“تریاک” ماده‌ای که از قدیم مورد استفاده‌های دارویی و پزشکی قرار می‌گرفته و حال بیشترین کاربردش مخدر است.  با خراشیدن کاسبرگ گیاه خشخاش شیره‌ای سفیدرنگ از آن خارج می‌شود که پس از قرارگرفتن در مجاورت هوا سفت شده و رنگ آن تیره می‌گردد. مصرف تریاک سابقه‌ای طولانی دارد. این ماده  برای مصارف غذایی، بیهوشی، و در مناسبت‌ها، به اواخر دوران نوسنگی باز می گردد. سومری‌ها، آشوری‌ها، مصری‌ها، یونانی‌ها، رومانیایی‌ها و ایرانیان باستان، همگی به طور گسترده‌ای از تریاک به عنوان قوی‌ترین ماده آرام‌بخش و ضد درد همچنین از آن برای انجام جراحی‌های خود استفاده می‌کرده‌اند.

اولین و مهمترین ترکیب تریاک مرفین و در تریاک‌های مختلف بین سه تا بیست‌وسه درصد متغیر است. مرفین موجود در تریاک بیشترین بخشِ آسیب‌زننده آن به بدن است. کدئین نیز دومین ماده موجود در تریاک است. نارسیین، نارکوتین، تبایین، پاپاورین، لودانیزین، کوتامین، کدامین، لودانین و… همگی از ترکیبات دیگر این مخدر هستند.

تریاک انواع و موارد مصرف مختلفی دارد؛ تریاک خام، تریاک عمل‌شده و تریاک پزشکی. تریاک خام شیره خود به خود غلیظ شده گرزهای خشخاش است که بدون توجه به میزان آن، جز برای بسته بندی و ارسال، دستکاری دیگری در آن نشده باشد. تریاک عمل‌شده با یک رشته عملیات مخصوص حل کردن، جوشاندن، بودادن و تخمیر به منظور تبدیل آن به عصاره برای استعمال غیر طبی تهیه می‌شود. تریاک پزشکی نیز مقدار آن (دوز) مشخص بوده و برای مصارف درمانی و پزشکی کاربرد دارد و در صنایع داروسازی هر کشوری آن را به صورت گرد یا دانه های ریز در آورده و یا با مواد  بی اثر مخلوط کرده و استفاده می‌شود.

مصرف تریاک روش‌های مختلفی دارد، اما شایع‌ترین آن سوزاندن و دود کردن آن است. در کشورهای شرقی برای مصرف تریاک از بافور یا روشی به‌نام سیخ و سنگ استفاده می‌کنند. در روش سیخ‌وسنگ تریاک را با با حرارت سوزانده و دود آن را با شیئی لوله‌ای بالا می‌کشند. در سال 90 پژوهشی انجام شد که 59 درصد نحوه استفاده از تریاک را با این روش دانست. علاوه بر این، خوردن تریاک و حل کردن سوخته آن در مواد خوراکی مانند چای رایج است.

تریاک در گروه مخدرهای Depressant قرار می‌گیرد؛ یعنی مخدرهایی که واکنش مغز را آهسته می‌کنند. تریاک اثرات مختلفی بر فردِ مصرف‌کننده دارد. ساختار تریاک بسیار شبیه به ساختار مواد مخدر طبیعی بدن می‌باشد در اثر استفاده مولکول‌های مخدر موجود در تریاک گیرنده‌های اعصاب را تسخیر کرده و همان حس آرامش فاقد درد را در بدن تولید میکند. اثرات آن به دو دسته اثرات کوتاه‌مدت و اثرات بلندمدت تقسیم می‌گردند. اثرات کوتاه مدت شامل زمانی است که فرد تازه شروع به مصرف تریاک کرده و به آن وابستگی شدید پیدا نکرده است.

اثرات مصرف تریاک احساس سرخوشى، خواب‌آلودگى، رخوت و خمودى، احساس شل‌شدن عضلات، کاهش یا افزایش فعالیت جسمانى، تحریک جنسی، آرامش اعصاب، پرحرفی، اشکال در تمرکز، احساس تهوع، استفراغ، یبوست، فقدان اشتها و انقباض مردمک و… است. البته این حس‌ها زمانی به فرد دست می‌دهد که مصرف کم داشته و یا دفعات اول مصرف او باشد.

