پ 09 فروردین 1403 ساعت 13:27

عروسک خیمه شب بازی / حمید نادری

عروسک خیمه شب بازی / حمید نادری

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : خیمه شب بازی که در سال های اخیر با نام نمایش عروسکی شناخته شده و بیشتر برای کودکان بکار می رود، در زمان قدیم اعتبار ویژه ای داشت و در اصل نمایشی کمدی و انتقاد آمیز بود که در خانه های اعیان واشراف و آن هم در برنامه های […]

پایگاه خبری تحلیلی سلام پاوه : خیمه شب بازی که در سال های اخیر با نام نمایش عروسکی شناخته شده و بیشتر برای کودکان بکار می رود، در زمان قدیم اعتبار ویژه ای داشت و در اصل نمایشی کمدی و انتقاد آمیز بود که در خانه های اعیان واشراف و آن هم در برنامه های مخصوصی از قبیل عروسی ها، مولودی ها و جشن هایی از این دست برگزار می شد. البته در آن زمان بازی های دیگری هم به نام های پرده بازی (=خیال بازی )و فانوس خیال معمول بودکه آنها در اساس با حمید نادریخیمه شب بازی متفاوت بودند، هرچند که در بعضی از نوشتار ها و فرهنگ ها همه ی آنها یکی دانسته شده است.اما علت اینکه  پرده بازی و خیمه شب بازی را یکی دانسته و از هر دو به «لعبت بازی» نام برده اند،شاید این باشد که ابزار اصلی هر دو بازی عروسک (= لعبت) است ولی باید دانست که در این دو بازی حضور عروسک ها به روی صحنه با هم فرق دارد، چرا که پرده بازی بعدها اساس سینما شده و خیمه شب بازی اساس تئاتر. چنان که در «بازی خیال = پرده بازی» تماشاگر، خود عروسک را نمی بیند بلکه سایه آنهاست که در برابر یک منبع نور قرار می گیرد و روی پرده می افتد. اما در خیمه شب بازی،عروسک ها بی واسطه ی پرده، به روی صحنه می آیند و حرکت داده می شوند و دیده می شوند.
و تازه جایگاه بازی هم در هر دو با هم فرق دارد. «پرده بازی =خیال بازی» در جایگاه معینی انجام می گرفته، که آن را «خیال خانه» می نامیده اند. پرده ای از یک طرف این خانه می آویخته اند و در فاصله ی آنجا که بینندگان نشسته اند و آن جا که صورتکهای بازی حرکت می کنند، آتش را می افروخته اند و روشنایی آتش که بر این صورتک ها می افتاده، آنها را به حرکت در می آورده اند و شخصی از بازیگران که آواز خوشی داشته است، آواز می خوانده.
به طور کلی هنر عروسک گردانی ازسالیان سال پیش معمول بوده، اما کسی نمی داند که عروسک ها از چه زمانی و ازکجا و چگونه بوجود آمده اند. بعضی ها شمنیسم( بت پرستی) را یکی از عوامل پیدایش نمایش عروسکی می دانند. آنان بر این باورند که در جوامع اولیه، رهبران مذهبی برای پیشبرد مقاصد مذهبی خود، ماسک و اشکال متحرکی را به نماد خدایان به کار می بردند. بعدها به تدریج ماسک ها متحرک شد و عروسک ها بوجود آمد و عروسک ها در طی زمان نمایش عروسکی را پایه ریختند.
بیشتر عروسک های خیمه شب بازی دارای شخصیت بودند، مثل «مبارک» که سال های سال نقش اصلی خیمه شب بازی را داشت.«مبارک» در واقع برده ای سیاه پوست و از زنگبار به جنوب ایران آورده شده بود و دارای شخصیتی شوخ طبع و جسور بوده که مسائل سیاسی و اجتماعی را با گفتاری طنز آمیز و جمله هایی نیشداربیان می کرد و شخصیت دوست داشتنی او باعث رونق خیمه شب بازی می شد.
از دیگر عروسک های صاحب شخصیت در خیمه شب بازی می توان «پهلوان کچل» یا پهلوان کچلک یا حسن کچل را نام برد. پهلوان کچل قهرمان خیمه شب بازی های عامیانه بود و شخصیت بسیار مسخره ای داشت که ظاهرا ً خودش را به حماقت می زد اما در باطن بسیار رند و آب زیر کاه بود. مردم عوام، شخصیت حسن کچل را بسیار دوست می داشتند و اصلاً ً نمایش او یکی از نمایش های متداول و دلخواه بودپهلوان کچل قهرمان عامیانه است.

