ج 10 فروردین 1403 ساعت 02:41

آب مجازی / سعدی قادری

آب مجازی / سعدی قادری

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : امروزه در دنيا بیش از 5/1 میلیارد نفر به آب سالم و کافی دسترسی ندارند و اگر در این زمینه بهبودی حاصل نشود تا سال 2040 حداقل 5/3 میلیارد نفر از مردم جهان با کمبود آب روبرو خواهند شد. یش بینی می شود تا سال 2025 میلادی، 50 تا […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : امروزه در دنيا بیش از 5/1 میلیارد نفر به آب سالم و کافی دسترسی ندارند و اگر در این زمینه بهبودی حاصل نشود تا سال 2040 حداقل 5/3 میلیارد نفر از مردم جهان با کمبود آب روبرو خواهند شد. یش بینی می شود تا سال 2025 میلادی، 50 تا 60 درصد مردم جهان با تنش آبی و مشکلات ناشی از کم آبی مواجه شوند.

هم اکنون بسیاری از مناطق جهان نه تنها با این مشکل روبرو هستند بلکه روز بروز این مشکل حادتر می شود. بحران در این مناطق هم اكنون شامل چین ، افریقا، هند، تایلند، مکزیک ، مصر و ایران آب مجازینمایان و شروع به پیشرفت است .

باتوجه به این بحران بسیاری از کشورها در راستای مصرف بهینه آب میزان مصرفی آب را در بسیاری از محصولات از لحظه شروع تولید تا فرآوری و توزیع برای هر واحد تولیدي اندازه گیری كرده اند و به آن اصطلاح آب مجازی داده اند.

تعریف آب مجازی

آب مجازی، مقدار آبی است که کالا یا محصول در یک فرآیند تولید از لحظه شروع تا پایان، مصرف می کند. مثلا برای تولید یک کیلوگرم گندم به طور متوسط 1300 لیتر آب در جهان مصرف می شود. توسعه دهندگان ایده آب مجازی معتقدند با صادرات و واردات کالا و محصولات، حجم زیادی آب جابجا می شود که از آن به عنوان تجارت آب مجازی نام برده می شود. در تئوری تجارت آب مجازی، به منظور کاهش فشار بر منابع آب، به کشورهای کم آب توصیه شده که به جای تولید مواد غذایی از منابع آب داخلی، به واردات مواد غذایی مبادرت ورزیده و منابع آب داخلی را برای فعالیت های تجاری پر سود اختصاص دهند. در حال حاضر، تجارت آب مجازی از لحاظ اقتصادی “نامرئی” و از لحاظ سیاسی “غیرفعال” است. بر اساس تعریف ذکر شده از آب مجازی، شرایط اقلیمی، مکان و زمان تولید، مدیریت و برنامه ریزی، فرهنگ و عادات مردم در میزان آب مجازی موثر می باشد و قطعا مقدار آن در مورد یک محصول در مناطق مختلف متفاوت خواهد بود.

مصرف سرانه آب مجازی در کشورهای آسیایی که با کمبود آب مواجه اند 1400 لیتر در روز است ولی در کشورهای اروپایی و امریکای شمالی که با بحران آب مواجه نیستند و مصرف گرائي بيشتري دارند مصرف سرانه 4000 لیتر در روز است. يا به عنوان مثالي ديگر آب مجازي يك كيلوگرم گندم در ايران بيش از 2900 ليتر، در هند 1650 ليتر و متوسط جهاني آن 1300 ليتر است كه نشان از اختلاف زياد آب مجازي در كشورهاي مختلف مي باشد .پس شروع بحرانها يي که ناشی از کمبود آب است ما را به این نتیجه می رساند که توجه به فرهنگ و رژيم مصرف آب امری بسیار مهم است، زیرا رفتار انسانها بدون درنظر گرفتن اهمیت بحران آب باعث کاهش آبهای جاری و زیرزمینی خواهد شد .