اثرات بلند مدت آن اما با تغییرات زیاد در فرد همراه است. فرد دیگر احساس سرخوشی و آرامش اولیه را ندارد. بى‌ثباتى خلقى، رویاهاى نامطلوب در خواب، یبوست، کاهش شدید انگیزه جنسى، پایین آمدن تحمل، پرخاشگری، وابستگى، سستی اراده، بی‌تفاوتی نسبت به اطراف و… از علائم مصرف زیاد و اعتیاد به تریاک است. کسی که به تریاک وابستگی پیدا می‌کند، پس از استعمال آن به‌مدت چهار تا شش ساعت احساس سرخوشی و آرامش در او ادامه مي يابد. پس از آن اما مرحله خماری فرا می‌رسد كه به‌صورت خميازه و آبريزش از بيني، بي‌قراري، بي اشتهائی، افسردگي، تهوع و استفراغ می‌باشد.

مصرف تریاک به مرور زمان بدن فرد را با مشکلات زیادی همراه می‌کند و به گفته پزشکان مصرف‌کنندگان تریاک احتمال ابتلا به هپاتیت و ایدز دارند؛ همچنین ابتلا به سرطان‌های مری، ریه و معده در این افراد چندین برابر است. اختلالات سيستم تنفسي نیز از اثرات تریاک بر روی جسم مصرف‌کننده است. کسی که به صورت مکرر تریاک مصرف می‌کند می‌تواند مبتلا به مسمومیت با تریاک شود؛ تغییرات خلقی، اختلالات روان تنی، اختلال در تکلم و اختلال در حافظه و از بین رفتن حضور ذهن ار مسمومیت تریاک است. اگر مقدار تریاک خیلی زیاد باشد، حیات شخص را به مخاطره می‌اندازد که از علائم آن می توان به عدم پاسخ به تحریک دردناک، اغماء، تنفس ضعیف، سرد شدن بدن، کاهش شدید فشار خون، شوک و کندشدن ضربان قلب اشاره کرد.

علائمی که تریاک بر روی خلق و‌خو و جسم فرد دارد، می‌تواند او را منزوی و از مناسبات اجتماعی دور سازد. برهم‌خوردن زندگی زناشویی و دور شدن از سایر افراد از تبعات اجتماعی آن است.

شیره تریاک که از تریاک تهیه می‌شود، مخدری بسیار قوی‎تر از خود تریاک است. تهیه شیره مراحل مختلفی دارد: شیره را عموما از تریاک سوخته به‌دست می‌آورند؛ مخلوط سوخته تریاک و تریاک را ابتدا در آب داغ کاملاً حل نموده و سپس حرارت می‌دهند. پس از گذراندن این ترکیب از صافی، و گرفتن تفاله آن، آن را مجددا تا نقطه جوش حرارت می‌دهند تا قوام بیاید و سفت شود. غلظت مورفین و کدئین در شیره بسیار بیشتر از تریاک است.

سطح شیره براق و رنگ آن قهوه‌ای سوخته است. مصرف آن راه‌های مختلفی دارد؛ استفاده از نگاری (شیئی شبیه به بافور)، حل کردن در مایعات، بلعیدن و روش سیخ و سنگ راه‌های استعمال شیره است. از آن‌جایی که قدرت تخدیر شیره بسیار بالاست، فرد مصرف‌کننده ممکن است حینِ مصرف درچار سرگیجه شود.

به معتادانی که مصرف بالایی دارند، “شیره‌ای” گفته‌ می‌شود. که این به‌دلیل تاثیر زیاد و شدید شیره بر بدن و ظاهر افراد است. شیره همان اثرات تریاک را با شدت بیشتری در فرد ایجاد می‌کند. معتادِ به شیره تریاک به شدت لاغر شده، مجاری تنفسی و دندان‌های او تخریب می‌گردد و کبد او آسیب زیادی خواهد دید.

درمان اعتیاد به شیره تریاک، از ترک تریاک بسیار سخت‌تر است، چرا که تاثیر شدیدی بر روی مغز می‌گذارد.

ماده حشیش از صمغی چسبناک در بوته گیاه کانابیس یا شاه‌دانه تهیه می‌شود. THC ماده اصلی روان‌گردان در کانابیس است. حشیش قالب‌هایی به رنگ قهوه‌ای پررنگ تا سیاه است. این ماده هم می‌تواند سفت و هم نرم باشد. حشیش در دسته مخدرهای توهم‌زا (Hallucianogen) جای می‌گیرد؛ مخدرهایی که حالت‌هایی هذیانی را ایجاد می‌کنند. این ماده یک توهم‌زای طبیعی است.