پوشش خاصی ندارد و طاسی سر نمودار مشخص اوست و نیز دورویی بی حسابش. پهلوان کچل عابد و ادیب و حتا مثل همه ی ایرانی ها شاعر است. کار مهمش این است که ملا ها را گول بزند و به سر زنان و جوانان زیبا روی کلاه بگذارد.از عروسک های دیگر می توان از « پهلوان پنبه» نام برد. « پهلوان پنبه»  صاحب شجاعت مسخره ای بودوفقط برای ضعیف ترازخودش قدرت نمایی می کرد.
گردانندگان یک نمایش خیمه شب بازی دست کم دو نفر بودند، یکی مرشد که در حقیقت همه کاره ی خیمه شب بازی بود ،هم ضرب می نواخت و هم آواز می خواند و هم کنار خیمه می نشست و با عروسک ها به گفتگو می پرداخت و دیگری عروسک گردان یا نمایش گردان که بوسیله ی نخ ها ، عروسک ها را بحرکت در می آورد و به جای آنها حرف می زد. او برای این کار معمولا ً سوت سوتکی به نام صفیر- که از ارکان جدایی ناپذیر خیمه شب بازی بود – در دهان می گذاشت و برای همین صدای عروسک های خیمه شب بازی بسیار زیر و نازک و اصطلاحا ً « زیغ زیغی» بود و برای تماشاگران نا مفهوم  می نمود .

از این رو مرشد در ضمن سؤال و جواب همیشه حرف های عروسک را تکرار می کرد تا تماشاگران را به موضوع نمایش جلب کند و این گویه و واگویه به نمایش جذابیتی ویژه می داد. نقش مرشد بسیار حساس بود، چون می بایست مخاطب خود را بشناسد و نبض خواست او را در دست بگیرد و زبانی استعاری و طنز، درست موافق میل او به کار برد و بر اساس کاستی های جامعه، نوآوری های خوشایند عرضه کند، تا هر چه بیشتر بازارش گرم شود و مشتریان انبوه تری فراهم آورد. چرا که خیمه شب بازی که ظاهرا ً بر پایه ی شوخی و شادی و خنده قرار داشت، واقعیت تلخ و ریشه داری را بر دوش می کشید.

طرز عمل خیمه شب بازی کاملاً شبیه انجام نمایش در صحنه تئاتر است با این تفاوت که در صحنه تئاتر و تماشاخانه هنر پیشگان زن و مرد شرکت می کنند ولی در خیمه شب بازی عروسکهایی که از چوب یا کهنه پاره های پارچه ساخته شده به وسیله گرداننده حرکت داده می شوند. به سر و دست و پای عروسکها نخهای نارک کمرنگی وصل است که سر نخ در دست گرداننده است و این گرداننده دور از چشم تماشاچیان بر تمام عروسکها نظارت می کند..

بابیان این مقدمه واضح ومشخص می شودکه دربازی وصحنه روزگاردیارمان همواره عده ای عروسک وعده ای عروسک گردان بوده اند.عده ای برای مقاصددیگران بندعروسک برگردن آویخته ودرصحنه روزگاردرجهت تطمیع مقاصدآنان دست وپاتکان داده وبیننده رامات ومبهوت حرکات خودکرده اند.غافل ازاینکه بیننده امروز با بیننده دیروز تفاوتهای بسیاری دارد.امروزه درتمام دنیاسیاسی تر از مردم ایران وجودندارد.