برای محاسبه مقدار آب مجازی محصولات (کشاورزی، صنعتی و غیره) لازم است کلیه منابع آبی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم (اعم از باران، آب سطحی یا آب زیرزمینی) در تولید محصول موثر بوده اند را در محاسبات مورد توجه قرار داد. با توجه به توضیحات فوق می توان از رابطه زیر برای محاسبه آب مجازی استفاده کرد.

(مقدار محصول تولید شده)/(کل حجم آب مورد نیاز برای تولید)=آب مجازی

میزان آب مورد نیاز برای برخی کالاها

شرایط اقلیمی و فرهنگی، مکان تولید، مدیریت و برنامه‌ریزی در میزان و حجم آب مجازی کالا مؤثر است و قطعاً مقدار آن در مورد یک کالا در مناطق مختلف جهان متفاوت می‌باشد.در جدول زیر مقدار آب مصرفی برای تولید مقدار مشخصی از محصولات مختلف آورده شده است:

 

مقدار آب لیتر

کالا

۲۰۰

یک لیوان شیر ۲۰۰ میلی‌لیتر

۳۵

یک فنجان چای ۲۵۰ میلی‌لیتر

۷۰

یک عدد سیب ۱۰۰ گرمی

۴۱۰۰

یک پیراهن نخی در اندازه متوسط

۱۰

یک کاغذ آ-چهار

۱۳۵

یک عدد تخم‌مرغ ۴۰ گرمی

۸۰۰۰

یک جفت کفش با چرم گاو

۱۳۰۰

یک کیلوگرم گندم

250

یک کیلوگرم هنداونه

برای دیدن مقدار آب مصرفی برای تولید مقدار مشخصی از محصولات مختلف می توانید از سایت زیر دیدن کنید:http://www.ariapazhvan.ir/Home/VirtualWater

سال گذشته(1393)  بیش از 833 هزار تن هنداونه به قیمت کیلویی حدود 700 تومان و در مجموع به ارزش 193 میلیون و 300 هزار دلار به 29 کشورمختلف صادر شده است که حدود 208 میلیارد لیتر آب برای آن صرف شده بود.

در این میان عراق با سهم حدود 70 درصدی در بازار هندوانه ایرانی نخستین مقصد این محصول به شمار می‌رود، چراکه 589 هزار و 630 تن از هندوانه ایرانی در سال گذشته به این کشور صادر شده است.

جالب‌تر اینکه هنداونه جزو ارزان‌ترین محصولات صادراتی کشاورزی به شمار می‌رود که هر کیلوگرم تنها 0.2 دلار ارزش دارد؛ یعنی با در نظر گرفتن 3500 تومان به عنوان بالاترین نرخ دلار در سال گذشته به ازای صادرات هر کیلوگرم هنداونه حدود 700 تومان نصیب صادرکنندگان ایرانی شده است و این نوع صادرات آب مجازی آنهم در شرایط بحرانی آب در کشور به هیچ وجه توجیه اقتصادی ندارد.

از سوی دیگر با توجه به اینکه برای تولید هر کیلوگرم هندوانه 250 لیتر آب نیاز است، 833 هزار تن هنداونه صادراتی ایران 208 میلیارد و 425 میلیون لیتر آب نیاز داشته تا رشد کند، یعنی این حجم بالای آب به نام هندوانه آن‌هم به کمترین قیمت ممکن صادر شده است.

آمار وزارت جهاد کشاورزی نشان میدهد که برای تولید خیار در کشور سالانه 700 میلیون متر مکعب آب مصرف می شود و این در حالی است که اگر کشت محصول خیار را به گلخانه‌ها منتقل کنیم مصرف آب آن به حدود 60 میلیون متر مکعب می‌رسد و با آب صرفه‌جویی شده از این ناحیه می‌توان بیلان منفی آب دشت‌ها را به حد متعادل رساند.

جمع بندی و نتیجه گیری

مشکلات حاصل از کمبود آب و طرح آب مجازی دولت مردان را وادار خواهدكردکه با احساس مسئولیت بیشتری برای مصرف آب برنامه ریزی کنند که بنظر می رسد اولین قدم مشارکت دادن مردم در صرفه جویی آب مهمترین آن باشد. با این وصف تصمیم گیری در مدیریت منابع و مصرف آب در ایران به حوزه های مدیریتی مختلفي ارتباط دارد كه هر كدام گسترده گی و پیچیدگی خاص و بعضاً نا همگنی را دارندبر اين اساس عزم راسخ و توان بالا برای ارائه برنامه های منسجم علمی و کاربردی در سطح کلان شود احساس می گردد.