حشیش نیز سابقه‌ای طولانی و تاریخی دارد. گفته می‌شود هردوت مورخ یونانی (قرن پنجم قبل از میلاد) قبیله چادرنشینی را توصیف کرده است که دانه‌ های شاهدانه را روی منقل سرخ کرده و با سردادن هلهله شادی از چادر خارج می‌شدند. واژه منگ یا بنگ در ایران باستان برای حشیش به کار می‌رفته و از آن استفاده‌های آیینی و پزشکی می‌کرده‌اند. همچنین در کشورهای غربی و در قرون نوزدهم و بیستم این ماده به عنوان ضد درد و ضد ضدتشنج مورد استفاده بوده است.

نحوه مصرف حشیش هم به صورت خوراکی و هم به صورت تدخین است. شایع‌ترین نوع مصرف حشیش به‌صورت سیگاری است؛ که آن را ریز و خرد کرده و به شکل سیگار پیچیده و یا در سیگار ریخته و مصرف می‌کنند. حشیش را همچنین می‌توان با استفاده از پایپ و یا قرار دادن بر روی قاشق داغ مصرف کرد. در افغانستان مخلوط نوشیدنی از مواد مختلف و روغن شاهدانه ماده می‌سازند و مصرف می‌کنند که نشئگی آن با مصرف دودی حشیش متفاوت و طولانی و از ماندگاری بیشتری برخوردار است و مطابق با فتوای علمای مسلمان حرام است.

حشیش از طریق ریه‌ها به بدن وارد شده و جذب خون می‌شود و خون آن را به مغز و سایر قسمت‌های بدن هدایت می‌کند. احساس نشئگی و لذتی که از مصرف حشیش به فرد دست می‌دهد ناشی از چسبیدن عناصر تشکیل دهنده آن به گیرنده‌های کانابینوئیدی در مغز می‌باشد. اکثر این گیرنده‌های عصبی در قسمتی از مغز قرار دارند که به طور مستقیم در احساس لذت، حافظه، تمرکز، احساسات و درک از زمان نقش دارند و بنابراین تأثیرات مصرف حشیش نیز باعث تحریک و یا اختلال در این قسمت‌ها می‌شود. علاوه بر قسمت‌های فوق، اجزای تشکیل دهنده حشیش، چشم‌ها، گوش‌ها، پوست و معده را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.

اثرات لذت و نشئگی حشیش، ظرف چند دقیقه در فرد ظاهر می‌شود. پس از سی دقیقه احساس ناشی از مصرف آن به اوج می‌رسد و تا 4 ساعت ادامه خواهد داشت. اثرات مصرف حشیش شاملِ قرمزی چشم، افت فشار خون، افزایش اشتها (در اصطلاح اشتهای گاوی)، خشکی دهان، اضطراب، اختلال در تعادل و حرکت، اختلال در فعالیت جنسی، اختلال در درک زمان و مکان، تندشدن ضربان قلب، ایجاد تغییر در صدا و بالارفتن قوه احساس است.

مصرف طولانی‌مدت حشیش نیز منجر به بیماری‌های تنفسی مزمن، از بین رفتن سلول‌های مغز، تشنج، اختلالات روحی و روانی پایدار و شدید، ترس، اغتشاش شعور، فراموشی دوره‌ای، تعریق، درد عضلانی کم‌شدن انگیزه و… می‌شود.

بسیاری می‌گویند مصرف حشیش، اعتیادآور نیست. این یک تصور اشتباه است. حشیش نیز می‌تواند اعتیاد ایجاد کند. اعتیاد به حشیش با اعتیاد به مخدری مانند تریاک متفاوت بوده و بیشتر اعتیادی روانی است. کسی که مدتی حشیش مصرف کند، به راحتی قادر به ترک مصرف آن نخواهد بود و در صورت مصرف نکردن دچار علایمی مثل اضطراب، بی قراری، بی خوابی، درد عضلانی، اسهال،‌ تهوع و استفراغ می‌شود. ترک حشیش به علت فشار روانی شدید و احساس اشتیاق فراوان برای مصرف بسیار مشکل است و مصرف‌کنندگان باید بدانند که در صورت یکی دوبار مصرف کردن حشیش ممکن است به آن معتاد شوند.

