهیم ، بیرانوندزاده ، مریم ، علی زاده ، سید دانا ، حشمتی جدید ، مهدی ، ” بررسی جایگاه مناطق آزاد تجاری جزیره قشم در توسعه پایدار و امنیت اجتماعی ” ، فصلنامه علمی- پژوهشی آمایش سرزمین ، دوره پنجم ، شماره اول ، بهار و تابستان 1392.