مردمی که هرحرکتی راپیش بینی ومقاصدپشت آن حرکت رانیزمیفهمد.اینان که خودراعروسک دست عروسک گردانها کرده اندوسناریویی رابازی می کنند که انان نوشته اند بی شک بدانندتماشاگران درآینده درموردنمایش مضحکشان قضاوت خوبی نخواهندکرد.افرادفاقدرأی ونظرهمانندهمان عروسکی هستندکه هرروزبه دست بازی گردانی بازی داده می شوندواعمال وگفتارشان درمیان مردم فهمیده روزگارشان خریدارنخواهدداشت. افرادفاقداراده سیاسی قوی معمولاچشم به دهان بازی گردانان سیاسی دوخته ونادانسته یا دانسته خودراقربانی مقاصدآنان می کنند.

غافل از اینکه روزی خودنیزهمچون مهره ای سوخته دورریخته خواهندشد.اگربراساس افکاروعقایدخودتصمیم نگیریم وفردی مستقل ازهرگروه وجناح سیاسی مخربی نباشیم همواره درمیان امواج متلاطم صحنه سیاست به صخره های کناری اقیانوس خروشان سیاست خواهیم خوردوبه مرورزمان بااستخوانهای خرد شده وله شده به کناری بی آب وعلف وگوشه ای بی آبروخواهیم رسید،همراه با گذشته ای پرازخفت وخواری.اگرفردی صاحب رأی ونظرنباشیم چونان آن عروسک خیمه شب بازی به بازی بازی گردان گرفته می شویم ومقلدحرکات وحرفهای پشت صحنه او.

فراموش نکینم برخی افرادازاین بازی ونقشی که بعهده گرفته اندنه تنهاناراحت وغمگین نیستندبلکه بسیارمشعوف هم می شوندکه فاقداراده ورأی ونظرهستند.آنان افراددغلباز ودورویی هستندکه همزمان باایفای نقش به مقاصدشوم خویش نظری دارند.افراد دغلباز و مزدور که همواره در مقام قلب حقایق هستند تا کاهی را کوهی جلوه داده اعمال و کردار خویش را مصاب و مستحسن نمایش دهند از سادگی و زودباوری عوام الناس سوء استفاده کرده با دوز و کلکها و لطایف الحیل که صرفاً اختصاص به این طبقه دارد افکار عمومی را از صراط مستقیم حقیقت و حقانیت منحرف می کنند و به طریقی که منافع آنها را تأمین کند سوق می دهند.

این گونه دغلکاریها اگر افراد ساده و زودباور را فریب دهد و واقعیت را در نظر آنها مکتوم و مخفی دارد بدون شک در نزد ارباب خرد رنگ و جلایی ندارد و اصحاب دانش و بینش تمام این جنقولک بازیها را به خیمه شب بازی تعبیر و تشبیه می کنند.همان طوری که در خیمه شب بازی سر نخ در دست گردانندۀ پشت پرده است در این گونه تظاهرات و ریاکاریهای مذبوحانه هم سر نخ را می بینند و گرداننده را می شناسند.

این گونه افراددرجامعه باتوجه به نقشی که ایفامی کنندتمثیل عینی مبارک،پهلوان کچل،پهلوان پنبه ومرشددرنمایش خیمه شب بازی هستند.این پلوان پنبه های صحنه سیاست وفرهنگ واجتماع امروزدیارمان چشم بربندهای بسته شده به سروکتفشان بسته اندوبه خیال خویش حرکات وسکناتشان عین اراده شان است.غافل ازاینکه افکارعمومی وصاحبان خردپیچش مورانیزمی بینند.