هروئین مخدری ساخته‌شده از مورفین است. این ماده از تقطیر مورفین به‌دست آمده و به شکل پودر سفید یا قهوه‌ای است. گفته می‌شود هرچقدر رنگ هروئین تیره‌تر باشد ناخالصی آن نیز بیشتر است. هروئین ناخالص را با تفاله سیر، پیکینگ پودر، دیفن هیدرامین و… ترکیب می‌کنند. عرضه هروئین تیره‌رنگ بسیار بیشتر از هروئین با رنگ روشن است؛ چرا که هروئین سفید به‌دلیل خالص بودن برای تولیدکنندگان آن هزینه‌بر است. سرعت اعتیاد به هروئین بسیار بالاست و ممکن است فرد به سرعت و با مصرفی چندباره (خصوصا از طریق تزریق) به آن معتاد گردد.

هروئین در سال 1874 و توسط دانشمندی انگلیسی کشف شد. این ماده ابتدا قرار بود به کمک بیماری سل، بیماری‌های تنفسی و همچنین ترک اعتیاد بیاید. هنگامی که هروئین برای اولین بار در انتهای قرن نوزدهم عرضه شد، به عنوان یک مسکن و مهارکننده سرفه تبلیغ می‌شد. در اوائل قرن بیستم خطرات هروئین شناسایی شد. قوانینی در اروپا و آمریکا برای محدود کردن تولید، توزیع و استفاده از آن تدوین شد. چندی نگذشت که هروئین بدل به ماده‌ای مخدر شد که تولیدکنندگانی به اشکال پنهان آن را تولید و توزیع کردند.

هروئین از واژه‌ای مشتق شد که به آن معنای “قهرمان” می‌دهد. دلیل نام‌گذاری این است که در شروع و اوایل مصرف این ماده، فرد مصرف‌کننده در انجام اعمال جسمانی و روانی به‌شدت قوی می‌شود و کارهای چندروزه را در یک‌روز انجام خواهد داد. هروئین در اکثر قریب‌به اتفاق افراد، در کمتر از 21 روز مصرف، اعتیاد شدید جسمانی به‌وجود خواهد آورد.

هروئین راه‌های مختلفی برای مصرف دارد: استنشاق یا دود کردن، بالا کشیدن از راه بینی و یا تزریق. در استنشاق، هروئین را روی یک زرورق آلومینیومی حرارت می‌دهند و دود و بخار ناشی از آن را با یک لوله استنشاق می‌کنند. مدت زمان نشئگی پس از استنشاق 10 تا 15 دقیقه است. تزریق هروئین روش سریع‌الوصولی است که در زمان کم احساس لذت زیاد و شدیدی به فرد خواهند داد. متخصصان این حالت را شبیه نقطه ارگاسم جنسی دانسته‌اند. معتادان نیز در اصطلاح لذت ناشی از تزریق هروئین به رگ را فِلَش می‌نامند؛ مانند نور فِلَش یک دوربین. تزریق هروئین می‌توان به عضله‌ها بدن نیز باشد که 5 تا 8 دقیقه پس از آن نشئه می‌شوند. گفته می‌شود استنشاق هروئین از تزریق آن کمتر اعتیاد آور است.

کسی که هروئین مصرف می‌کند، برای مدت کوتاهی احساس نشاط خواهد داشت. پس از مدتی اما، به دلیل مختل شدن سیستم عصبی، این احساس به خواب‌آلودگی شدید می‌رسد و بدن فرد در این حال به‌شدت داغ، دهانش خشک و دست‌وپایش سنگین می‌شود.

مصرف طولانی مدت هروئین اثرات شدید و مرگباری برای فرد خواهد داشت. عفونت دریچه‌های قلب و کبد، کبودی رگ‌ها، ایجاد د‌مل‌های چرکین در بدن، دم‌و بازدم‌های کوتاه، تشنبج، رفتن به حالت کما و در نهایت مرگ، از اثرات اعتیاد به هروئین است. همچنین مصرف این ماده می‌تواند به بیماری‌های خونی و عفونی مانند هپاتیت و ایدز نیز منتهی گردد. افراد وابسته به هروئین باید هر شش تا دوازده ساعت این ماده را مصرف کنند. در صورتی که فرد نتواند هروئین مصرف کند، پس از 48 الی 72 ساعت از آخرین مصرف، دچار درد شدید عضلانی، آبریزش بینی، اسهال، استفراغ و بی‌قراری خواهد شد. البته پس از مدتی مصرف نکردن، فرد می‌تواند سلامت خود را به‌دست آورد. ترک هروئین باید زیر نظر پزشک باشد، چراکه کسی که خود برای اولین‌بار ترک می‌کند، پس از 7 تا 10 روز دوباره به سراغ آن خواهد رفت.