از آنجایی که بحث آب مجازی علاوه بر محصولات زراعی در مورد فراورده‌های دامی و صنعتی نیز مطرح است لذا بایستی نگرشی جدی به وضعیت مصرف آب در بخش‌های مختلف داشته باشیم. در کشورهای با درآمد کم و متوسط مصرف آب ۱۰درصد، ۸درصد و ۸۲ درصد به‌ترتیب در بخش‌های صنعت، شرب و کشاورزی است در حالی که در کشورهای با درآمد بالا مصرف آب ۵۹ درصد، ۱۱درصد و ۳۰درصد به‌ترتیب در بخش‌های صنعت، شرب و کشاورزی است.

در کشور ما هم  حدود 93 درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می شود که با راندمان متوسط 35 درصد و کشت محصولات غیر ضروری مانند هنداوانه و خیار، آب و اقعی و مجازی زیادی هدر می رود و نیاز به عزم ملی و مردمی برای مقابله با این مصرف بی رویه داریم.

راهکارهای پیشنهادی

1-برقراری آموزشهای عمومی و انبوهی در زمینه اصلاح فرهنگ رژیم مصرف آب

2-تصویب قوانین ضروري و کاربردآن در سطح کشور در زمینه:

الف : هدفمند نمودن یارانه آب

ب : توسعه روشهای بهینه کردن مصرف آب

ج: مدیریت آمار و اطلاعات مصرف آب

هـ : برنامه ریزی آب کشاورزی و صنعتی براساس آمایش سرزمین

و: اعمال قانون بر کنترل کیفیت آبها بطور شفاف در بخش دولتی و آزاد

3-کاهش تلفات فیزیکی آب از محل استحصال تا محل مصرف، با اصلاح تاسیسات آبرسانی و آبیاری

4-گسترش فرهنگ مصرف آب در راستای توسعه پایداری

5-در آمد ناشی از هدفمند سازی یارانه آبها، در بخش اصلاح و بهبود تجهیزات آبرسانی و آبیاری و دیگر امور زیربنایی که جنبه عمومی و ملی دارند هزينه شود.

مراجع

www.agri-es.ir/Portals/0/fekr-m3.doc

http://keshavarznews.ir/news/

http://www.ariapazhvan.ir/Home/VirtualWater

http://www.khabaronline.ir/detail/414572/Economy/commerce

http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13930701001083

http://mparvanloo.blogfa.com/tag/

http://abnama.nww.ir/Home/Page/3037?title

نویسنده : سعدی قادری، دانشجوی دکتری عمران و مدرس دانشگاه

 

8 پاسخ برای “آب مجازی / سعدی قادری

  • سالم مرادی در تاریخ شهریور 6, 1394 گفت:

    بعضی واژه ها گرچه جنبه عمومی ندارند ولی با توجه به نیاز عمومی جامعه به آب و کمبود آن کم کم رواج پیدا می کنند آب مجازی، آب خاکستری و آب فسیلی و . . . جناب دکتر قادری به مطلب جالبی اشاره کرده اید امیدوارم ادامه داشته باشد.

  • ادم غلامی در تاریخ شهریور 6, 1394 گفت:

    با سپاس. شیوا و رسا و مناسب بود به نظر این موضوع می تواند در طرح توسعه پایدار( ملی یا محلی) نقشی بنیادین داشته باشد .