7 پاسخ برای “عروسک خیمه شب بازی / حمید نادری

  • ناشناس در تاریخ اردیبهشت 16, 1399 گفت:

    سلام خسته نباشید برای تهیه عرسک خیمه شب بازی مکانی هست که به اونجا مراجعه کنیم

  • حمیدنادری در تاریخ شهریور 2, 1394 گفت:

    آقای مطلب دزداگه خوب مطلب راخوانده باشی میبینی که نوشتم بااین مقدمه یعنی قطعاازجایی گرفتم بااندکی تلخیص.درضمن خیلی خوشحال میشم که بااسم واقعی مینوشتی.چون امروزه خیلیهاعرضه عرض اندام ومعرفی خودراندارندچون خودی درکارنیست وهمه اینهابی خودند.تایادم نرفته شایدتوهنوزمدرسه نرفته بودی که من دوره ساخت عروسک سازی وعروسک گردانی درمراکزمخصوص دیده ام.

  • مطلب دزد! در تاریخ شهریور 2, 1394 گفت:

    مطلب مهندس نادری ! دقیقا از سایت انسان شناسی و فرهنگ گرفته شده (بااندکی تلخیص) و متاسفانه بدون منبع و به نام خود منتشر کرده !!!!!
    این اقا چی فکر کرده بنده این را بزرگترین توهین به مدیر سایت و تمام مخاطبان سلام پاوه میدانم
    اینم لینک مطلب اقای نادری!
    http://www.anthropology.ir/article/12124
    بنده خواهان عذرخواهی رسمی جناب حمید نادری از مخاطبان سایت هستم و این را یک بی حرمتی بزرگ و کار بسیار غیرحرفه ای می دانم
    اگر ایشان عذرخواهی نکنه و مدیر سایت احیانا نقد بنده را تایید نکنه حتما با نام خود این نقد را در سایتهای دیگه مینویسم

  • چیان در تاریخ مرداد 31, 1394 گفت:

    اقایاخانوم کیان عزیز حمیدخان نادری تاحالا بازیچه نبوده وانشاالله هم نمیشه واین ادبیات شماراهم به شخصه محکوم میکنم چون ازکلمات ناروا استفاده کرده اید تنها کسی که باعث شد قضیه مرز نوسود تااین حد هم پیشرفت بکنه کمک ایشان بوده,باعث شد تمام مشکلات فرهنگی نوسود حل بشه همین اقابودند شما کجا بودید وندید برگزاری تمام مراسمات برعهده ی ایشون بود وایشون هم سنگ تمام برای هرمراسمی میگذاشتند فک کنم شما عروسک گردان یا کسی درنقش عروسک خیمه شب بازی ندید که این هارو به اقای نادری نسبت میدید

  • همشهری در تاریخ مرداد 31, 1394 گفت:

    اتفاقا آقای نادری درشورای نوسودودیگرجاهاتنهاکسی هست که روی حرفی که میزنه ثابت قدمه وبازیچه دست دیگران نمیشه.ایشان باشعارتغییرواردشوراشورای نوسودشدوبعدازدوسال هنوزهمان اعتقادروداره وفردی مستقله.

  • ............. در تاریخ مرداد 30, 1394 گفت:

    افرین حمیدجان متملقین و چاپلوسان دوام نخواهند اورد اونایی که بخاطر منافع شخصی و پست و مقام تن به هر خاری و … میدهند دستشون برملا شده اقای فرماندار هم باید مواظب اینا باشه و دورش نزنن

  • کیان در تاریخ مرداد 30, 1394 گفت:

    جناب نادري بزرگوار ایکاش شما که یک فرهنگی بودید فرهنگی میماندید. وایکاش فقط تماشا گر میبودی نه بازیگر اصلی خیمه شب بازی چراکه فرهنگی ناب واصیل برای دنیای فانی خودرا وارد خیمه شب بازی نخواهد کرد.وایکاش ماسکی که برچهره زدید برداشته وچهره واقعی خودرا به مردم نشان دهید تشکر