شیشه نام رایج نوعی مخدر محرک(Stimulant) اعصاب در ایران است که به نامِ علمی مت‌آمفتامین شناخته می‌شود. یخ، کریستال و… نام‌های دیگر مت‌آمفتامین هستند. این مخدر ساخته‌شده از آمفتامین و پودری سفیدرنگ، بدون بو و تلخ است که در موادی مانند نوشابه به‌راحتی حل می‌گردد.

در اواخر قرن 19 و قرن بیست بود که مشتقات آمفتامین سنتز شد و به عنوان دارویی ضداشتها و کاهش‌دهنده وزن در سال 1930 مورد استفاده قرار گرفت. پس از آن اما، مشابه مخدرهای دیگر، این ماده استفاده‌هایی غیردرمانی پیدا کرد و تولیدکنندگان دست به تولید و پخش آن زدند.

شیشه‌ای که در حال حاضر در بازار مخدر در ایران وجود دارد بیشتر به‌صورت کریستال‌های ریز و در تکه‌های کوچک لوله‌ای پلاستیکی جاساز می‌شود. گفته‌ می‌شود که مخدر شیشه به‌دلیل نداشتن مورفین اعتیاد آور نیست، اما این یک تصور اشتباه و تبلیغ است، چرا اعتیاد به شیشه، اعتیادی سخت خواهد بود.

شیشه را می‌توان به اشکال مختلف مصرف کرد. کشیدن، استنشاق از راه بینی، خوردن یا تزریق از راه‌های مصرف این مخدر است. کشیدن شیشه از طریق پایپی شیشه‌ای انجام می‌شود؛ این پایپ حتی می‌تواند لامپ، چراغ خودرو و… باشد.

هنگامی که شیشه به سیستم عصبی مغز وارد می‌گردد، دوپامین به شکلی ناگهانی از مغز آزاد شده و سلول‌های مغزی را تحریک می‌کند. فردی که شیشه مصرف می‌کند، پرانرژی، دارای حالاتی تهاجمی، شدت بیشتر احساس، بالارفتن قدرت تمرکز و اعتماد، بالارفتن خلاقیت، کم‌خوابی، اعتماد به نفس شدید و حرکات زیاد جسمی می‌شود. بلافاصله بعد از مصرف حالتی به نام rush یا flash در فرد ایجاد می‌شود؛ که فرد را به هیجان، بی‌تابی، تندتند سخن گفتن و… می‌کشاند.

نشانه‌های بارز فرد معتاد به شیشه نامنظم شدن ساعات خواب و بیداریT تغییر رفتار ناگهانی و بی‌علت، گشادشدن شدید مردمك‌های چشم، خونریزی یا خشكی یا پوسته پوسته شدن لب‌ها و بینی، بدبو شدن دهان، به وجود آمدن زخم‌هایی در دست‌ها و صورت، پوسیدگی و ریختن سریع دندان‌ها، كاهش شدید وزن و بی‌اشتهایی مرضی، ظهور مشكلات مزمن بینی یا سینوس‌ها، افت تحصیلی یا پیشرفت تحصیلی غیرمنتظره، تغییر ناگهانی جمع دوستان از افراد معمولی به معتادان مواد مخدر یا توزیع‌كنندگان آن و غیره است.

مصرف طولانی‌مدت مخدر شیشه علاوه بر اعتیاد می‌تواند بسیار خطرناک باشد؛ هم برای خود فرد و هم برای دیگران. ایجاد بدبینی شدید، خشونت، کاهش شدید  حافظه، توهم های شنوایی و بینایی، سایکوز (جنون آنی) و بسیاری اختلالات عصبی دیگر  و در نهایت مرگ از عوارض مصرف طولانی‌مدت مخدر شیشه است. مصرف‌کننده شیشه تمایلی به درمان ندارد و همین روند درمان آن را سخت خواهد کرد، چرا که به علت ترشح زیاد نوروترنسمیتر ها، بعداز اندک زمانی انتهای اعصاب مغز تحلیل رفته و مغز نمی‌تواند روند طبیعی خود را داشته باشد و بیمار  فقط بخاطر ترس از عوارض ترک شیشه که مربوط به کارکرد ضعیف مغز است، مصرف آن را ادامه خواهد داد.

درمان شیشه از مشکل‌ترین درمان‌های سوءمصرف مواد مخدر است. برای  ترک این ماده که عموما فرد را از نظر روانی تخریب خواهد کرد، ابتدا نیاز به درمان دارویی به صورت سرپایی یا بستری است و سپس فرد معتاد باید زیر نظر روان‌پزشک ادامه فرایند ترک را بگذراند.