  • رستم در تاریخ شهریور 5, 1394 گفت:

    ضمن سلام بایستی گفت که مطلب ضعیفی بود
    ضمناً با موضوع سایت یعنی “پاوه” اصلاً مرتبط نبود.
    کاش به جای بیان یک نظریه که هنوز در مجامع علمی مورد تایید و حتی بررسی هم قرار نگرفته (آب مجازی) چند خط در خصوص وضعیت مصرف آب در پاوه (با آمار و ارقام مربوطه) می نوشتید.
    با تشکر و حترام

    • سعدی قادری در تاریخ شهریور 5, 1394 گفت:

      سلام و تشکر از بابت نوشتن اظهار نظر شما
      1-درخصوص قوی و ضعیف بودن مطلب به این بسنده می کنم که مطالب “آب مجازی” از چند مقاله علمی و توسط اساتید و کارشناسان متخصص نوشته و اینجانب مطالب را به صورت خلاصه و قابل فهم برای عموم مردم اماده نمودم.
      2-درخصوص اب پاوه و کمبود اب تا انجایی که اینجانب مطالب سایت را می خوانم (هرچند که در اصفهان هستم) مطالب مختلفی نوشته شده و مشکل برای همه روشن است و به نظرم راهکار اساسی ان تسریع در انتقال آب هانی کوان به پاوه است.
      3-هدف از نوشتن این مطالب هم توجه به ارزش آب و اهمیت ان برای عموم شهروندان است. اینکه برای تهیه یک کیلو هندوانه از شروع تا مصرف حداقل 250 لیتر اب مصرف می شود که ما هندوانه را حداکثر کیلویی 400 تومان می خریم و در این بین اگر اب مصرفی را ( که اغلب آب قابل شرب هم می تواند باشد) لیتری 500 تومان حساب کنیم می شود 125000 تومان!!
      4- بحث آب مجازی نظریه یا تئوری خاصی نیست. واقعیتی علمی و قابل محاسبه و اندازه گیری است. اینکه ما اب کشور را از طریق هندوانه به 29 کشور جهان صادر می کنیم با حداقل سوداوری ممکن و این درحالی است که بسیاری از مناطق کشور کمبود اب دارند حتی جاهایی که هندوانه و خیار می کارند!

  • هانه در تاریخ شهریور 5, 1394 گفت:

    به نام خدا
    سلام .. واقعا زشت و مایه خجالت و شرمندگیه اگه با این بحران کم آبی, مسئولین نسبت به نابود شدن “”کانی بل”” در آینده نزدیک بی تفاوت باشند .. واقعا جای شرمندگی و مایه خجالته ؛ …………

    • هانه ی وشک در تاریخ شهریور 5, 1394 گفت:

      اگر بی تفاوت بودند اینهمه پول خرج نمی کردند تا با آب سیروان مخلوط و جمع شود و آنگهی دریا و قایق سواری و تونل و کانال آب و دشتهای حاصلخیز و سییب و پرتقال و کاهو و ….. صادرات با آنسوی مرز و خلاصه برق و دکل های تخریب کننده محیط زیست و جادهای خاکی ویرانگر جنگل و تونلهایی که کوهها را سوراخ و چشمه ها را بر باد و گرود خاک دره سیروان و برهم زدن چهره بکر طبیعت و آواراگی دهها و صدهها روستایی و درآمد ناشی از فروش زمین و استخر روستائیان خرید خانه در پاوه و مریوان و یک دهه کار و کاگری و ایجاد شغل ساخت قیف معکوس برای بل و انتقال 6 میلیاردی آن و همه این چیزهای قاطی پاطی خوب و بد……..نتیج یک عمر تلاش دولتمردان و کارفرمایان و پیمانکاران و مهندسین .
      چشم نداری برو ببین که مسئولین بی تفاوت نیستند. اتفاقا برایش برنامه به به و چه چه و افتتاح و آبگیری و سفر دولتمردان و چراغانی و آذین بندی و ….دارند.

  • rhmt.m در تاریخ شهریور 5, 1394 گفت:

    مقاله بسيار جالبي بود بسيار سپاسگزارم

  • علی در تاریخ شهریور 5, 1394 گفت:

    لطفاً این مطلب(بیوگرافی مرحوم فریدون جوانرودی) رو توی سایت درج کنید:
    http://www.ghatreh.com/news/nn27239500/%D9%85%D8%B1%D8%AF-%D9%84%D8%AD%D8%B8%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%AE%D8%AA-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF

پاسخ دادن به هانه لغو پاسخ